فصلنامه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا، گروه بیوتکنولوژی، دانشکده علوم زیستی، گروه بیوتکنولوژی، تهران، ایران

2 دانشگاه الزهرا، گروه پژوهشی بیومدیکال، بخش پژوهشکده زنان، تهران، ایران

3 دانشگاه الزهرا، دانشکده علوم زیستی، گروه فیزیولوژی گیاهی، تهران، ایران

چکیده

هدف:. این مطالعه برای بررسی اثر سایتوتوکسیکی عصاره آبی ریحان و گل حنا بر روی سرطان معده رده سلولی AGS انجام شد.
مواد و روش‏ها: جهت سنجش فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره ها از روش FRAP استفاده شد. پس از تهیه عصاره آبی ریحان و گل حنا، اثر ضد سرطانی آن‏ها بر روی رشد سلول‏های سرطانی AGS در زمان‏های 24، 48 و 72 با روش MTT مورد سنجش قرار گرفت.
نتایج: بیشترین میزان فعالیت آنتی اکسیدانی اندازه گیری شده ریحان و گل حنا با روش FRAP مربوط به حلال آب و روش عصاره‏گیری خیساندن بود که در ریحان 11/0 ± 878/0 میلی‏مولار و  در گل حنا 03/0 ± 30/1 میلی‏مولار اندازه گرفته شد. بر اساس داده‫های به‫دست آمده از تست MTT بیشترین سمیت عصاره 72 ساعت بعد از اضافه نمودن عصاره به سلول‏ها اتفاق می‏افتد‫. کمترین میزان IC50 عصاره آبی گیاه ریحان  برابر 002/0 ± 022/3 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر و در گل حنا برابر 001/0 ± 87/2 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر اندازه گرفته شد که در سطح احتمال 05/0˂ pدارای اختلاف معنی‏داری بود.
نتیجه‏گیری: نتایج مربوط به بررسی اثر ضد سرطانی عصاره آبی ریحان و گل حنا نشان دهنده‏ی این امر است که این گیاهان در غلطت‏های بالاتر دارای خاصیت کشندگی هستند و در مدت زمان طولانی‏تری اثر خود را می‏گذارند.
 

تازه های تحقیق

-

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigation of Antioxidant properties of Ocimum basilicum and Impatiens walleriana and their cytotoxic effect on gastric cancer AGS cell line

نویسندگان [English]

  • P Hanachi 1
  • Sh Salehizadeh 1
  • K Kiarostami 2
  • R Ramezani 3

1 Department of Biochemistry, Faculty of Biological sciences, Alzahra university, Tehran , Iran.

2 Department of Plant Sciences, Faculty of Biological Sciences, Alzahra university, Tehran , Iran.

3 Biomedical Research group, Women’s Research Center, Alzahra university, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Aim:This study was performed to evaluate the cytotoxic effect of Ocimum basilicum and Impatiens walleriana aqueous extract on the gastric cancer of AGS cell line.
Material and methods: FRAP method was used to measure the antioxidant activity of Ocimum basilicum and Ipatiems walleriana extracts. After preparation of O. basilicum and I. walleriana aqueous extract, we measured the anticancer effect on growth of AGS cancer cells at 24, 48 and 72 hours by MTT.
Results: The highest antioxidant activity of O. basilicum and I. walleriana  was measured by FRAP method for water solvent and water bath extraction method, which in O. basilicum was

0.778 ± 0.11 mM and in I.walleriana  1.30 ± 0.03 mM. Based on the obtained data of the MTT test, the highest toxicity of the extract occurs 72 hours after adding the extract to the cells. The lowest amount of IC50 of the aqueous extract of O. basilicum was measured at 0.012 ± 0.002 mg / ml and in I. walleriana extract was 2.87 ± 0.001 mg / ml., which had a significant difference ( p <0.05).
Conclusion: The results of the anticancer study of the aqueous extract of O. basilicum and I. walleriana indicate that these plants have a cytotoxicity effect in the higher concentrations and need a long duration for their effects.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ocimum basilicum
  • Impatiens walleriana
  • FRAP method
  • MTT test
  • Gastric cancer

مقدمه

گیاهان دارویی سالیان طولانی، نقش مهمی را در درمان بیماری‏ها ایفا کرده‏اند. امروزه به‏علت اثرات جانبی متعدد و هزینه‏ی بالای داروهای شیمیایی، علاقه به ‏مصرف داروهای گیاهی رو به افزایش است. از این‫رو گیاهان برای درمان و یا پیشگیری از بیماری‏های مختلف بسیار مورد توجه قرار گرفته‏اند (1).

داروهای مشتق شده از گیاهان برای درمان سرطان موثر هستند زیرا آن‫ها طبیعی می‌باشند و به آسانی قابل دسترس عستند. آن‏ها به‏راحتی می‌توانند به‏شکل خوراکی و به‏عنوان بخشی از غذای مورد مصرف بیمار استفاده شوند (2).

