نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
هدف: هدف از این تحقیق مطالعه تاثیر پماد عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه V. speciocumموجود در منطقه یزن بوئین زهرا در ترمیم زخم پوست آسیب دیده رتهای نر نژاد ویستار بود.
مواد و روشها: در این بررسی در شرایط In Vivo تعداد 36 سر رت نر بالغ در سه گروه کنترل (بدون هیچ نوع تیمار)، شم (تیمار با وازلین) و تجربی (تیمار با پماد عصاره گل ماهور در دوزهای مختلف) قرار گرفتند. روز جراحی روز صفر محسوب شده, بعد از انجام تیمار به مدت 10 روز، در روز 14 پس از جراحی رتها کشته شده و نمونهبرداری از بستر زخم هر رت جهت مطالعات هیستولوژیکی و رنگ آمیزی اختصاصی کلاژن، میانگین ضخامت اپیدرم و قطر فولیکول مو و عروق خونی انجام گرفت.
نتایج: نتایج بدست آمده از مطالعه برشهای بافتی پوست، افزایش معنا دار در قطر فولیکول‌های مو در گروه تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه کنترل و نیز افزایش معنیدار در ضخامت اپیدرم در گروه‌های تجربی تیمار شده با 4/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه‌های کنترل را نشان داد. علاوه بر آن افزایش معناداری در قطر عروق خونی گروه تجربی تیمار شده با پماد عصاره گیاه با 3/1 دوز کشنده نسبت به گروه کنترل مشاهده گردید.
نتیجه گیری نتایج حاصل از این بررسی نشان میدهد، مصرف خارجی عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه گل ماهور بر زخم‌های پوستی در دوزهای بالا به دلیل ترکیبات سیتوتوکسیک در پماد عصاره گیاه باعث ایجاد مرگ سلول و بافتی در محل ترمیم میگردد، ولی در دوزهای پایین‌تر عصاره، ترمیم مشاهده می‌شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Histochemical study of Verbascum speciocum extract's effects on the wound healing in rats
چکیده [English]
Aim: The aim of this essay was to assess the ointment effects of alcoholical extraction prepared from annual leaves of Verbascum speciocum grown in 'Bouein Zahra' area, on skin lesions made in Wistar rats.
Materials and Methods: In this study, at in vivo condition, 36 adult male Wistar rats were divided in 3 groups: Control (no treatment), Sham (treated with petroleum jelly) and Experimental (treated with ointment verbascum extract in different doses).
The operation day was considered as day zero. 10 days after treatment, up to the day of 14th, after the surgery on the killed rats, the samples were collected from wound part of each rat for histological analysis and also collagen special staining and average of epidermis thickness, and hair follicle & blood vessels diameter were done.
Results: There was an increase in hair follicles’ diameter in experimental groups with 1/3LD50 Ointment comparing with control groups also a significant increase was found in skin epidermis thickness in experimental groups with 1/4 LD50 versus control groups. Moreover a significant increase was observed in blood vessels’ diameter in experimental groups exposed to 1/3LD50 ointment to control.
Conclusion: In this study, we realized that the external use of V. speciocum extract on skin lesion with high dosage has a cytotoxic effects and were shown necrosis in the treated tissues but the lower dosages of extraction have been shown better wound healing.
کلیدواژه‌ها [English]
- Male rats
- Skin lesion
- Verbascum speciocum
- Wound healing
مقاله پژوهشی مجله علمی پژوهشی سلول و بافت
جلد 2، شماره 1، بهار 1390، 75-67
بررسی هیستوشیمیایی اثرات عصارهگیاه گل ماهور (Verbascum speciocum)در ترمیم زخم رت
محمد نبیونی Ph.D.1*، شهربانو عریان Ph.D.1، محمد ایوبی پور M.Sc.2، امیر باقری B.Sc.3
1- گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت معلم تهران
2- کارشناسی ارشد،گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحدعلوم و تحقیقات تهران
3- کارشناس زیست شناسی، گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت معلم تهران
* پست الکترونیک نویسنده مسئول: nabiuni@tmu.ac.ir
تاریخ دریافت: 31/3/1390 تاریخ پذیرش: 2/5/1390
چکیده
هدف: هدف از این تحقیق مطالعه تاثیر پماد عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه V. speciocumموجود در منطقه یزن بوئین زهرا در ترمیم زخم پوست آسیب دیده رتهای نر نژاد ویستار بود.
مواد و روشها: در این بررسی در شرایط In Vivo تعداد 36 سر رت نر بالغ در سه گروه کنترل (بدون هیچ نوع تیمار)، شم (تیمار با وازلین) و تجربی (تیمار با پماد عصاره گل ماهور در دوزهای مختلف) قرار گرفتند. روز جراحی روز صفر محسوب شده, بعد از انجام تیمار به مدت 10 روز، در روز 14 پس از جراحی رتها کشته شده و نمونهبرداری از بستر زخم هر رت جهت مطالعات هیستولوژیکی و رنگ آمیزی اختصاصی کلاژن، میانگین ضخامت اپیدرم و قطر فولیکول مو و عروق خونی انجام گرفت.