آنتی اکسیدانت‫ها در پیشگیری از بیماری‏های دژنراتیو مانند بیماری‏های قلبی و عروقی‫، عصبی‫، سرطان و اختلالات استرس اکسیداتیو با هم مرتبط هستند (3). عصاره آبی ریحان دارای فعالیت آنتی اکسیدانتی مناسبی می‏باشد. همچنین مطالعات نشان داده است که این گیاه دارای خاصیت ضد باکتریایی قابل توجهی است و بنابراین قابل استفاده در صنایع غذایی و صنایع دارویی می‏باشد. عصاره آبی ریحان نیز دارای بیشترین اثر ضد میکروبی بر روی باکتری گرم مثبت استافیلوکوکوس اپیدرمیس بوده است و کمترین خاصیت ضد میکروبی خود را بر روی باکتری گرم منفی انتروباکتر ائروژینوزا نشان داده است. اخیرا با توجه به اثرات مفید آنتی اکسیدانت‏ها، به‏ویژه آنتی اکسیدانت‏های طبیعی، در درمان و پیشگیری از بیماری‏ها، علاقه به پیدا کردن آنتی اکسیدانت‏های طبیعی از منابع گیاهی افزایش پیدا کرده است. مطالعات در مورد گیاهان دارویی نشان می‏دهد که اکثر آن‫ها دارای فعالیت آنتی اکسیدانتی قابل توجهی هستند. گیاهان دارویی با فعالیت‏های آنتی اکسیدانتی خود نیز برای جلوگیری از بیماری‏های قلبی و عروقی از مسیر کاهش پراکسیداسیون لیپیدها مفید هستند (4).

گیاه گل حنا متعلق به خانواده بالسامیناسه و بومی شرق آفریقا می‌باشد. البته در آمریکای شمالی و جنوبی، استرالیا و نیوزلند و همچنین جزایر اقیانوس آرام یافت شده است (5). جنس Impatiens دارای ترکیبی به‏نام 2-متوکسی 1و4 –نفتو کینون است که این ترکیب برای گونه‏های این جنس این ترکیب دارای خواص ضد قارچی و ضد التهابی گزارش شده است (6). تمامی گونه‏های این جنس دارای مزه ای تلخ هستند که باعث ناراحتی‏های روده‏ای و اسهال و استفراغ می‫شوند این مزه تلخ ممکن است به‏دلیل وجود آلکالوئید‫ها و گلیکوزید‫ها باشد. α-پاریناریک اسید که یک اسید چرب غیر اشباع است به‏همراه لینولئیک اسید در برخی از گونه‏های این جنس دیده شده است (6).

گیاه دارویی ریحان (Ocimum basilicum L.) از خانواده نعناعیان، گیاهی یک‏ساله و علفی است که از این گیاه برای معالجه نفخ شکم، برخی بیماری‫های قلبی، بزرگ شدن طحال و همچنین کمک به هضم غذا استفاده می‌شود (7).

ترکیبات استخراج شده از گیاه ریحان مجموعه گسترده و متنوع از ترکیبات شیمیایی را با توجه به تغییرات شیمیایی، رنگ برگ و گل، عطر و منشا گیاهان نشان می‏دهند. اجزای اصلی این ترکیبات عبارتند از: لینالول، متیل کاویکول، سـیترال، اوژنـول، سینئول، ژرانیول، کامفور و متیل سینامات. این گیاه در طب سنتی به‏عنوان ضد اسپاسم معده تجویز می‏شود. با این‫حال‫، اخیرا از عصاره‏های این گیاه به‏عنوان آنتی بیوتیک استفاده‏های زیادی شده است. اسانس ریحان دارای خاصیت ضد قارچی و ضد باکتریایی نیز می‏باشد (8). ریحان دارای خواص آنتی اکسیدانتی قوی می‏باشد. آنتی اکسیدانت‏های طبیعی موجود در این گیاه می‏تواند از بدن در برابر آسیب‏های رادیکال‏های آزاد محافظت کرده و به‏این‏ترتیب با اکثر فرم‏های سرطان مبارزه می‫کند (9).

سرطان معده زمانی ایجاد می‏شود که سلول‏های سرطانی در پوشش داخلی دیواره معده ایجاد شود. از نشانه‏های اولیه‏ی بیماری می‏توان به سوزش، درد معده در ناحیه بالای شکم، بی اشتهایی و تهوع اشاره کرد. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه 723000 نفر بر اثر این بیماری از دنیا می‏روند. در سطح جهانی، این سرطان پنجمین عامل پیشتاز سرطان و سومین عامل مرگ و میر می‏باشد. میزان شیوع این بیماری در مردان، دو برابر زنان می‏باشد؛ همچنین افرادی که دارای گروه خونی A هستند نیز نسبت به افراد با سایر گروه خونی‏ها بیشتر مستعد این بیماری هستند (10).

افرادی که دارای بیماری التهاب مری، رفلاکس معده، ورم معده  و پولیپ مزمن معده می‏باشند و یا افرادی که پیشینه ابتلا به سایر سرطان ها را دارند، بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‏گیرند (11).

امروزه گیاهان دارویی تاثیرات مثبتی را در درمان بیماری سرطان داشته‏اند. علاوه بر تاثیر این گیاهان در درمان سرطان، از آن‫ها در درمان بیماری‏هایی از قبیل دیابت، اختلالات تیروئیدی، کم خونی و اختلالات روانی استفاده شده که اثرات مثبتی داشته‏اند. ترکیبات سایتوتوکسیکی این گیاه در درمان سرطان بسیار حائز اهمیت و ضروری است (12).

امروزه روش‏های متنوعی برای درمان سرطان وجود دارد ولی به‏دلیل ‏این‫که در این روش‏های درمان از داروهایی استفاده می‏شود که غیر انتخابی عمل می‏کنند، درصد بالایی از سلول‏های سالم بدن به همراه سلول‏های سرطانی از بین می‏روند. مهم‏ترین مساله در درمان سرطان این است که بتوانیم سلول‫های سرطانی را بدون آسیب رساندن و حذف کردن سلول‏های سالم بدن از بین ببریم. بنابراین در دسترس بودن دارو‫ها و مواد طبیعی موثر در درمان با کمترین اثرات جانبی و بیشترین اثر بخشی از اهمیت فراوانی برخوردار است. گیاهان دارویی به‏دلیل دارا بودن مواد شیمیایی گوناگون با خاصیت درمانی دارای اهمیت هستند. درمان‏های متداول سرطان، دارای عوارض جانبی شدیدی بوده و در بهترین حالت تنها چند سال به طول عمر بیمار می‏افزاید. از طرفی مطالعات نشان داده است که مکمل‌های دارویی در کنترل سرطان می‏توانند سودمند باشند. دارو درمانی و شیمی درمانی همچنان یکی از روش‏های مناسب و کارآمد برای درمان سرطان است اما محققان در تلاشند که بتوانند داروهایی را تولید کنند که کمترین اثر جانبی را بر فرد بیمار داشته باشد. گیاهان به‏عنوان منبع طبیعی آنتی اکسیدانت‏ها بهترین انتخاب برای تولید این گونه داروها هستند (13).

هدف از این پژوهش، استفاده از دو گیاه ریحان و گل حنا برای سنجش میزان فعالیت آنتی اکسیدانتی این دو گیاه با استفاده از روش FRAP است. برای بررسی اثر سایتوتوکسیکی این گیاهان بر روی رده سلولی AGS، از عصاره‏ای استفاده شد که بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانتی را با توجه به تست FRAP دارا بود که برای بررسی این اثر از روش MTT استفاده شد. در این مطالعه برای اولین بار اثر عصاره آبی گل حنا را بر روی سلول‏های سرطانی معده بررسی شده و امید است که از گیاه ریحان و گل حنا به‏عنوان یک آنتی اکسیدانت طبیعی به جای آنتی اکسیدانت‏های مصنوعی که هزینه بر و دارای اثرات جانبی می‏باشند، استفاده شود.

 

مواد و روش‌ها

تهیه نمونه گیاهی: اندام هوایی گیاهان از باغ گیاهان دارویی و بازار گل شهید محلاتی خریداری شد. نمونه‏های مورد آزمایش ابتدا در سایه خشک و سپس توسط آسیاب خرد شدند. نمونه‏های مورد استفاده برای آزمایش‏های مرحله  استخراج دارای اندازه ذرات بین صفر تا 2 نانومتر شدند. نمونه‏های الک شده تا زمان انجام آزمایش در یخچال با دمای 4 درجه سانتی‫گراد نگه‫داری شدند. تمامی مواد شیمیایی مورد استفاده در آزمایش از شرکت مرک و سیگما تهیه شدند.

تهیه عصاره گیاهی به‏روش خیساندن (Maceration): مقدار 1/0 گرم از نمونه  را در 10 میلی لیتر حلال  آب مقطر‫، اتانول 80  درصد و متانول 80 درصد مخلوط شد و درون دستگاه بن ماری در دمای 70 درجه سانتی گراد به‏مدت یک ساعت قرار گرفت (14) پس از یک ساعت، درون دستگاه سانتریفیوژ به‏مدت 15 دقیقه و در دور  rpm2000 گذاشته شد و در آخر مخلوط حاصل صاف شد (15).

اندازهگیری توان آنتی اکسیدانتی احیا آهن(FRAP): در این روش توانایی عصاره‏ها در احیای یون‏های فریک  (Fe3+)در حضور آنتی اکسیدانت‏ها اندازه گیری می‏شود. با احیای یون فریک و تبدیل آن به یون فرو (Fe2+) در pH اسیدی و در حضور TPTZ، کمپلکس Fe- TPTZ تشکیل می‏شود که رنگ این کمپلکس، آبی است (16).