نتایج: نتایج بدست آمده از مطالعه برشهای بافتی پوست، افزایش معنا دار در قطر فولیکول‌های مو در گروه تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه کنترل و نیز افزایش معنیدار در ضخامت اپیدرم در گروه‌های تجربی تیمار شده با 4/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه‌های کنترل را نشان داد. علاوه بر آن افزایش معناداری در قطر عروق خونی گروه تجربی تیمار شده با پماد عصاره گیاه با 3/1 دوز کشنده نسبت به گروه کنترل مشاهده گردید.
نتیجه گیری نتایج حاصل از این بررسی نشان میدهد، مصرف خارجی عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه گل ماهور بر زخم‌های پوستی در دوزهای بالا به دلیل ترکیبات سیتوتوکسیک در پماد عصاره گیاه باعث ایجاد مرگ سلول و بافتی در محل ترمیم میگردد، ولی در دوزهای پایین‌تر عصاره، ترمیم مشاهده می‌شود.
واژگان کلیدی: پوست آسیب دیده، ترمیم زخم، گل ماهور، رت نر نژاد ویستار
مقدمه
گل ماهور یا خرگوشک در مناطق مختلف ایران به نام‌های علف خرگوش، خرگوشک، گل ماهور و علف ماهور نامیده می‌شود و در کتب سنتی به نام‌های قلونُس و «بوصیر» و «آذان الدب» آورده شده است. به طور کلی گیاهان این جنس را Molene و به انگلیسی Mullen و Lungwort و Torches می‌نامند که از خانواده پروانه آسا (Scorphulariacea) است و متجاوز از 20 گونه آن در ایران در نقاط مختلف میرویند(1).
از روزگاران کهن از این گیاهان برای درمان ناراحتی‌های تنفّسی استفاده می‌شده است. پزشکان از این گیاه جهت درمان سرفه استفاده می‌کردند و مهاجران اروپایی این گیاه را با خود به آمریکا برده و از زمانهای قدیم از این گیاه برای درمان سرفه، سرماخوردگی، التهاب حلق و گلو، ورم لوزه‌ها، اسهال و بواسیر و عفونت‌های مجاری ادراری استفاده می‌نمودند(1).
این گونه‌های گیاهی حاوی ترکیبات و اجزاء فعالی بوده که می‌توانند فعالیت سیکلواکسیژنازی را کاهش دهد. در عصاره‌های این گیاهان موادی مانند بیواکتیوساپونین گلیکوزید و گلیکوزید‌فنیل اتانوئید و ورباسکوزید وجود دارد، که دارای فعالیت ضدعفونی کنندگی و ضدالتهابی بوده و همین طور ورباسکوزید دارای قدرت ترمیم زخم نیز می‌باشد(2). فلاونوئید‌ها به ویژه در ترمیم زخم‌ها شرکت کرده و فعالیت از بین برنده رادیکال‌های آزاد را به واسطه مهار سنتز نیتریک اکساید دارا هستند (3و4). پلی ساکارید‌ها فعالیت ضد التهابی و تغییر ایمنی عمده‌ای از خود نشان داده و بر روی سوختگی‌ها، زخم‌ها و التهاب‌های داخلی و تحریکات و اسهال و Dysentry موثر می‌باشند(5 و 6).
ترمیم زخم روندی است که فوراً پس از جراحت شروع می‌شود و در طول جراحت بافت تخریب شده، رگ‌های خونی به آزاد کردن پلاکهای خون پرداخته و سلول‌های خونی به داخل محل جراحت آزاد می‌شوند. اولین علامت‌های جراحت زخم آزاد کردن مولکول‌هایی مانند ATP و آشکار شدن کلاژن دردیواره مویرگ‌های خونی است(7). لخته پس از تشکیل مثل سدی فوری جلوی خونریزی بیشتر را می‌گیرد و از گسترش عوامل بیماری زا به داخل سرم جلوگیری می‌کند(8). مراحل روند ترمیم نیز شامل 1- فاز هموستازی 2- فاز التهاب 3- فاز تکثیر 4- فاز تعمیر است (9).
هدف از این تحقیق نیز بررسی اثرات ترمیمی عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه ورباسکوم اسپی سیوزوم (V.speciocum) منطقه یزن بوئین زهرا به شکل پماد بر روی زخم‌های پشتی در رتهای نر بالغ نژاد ویستار بود که انجام گردید.
مواد و روشها
جمع‌آوری و شناسایی گونه گیاهی و عصاره گیری: در این تحقیق تجربی پایه ای کاربردی, گونه گیاهی ورباسکوم اسپی سیوزوم (V.Speciocum) موجود در منطقه یزن بوئین زهرا در فصل پاییز پس از جمع‌آوری توسط هرباریوم دانشگاه تربیت معلم پردیس کرج و مرکز تحقیقات کشاورزی استان قزوین مورد شناسایی قرار گرفت. برگ‌های یک ساله گیاه فوق الذکر پس از شستشو، خشک گردیده و با دستگاه میکسر پودر گشته و با اتانل 70 درصد به روش دستی عصاره الکلی آن استخراج شد.