برای رسم منحنی استاندارد از FeSO4 استفاده شد. ابتدا 3 میلی‫لیتر از معرف FRAP را به‏مدت 5 دقیقه درون بن ماری با درجه حرارت 37 درجه قرار داده شد. سپس 100 میکرولیتر نمونه به‏آن اضافه شد و 10 دقیقه درون بن ماری 37 درجه سانتی‫گراد  قرار گرفت و در نهایت جذب آن را در طول موج 593 نانومتر خوانده شد.

کشت سلولی: رده سلولی AGS (سلول سرطان معده) از انستیتو پاستور ایران خریداری شد. پس از دفریز کردن در فلاسک‏های 25 سانتی‏متر مربع کشت داده شدند . پس از پر شدن حدود 80 درصد کف فلاسک، 1 میلی‏لیتر تریپسین اضافه کرده و به‏مدت 1 دقیقه در دمای 37 درجه سانتی‏گراد انکوبه شد. سپس جهت کند کردن عملکرد آنزیم تریپسین 2 میلی‫لیتر محیط کشت DMEM 10 درصد به سلول‏ها اضافه شد‫. سپس سلول‏ها به‏داخل فالکون منتقل و سانتریفیوژ شدند و پس از خارج کردن محلول رویی شمارش شدند.

پس از شمارش میزان 8000 سلول به‫هر چاهک پلیت 96 خانه اضافه شد و به‏مدت 24 ساعت در دمای 37 درجه سانتی‫گراد انکوبه شد (15).

آزمون MTT:جهت بررسی اثر سمیت اندام هوایی ریحان و گل حنا بر رشد و تکثیر سلول‏های سرطانی و فیبروبلاستی و تعیین IC50 این ترکیبات، از روش رنگ سنجی MTT استفاده شد.  نمک MTT یک نمک تترازولیوم محلول در آب است و هنگامی‏که این ترکیب در محیط کشت فاقد فنول رد یا بافر PBS حل می‏شود، ترکیب زرد رنگی را ایجاد می‏کند. اساس این سنجش شکستن نمک MTT توسط آنزیم سوکسینات دهیدروژناز میتوکندریایی سلول‏های زنده است. نتیجه این فعالیت ایجاد بلورهای نامحلول فورمازان ارغوانی رنگ است که توسط دی متیل سولفوکساید (DMSO) به‫صورت محلول درآمده است. هرچه سلول‏ها فعالتر و تعدادشان بیشتر باشد میزان رنگ ایجاد شده بیشتر خواهد بود.

جذب نوری با استفاده از دستگاه (Cytation™Biotek, USA) Multi-Mode Microplate Reader خوانده شده است. رنگ ارغوانی ظاهر شده در طول موج 540 نانومتر با استفاده از دستگاه خواننده الیزا اندازه‫گیری شد.

پس از گذشت 24 ساعت، غلظت‏های مختلف عصاره آبی ریحان و گل حنا (5/0 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر، 1 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر، 2 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر، 3 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر، 4 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر و میلی‏گرم بر میلی‏لیتر) را به‏هر چاهک افزوده و در دوره‏های زمانی متفاوت 24 و 48 و 72 ساعت انکوبه شد. سپس مقدار 100 میکرولیتر از محلول MTT آماده شده اضافه شد و به‏مدت 2 ساعت دیگر در انکوباتور نگه‫داری شد. سپس محلول رویی از هر چاهک حذف و مقدار100 میکرولیتر DMSO  به چاهک افزوده شد و بلورهای فورمازان توسط سوسپانسیون به‫طور کامل حل شده و سرانجام جذب نوری در طول موج 540 نانومتر توسط دستگاه خواننده الیزا اندازه‫گیری شد. درصد سلول‫های زنده با استفاده از کنترل از روش فرمول زیر محاسبه می‫شود. (15).

IC50 پس از رسم منحنی با به‏کارگیری غلظت‏های مختلف عصاره و درصد سلول‏های زنده محاسبه شد.

 

آنالیز آماری

به‏منظور بررسی اثر متغیرهای مستقل خود، یعنی حلال (آب، متانول و اتانول) و زمان اثر دهی عصاره‏ها
(24، 48 و 72 ساعت) از آزمون مقایسه میانگین یک متغیر در چندین گروه (One – way ANOVA) در سطح احتمال 05/0˂ pاستفاده شد که برای این منظور برنامه SPSS نسخه  24 مورد استفاده قرار گرفت. تمامی آزمایش‫های انجام شده با سه بار تکرار انجام شده است.

 

نتایج

مقایسه فعالیت آنتیاکسیداتنیعصارهها بهوسیلهاندازهگیریتوانآنتیاکسیدانتیاحیا آهن (FRAP)

میزان فعالیت عصاره‏های حاصل از دو گیاه Ocimum basilicum و Impatiens walleriana در حلال‏های آب، متانولی، اتانولی که با روش استخراج خیساندن عصاره‏گیری شده بودند نشان داد که بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانتی در گیاه ریحان 11/0± 878/0 میلی‏مولار و در گل حنا این فعالیت برابر با 03/0 ± 30/1 میلی‏مولار می‏باشد که هر دو تحت اثر حلال آب و روش عصاره‏گیری خیساندن می‏باشد که تفاوت معنی‏داری را در سطح 05/0˂ pنشان داد (شکل 1).

 

 

 

شکل 1: میزان فعالیت آنتی اکسیدانتی عصاره‏های به‏دست آمده از اندام هوایی گیاهان و روش استفاده از خیساندن  در سنجش FRAP  ( W : آب، M: متانول، E: اتانول) مقادیر بین میانگین‏ها با حروف متفاوت در ستون‏های مشابه نشان دهنده تفاوت معنی‏دار می‏باشد. بیشترین فعالیت آنتی اکسیدانتی در گیاه ریحان mM 11/0 ± 878/0 و در گل حنا این فعالیت برابر با mM 03/0 ± 30/1 می‏باشد که هر دو تحت اثر حلال آب و روش عصاره‫گیری خیساندن می‏باشد.

 

 

نتایج بهدست آمده از آزمون MTT

استفاده از روش کشت سلولی درک بهتری از تاثیر داروهای مختلف بر روی رده‏های سلولی سرطان‏های مختلف به ما می‏دهد. در طی این پژوهش با استفاده از میزان جذب‏های خوانده شده در رده‏های سلولی AGS  درصد سلول‏های زنده مانده (Viability) پس از اثر دهی عصاره‏های آبی ریحان و گل حنا و انجام تست MTT محاسبه گردید. شکل 2 اثر سیتوتوکسیک غلظت‏های مختلف ریحان در زمان‏های مختلف را نشان می‏دهد و شکل 3 بیانگر اثر سیتوتوکسیک غلظت‏های مختلف گل حنا در زمان‏های مختلف می‏باشد.

 

 

 

 

شکل 2: اثر سیتوتوکسیک غلظت‏های مختلف عصاره آبی ریحان در زمان‏های مختلف (24، 48 و 72 ساعت) بر روی رده سلولی AGS . مقادیر بین میانگین‏ها با حروف متفاوت در ستون‏های مشابه نشان دهنده تفاوت معنی‏دار می‏باشد.

 

 

شکل 3: اثر سیتوتوکسیک غلظت‏های مختلف عصاره آبی گل حنا در زمان‏های مختلف (24 ، 48 و 72 ساعت) بر روی رده سلولی AGS . مقادیر بین میانگین‏ها با حروف متفاوت در ستون‏های مشابه نشان دهنده تفاوت معنی‏دار می‏باشد.

 

 

نتایج نشان داده است که عصاره آبی گیاه ریحان با غلظت 5 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر در مقایسه با گروه شاهد باعث کاهش معنی‫داری در میزان درصد زنده ماندن سلول‏ها و IC50 سلول‏های سرطانی AGS در بازه زمانی 48 تا 72 ساعت شده است‏. در بازده زمانی 24 ساعت با این‫که کاهش چشم‫گیری در میزان درصد سلول‏های زنده مانده و IC50 سلول‫های سرطانی AGS مشاهده نشده است اما شاهد وجود تفاوت معنی‏داری در سطح احتمال05/0˂p می‏باشیم. غلظت‏های 3 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر، 4 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر و 5 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر در بازه زمانی 72 ساعت باعث کاهش معنی‏داری در درصد سلول‏های زنده مانده و IC50 سلول‏های سرطانی AGS شده‏اند. کمترین میزان IC50 عصاره آبی گیاه ریحان مربوط به بازه زمانی 72 ساعت و برابر 002/0± 022/3 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر می‏باشد.

در مورد گیاه گل حنا، غلظت 5 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر در مقایسه با گروه شاهد و همچنین سایر غلطت‏های عصاره آبی این گیاه باعث کاهش معنی‏داری در میزان درصد زنده ماندن سلول‏ها و IC50 سلول‏های سرطانی AGS در بازه زمانی 48 تا 72 ساعت شده است. در سایر غلطت‏ها و همچنین زمان‏های متفاوت اثردهی دارو نیز شاهد تفاوت معنی‏دار در درصد زنده ماندن سلول‏ها و IC50  در سطح احتمال 05/0˂ pمی‏باشیم. کمترین میزان IC50 عصاره آبی گیاه گل حنا مربوط به بازه زمانی 72 ساعت و برابر 001/0 ± 87/2 میلی‏گرم بر میلی‏لیتر می‏باشد. جدول 1 میزان IC50 مربوط به سلول‫های سرطانی AGS که تحت تاثیر عصاره آبی ریحان و گل حنا در بازه‫های زمانی متفاوت قرار گرفته اند را نشان می‫دهد.

 

 

جدول 1: میزان IC50 مربوط به سلول های سرطانی AGS که تحت تاثیر عصاره آبی ریحان و گل حنا در بازه های زمانی متفاوت قرار گرفته اند را نشان می‫دهد.

سلول سرطانی AGS

72h

IC50  mg/ml

48h

IC50  mg/ml

h24

IC50  mg/ml

گیاه

* 002/0  ± 022/3

* 002/0 334±/3

* 173/0 ± 976/11

ریحان

* 001/0 ± 87/2

* 001/0 ± 862/3

* 001/0 ± 207/6

گل حنا

 

 

بحث

فعالیت ضد رادیکالی گیاهان را می‏توان به‏وجود مونوترپن‏های اکسیژن داری نظیر لینالول و لینالیل استات نسبت داد به‏شکلی که اگر غلظت این مواد در گیاهان بالا برود، میزان فعالیت مهار کنندگی نیز در آن‏ها افزایش می‏یابد (16). از طرفی این ترکیبات با سایر موادی که در اسانس گیاهان وجود دارد خاصیت سینرژیستی آنتی اکسیدانتی دارند . مثلا لینالول و اوژنول در کنار هم دارای خاصیت سینرژیستی آنتی اکسیدانتی هستند و همچنین بر روی سایر ترکیبات فعال اثر گذاشته و فعالیت آن‏ها را نیز افزایش می‏دهد که می‏توان قوی عمل کردن ریحان در حضور رادیکال‏های آزاد را به حضور این دو ماده نسبت داد. اصولا با افزایش ترکیبات فنولی تام خاصیت آنتی اکسیدانتی آن‏ها نیز بیشتر می‏شود. ترکیبات فنولی با وزن مولکولی زیاد توانایی زیادی برای پاکسازی رادیکال‏های آزاد را دارند و این توانایی بیشتر بستگی به تعداد حلقه‏های آروماتیک و ماهیت گروه‏های جا به جا شونده هیدروکسیل دارد (17).

هاشمی و همکاران (18) گزارش نمودند که بیشینه مقدار فعالیت آنتی اکسیدانتی در گیاه ریحان تحت اثر استخراج عصاره به‏روش اولتراسونیک و دمای 45 درجه سانتی‫گراد می‏باشد که در این تحقیق نیز بیشینه میزان این فعالیت در گیاه ریحان نیز تحت اثر استخراج عصاره به‏روش اولتراسونیک بود.

سمیعی و همکاران (19) میزان مهار کنندگی رادیکال آزاد گیاه ریحان را 2/31 درصد گزارش کردند. همچنین اظهار داشتند که هرچه میزان ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی یک گیاه زیاد باشد، میزان فعالیت آنتی اکسیدانتی آن‏ها نیز زیاد خواهد بود.

Juliani  و همکاران (20) گزارش کردند که میزان فعالیت آنتی اکسیدانتی در ریحان بنفش بیشتر از گونه ریحان سبز می‏باشد بررسی­های آن‏ها نشان داد که میزان این فعالیت با میزان ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی رابطه مستقیم دارد.

بر اساس گزارشی که سازمان جهانی بهداشت منتشر کرده است حدود 80 درصد از جمعیت جهان از دارو و روش‏های سنتی برای درمان بیماری های خود استفاده می‏کنند. 78 درصد از موادی که دارای خاصیت ضد باکتری هستند و 74 درصد از موادی که دارای ترکیبات و خواص ضد سرطانی هستند، مواد طبیعی هستند و یا از آن‏ها مشتق شدند. برخی از داروهای ضد سرطانی که از گیاهان تهیه شدند شامل: وینکریستین ، آیرینوتکان و اتوپوزاید می‏باشند (21). از گیاهان دارویی به‏عنوان ترکیبات راهنما در سنتز داروها و یا به‏شکل مستقیم استفاده می‏شوند . در آسیا 40 تا 62 درصد از افرادی که به بیماری سرطان مبتلا هستند به استفاده از داروهای گیاهی به‏شکل عصاره تمایل دارند که این امر به این علت است که طی تحقیقاتی که بر روی این بیماران انجام دادند مزایای استفاده از این داروهای گیاهی به مراتب بیشتر از معایب آن‏ها می باشد (21).

Kehkashan Arshad و همکارانش (3)توانستند بر روی سلول های سرطانی سینه رده MCF – 7  مطالعه‏ای انجام دهند و اثر ضد سرطانی ریحان را بررسی کنند. آن‏ها در نتیجه‏ی تحقیقات خود به‏این موضوع پی بردند که عصاره متانولی ریحان دارای خاصیت ضد سرطانی بوده و توانسته سلول‏های سرطانی سینه را مهار کند‏. از سویی دیگر این حلال با قطبیت بالا توانسته میزان بالایی از ترکیبات فنولی را استخراج کند و که این بخش از تحقیقات آنها با نتایج ما مشابه بود. به‏این‏شکل که حلال متانول برای ریحان و اتانول برای گل حنا بیشترین میزان ترکیبات فنولی را در بر داشتند.

در مطالعه‏ای که Zarlaha و همکاران (22) بر روی سلول‏های سرطانی HeLa و SKOV3 انجام دادند خاصیت ضد سرطانی و کشندگی عصاره اتانولی گیاه ریحان را بررسی کردند. در این مطالعه اثر برخی ترکیبات موجود در ریحان بر رو ی این سلول‏ها بررسی شد و به‏این نتیجه رسیدند که رزمارینیک اسید، لینالول و کافئیک اسید موجود در گیاه ریحان بر روی سلول‏های سرطانی تخمدان اثر گذاشته و در یک بررسی مولکولی به این موضوع پی بردند که کافئیک اسید بیشترین خاصیت ضد سرطانی را داشته و نیز دارای خاصیت مهاری بر روی سنتز DNA دارد که اثر آن بر سلول‏های سرطان تخمدان بیشتر از سلول‏های HeLa می‏باشد.

لازم به ذکر است که عصاره  ریحان، بیشترین اثر را علیه سلول‏های  HepG2، MCF-7 و Caco2 در مقایسه با عصاره‏های دیگر نشان می دهد. اثرات آنتی اکسیدانتی و ضد انعقادی این گیاه و اثرات سینژستیکی احتمالی آن با داروهای شیمی درمانی معمولی مورد مطالعه قرار گرفته است (23).

بررسی­های دیگری نشان داده است که ترکیبات موجود در ریحان به‏طور بالقوه منبع خوبی برای آنتی اکسیدانت‏ها و مواد ضد سرطانی می‏باشد. در این مطالعه عصاره‏های ریحان را بر روی سلول‏های ,HL-60 ,NB4 EACC اثر دادند و نتایج، بیانگر این مساله بود که عصاره ریحان دارای بیشترین اثر آنتی اکسیدانتی بر روی رده‏های سلولی  NB4 و HL-60 می‏باشد و حداقل اثر خود را روی رده سلولی EACC نشان داد (24).

از جمله دیگر گیاهانی که دارای خاصیت ضد سرطانی می‏باشند می‫توان به  گیاهان خانواده Alliaceae  
(سیر‫، پیاز و موسیر) و دیگر گیاهان خانواده نعناعیان (ریحان‫، نعناع‫، آویشن و رزماری) اشاره کرد (25).

 

نتیجه گیری

نتایج به‏دست آمده از این پژوهش بیانگر این امر است که حلال‏های مورد استفاده که دارای قطبیت و ترکیبات شمیایی متفاوتی هستند در میزان متابولیت‏های استخراج شده و خواص آن‫ها اثر می‏گذارند. نتایج مربوط به بررسی اثر ضد سرطانی عصاره آبی ریحان و گل حنا نشان دهنده‏ی این امر است که این گیاهان در غلطت‏های بالاتر دارای خاصیت کشندگی هستند و در مدت زمان طولانی‏تری اثر خود را می‏گذارند. مزیت این امر این است که می‏توان مطمئن بود که خاصیت کشندگی مربوط به متابولیت‏های گیاه است نه ترکیب شیمیایی حلال چرا که حلال‏های الکلی در غلظت‏های بالا توان آسیب زدن و حتی کشتن سلول‏های سالم را دارا می‏باشند. نظر به این که گیاهان یکی از منابع مهم آنتی اکسیدانت‏ها می‏باشند، تحقیقات در این زمینه رو به افزایش است. گیاهانی که غنی از ترکیبات آنتی اکسیدانتی بوده می‏توانند باعث حفاظت از سلول‏ها در برابر  آسیب‏های اکسیداتیو شوند. آنتی اکسیدانت‏های طبیعی سبب افزایش قدرت آنتی اکسیدانت‏های  پلاسما و کاهش ابتلا به بعضی بیمار‏ها مانند سرطان، بیمارهای قلبی و سکته مغزی می‏شوند. پیشنهاد می‏شود که از این گیاهان به‏عنوان یک داروی گیاهی استفاده شود چرا که داروهای شیمیایی دارای اثرات جانبی و همچنین هزینه‏بر می‏باشند.

1. Rafieian-Kopaei M. Medicinal plants and the human needs. HerbMed Pharmacology. 2012; 1(1): 1–2.
2. Greenwell G, Rahman P. Medicinal plants: their use in anticancer treatment. Int J Pharm Sci Res. 2015; 6(10): 4103-4112.
3. Kehkashan Arshad Q, Ahsana D, Bina S S, Nurul K, Huma A,  et al. Anticancer activity of Ocimum basilicum and the effect of ursolic acid on the cytoskeleton of MCF-7 human breast cancer cells. Letters in Drug Design & Discovery. 2010; 726 -736.
4. Samiei A, Tabatabaei-Yazdi F, Mazaheri Tehrani M. An investigation into the antioxidant activity, phenolic compounds, antimicrobial effect and interaction of the essential oils of Curcuma longa and Ocimum basilicum on some pathogenic bacte. 2018; 74(15): 99 –107.
5. Motalleb G, Hanachi P, Kua SH, Fauziah O, et al. Evaluation of phenolic content and total antioxidant activity in Berberis vulgaris fruit extract. Journal of Biological Science. 2005; 5(5): 648-653.
6. Brill, and Dean. Identifying and harvesting edible and medicinal plants in wild (and not-so-wild) places .1st Ed. New York: Harper Collins; 1994.
7. Jahan  M, Ghalenoee Sh, Khamooshi A, Amiri MB. Evaluation of Some Agroecological Characteristics of Basil (Ocimum basilicum L.) as Affected by Simultaneous Application of Water-Saving Superabsorbent Hydrogel in Soil and Foliar Application of Humic Acid under Different Irrigation Intervals in a Low Input Cropping System. Journal of horticulture science. 2015; 2(29): 240-254.
8. Abou El-Soud  NH, Debaes M, Abou El-Kassem L, Khali M. Chemical composition and antifungal activity of Ocimum basilicum L essential oil. Journal of Medical Sciences. 2015; 3(3): 374-379.
9. Sullivan C. Herbs. The Science, Culture, & Politics of Food. 2009; 3(4): 1–18.
10. Fitsiou E, Mitropoulou G, Spyridopoulou K, Tiptiri-Kourpeti A. et  al. Phytochemical profile and evaluation of the biological activities of essential oils derived from the greek aromatic plant species Ocimum basilicum, Mentha spicata, Pimpinella anisum and Fortunella margarita. Molecules. 2016; 21(8): 1–15.
11. Yeh Lee Y, Derakhshan MH. Environmental and lifestyle risk factors of gastric cancer. Archives of Iranian Medicine. 2013; 16(6): 358-365.
12.  Mandle L, Warren D, Hoffmann N, Peterson D. et  al. conclusions about niche expansion in introduced Impatiens
 
walleriana populations depend on method of analysis. 2010; 5(12): e15297.
13. Motavalizadeh Ardekani A,  Hashemi M,  Safakish M,  Alem-Bagheri A,  et al. Medical Treatment of Cancer in Traditional Iranian Medicine. Journal of Islamic and Iranian Traditional Medicine. 2012; 3(1): 3-20.
14.  Kooti W, Servatyari K, Behzadifar M, Asadi-Samani M. et al. Effective medicinal plant in cancer". Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine. 2017; 22(4): 982–985.
15. Hanachi P, Kua SH, Asmah R, Motalleb G. et al. Cytotoxic effect of Berberis vulgaris fruit extract on the proliferation of human liver cancer cell line ( HepG2 ) and its antioxidant properties. International journal of cancer research. 2006; 2(1): 1–9 .
16.  Hanachi P, Roshanak Zarringhalami ,  Reihaneh Ramezani Tamijani. Investigation of Antioxidant Properties of Polygonatum orientale Desf and Tilia dasystyla Extracts by Different Methods and Solvents. Hormozgan Med J. 2018 ; 22(4):e86504.
17. Tooryan F, Azizkhani M. Antioxidant effect of the aerial parts of basil (Ocimum basilicum) and clary sage (Salvia sclarea) essential oils in Iranian white cheese. Iranian Food Science and Technology. 2017; 346-362.
18. Hashemi SMB, Ghorashi SH, Hadizadeh Z, Zarei Z. et al. Effect of amplitude of ultrasound-assisted solvent extraction and extraction temperature on the kinetics, thermodynamics , antioxidant and antimicrobial activity of Ocimum basilicum L. extract. Journal of agriculture science and thecnology. 2017; 19: 1517–1526.
19. Sameie A, Tabatabie-Yazdi F, Mazaheri Tehrani M. An investigation into the antioxidant activity, phenolic compounds, antimicrobial effect and interaction of the essential oils of Curcuma longa and Ocimum basilicum on some pathogenic bacteria. Food Science and Technology journal. 2018; 15(74): 99-107.
20. Juliani HR, Simon JE. Antioxidant Activity of Basil. Trends in new crops and new uses. 2002; 575–579.
21. Dorosti N, Zarabi S, Ahmadi S, Rostami R, et al. Anticancer activity evaluation of methanolic extract of Allium Jesdianum and Nectaroscordeum Coelzi against HeLa and K562 cell lines. Yafteh.  2017; 19(1): 31–41.
22. Zarlaha A, Koupkoumelis N,  Stanojkovik T. Cytotoxic activity of essential oil and extract of Ocimum basilicum against  human carcinoma cells. Molecular docking study of isoeugenol as a potent cox and lox  inhibitor. Digest Journal of Nanomaterials and Biostructures. 2014; 10: 907-917.
23. Malekzadeh R, Derakhshan MH, Malekzadeh Z. Gastric cancer in Iran: epidemiology and risk factors. Archives of Iranian Medicine. 2009; 12(6): 576–583.
24. Mahmoud G. Biological effects, antioxidant and anticancer activities of marigold and basil essential oils. Medicinal Plants Research. 2013; 7(10): 561–572.
25. Abdulsalami N, Javani Jouni F, Abdolmaleki P, Abdolmaleki Z. Assessment of anticancer properties of Rosmarinus officinalis L extract and gamma rays on cell viability of MCF-7, SKBR3, and HU02 cell lines. Pathobiology Research.  2017; 23 -36.