تعیین :LD50در این آزمایش پس از تهیه عصاره، این ماده به رتهای نر بالغ به وزن 140-150 گرم تزریق میشد. تعیین دوز کشنده LD50(Lethal Dose 50) بدین شکل انجام شد که به طور مثال از میان 10 سر رت تزریقی با یک دوز خاص از عصاره در طی 24 ساعت، 6 رت کشته شدند و این کار حداقل سه بار تکرار گردید و بر این اساس LD50 عصاره بدست آمد. در این مطالعه میزان LD50 عصاره برگ گیاه مزبور در رتهای نر بالغ با وزن تقریبی 150-140 گرم به میزان mg/kg5 تعیین گردید.
مدل ایجاد زخم: رت های نر توسط مواد بی هوش کننده(کتامین زایلزین به نسبت 3 به 1 واحد سرنگ انسولینی) با تزریق درون صفاقی تحت بی هوشی قرار گرفته و سپس بخش پشتی حیوان مو بری شده(shave) و در آن محل توسط پانج مخصوص ایجاد زخم، زخمی به وسعت 5/2 سانتیمتر مربع و عمق 2 میلیمتر ایجاد گردید.
تیمار حیوانات: در این مطالعه، رتهای بالغ پس از جفتگیری و حاملگی و تولد نوزادان، تا 21 روز پس از تولد همراه با رت ماده و از طریق مادر تغذیه شده و پس از آن جنسهای نر جدا شده و تا سن 5/2ماهگی (وزن 140-150گرم) در قفسهای پلاستیکی و شرایط استاندارد نگهداری شدند. غذای آنها به صورت حبههای (pellet) آماده در اختیار قرار گرفته و آب مورد نیاز از آب لوله کشی شهرتامین میشد. رتها در گروه‌های سه گانه کنترل، شم و تجربی مورد بررسی و آزمایش قرار گرفتند. گروه‌های تجربی با پماد عصاره گیاهی که در دوزهای مختلف2/1, 3/1, 4/1, 5/1 دوز کشنده و به شکل مخلوط با وازلین درست شده بودند مورد تیمار واقع شدند. نمونه‌های گروه شم توسط وازلین تیمار شده و نمونه‌های گروه کنترل بدون تیمار باقی ماندند. روز جراحی روز صفر محسوب و از روز جراحی به مدت 10 روز و هر روز یک مرتبه عمل تیمار با پماد و وازلین و توسط یک فرد خاص و در زمان مشخص انجام می‌گردید.
نمونه برداری، برش‌گیری و رنگ‌آمیزی اختصاصی: پس از 14 روز از زمان شروع تیمار، رتهای گروه کنترل، شم و تجربی با کلروفرم کشته شده و بیوپسی گردیدند. در طی کار با حیوانات مورد آزمایش کلیه اصول مورد تایید توسط کمیته اخلاقی گروه زیستشناسی دانشگاه تربیت معلم پردیس کرج رعایت می‌گردید. نمونه‌های بیوپسی شده، برای مدت 24 ساعت در محلول فرمالین 10 درصد تثبیت شدند پس از انجام مراحل آب گیری با استفاده از درجات مختلف الکل, با پارافین قالب گیری شدند. بعد از آن نمونه‌ها توسط میکروتوم روتاری با ضخامت 5 میکرون برش گیری شدند. سپس برشها جهت مطالعه بافت شناسی و خصوصاً میزان ضخامت فیبرهای کلاژن، علاوه بر رنگ آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین با روش رنگ‌آمیزی اختصاصی ماسون تری کروم و وان گیسون رنگ‌آمیزی گردیدند. در رنگ‌آمیزی وان گیسون رشته‌های کلاژن به رنگ قرمز، زمینه نمونه‌ها زرد و هسته‌ها سیاه و عضله و اپی تلیوم زرد رنگ شده ولی دررنگ آمیزی ماسون تری‌کروم, کلاژن آبی، هسته‌ها سیاه و عضله و اپی‌تلیوم آبی کم رنگ میشدند. رنگ آمیزیهای متفاوت جهت مطالعه دقیق تر خصوصاً در مورد کلاژن صورت پذیرفت.
نحوه اندازهگیری: جهت محاسبه میانگین ضخامت اپیدرم و کلاژن و فولیکول‌های مو و قطر عروق خونی در برشهای بافتی مربوط به هر گروه تجربی، شم و کنترل اندازه ضخامت بخش مربوطه به طور تصادفی در 20 میدان دید میکروسکوپی توسط گراتیکول مدرج اکولری اندازهگیری گردید و سپس میانگین آنها بدست آمد.
تحلیل آماری نتایج و رسم نمودارها: تجزیه و تحلیل داده‌ها به روش آنالیز واریانس یکطرفه در نرم‌افزار SPSS11 انجام شده و رسم نمودارها نیز توسط نرم افزار Excel صورت پذیرفت.
نتایج
پوست آسیب دیده در سه گروه تجربی، شم و کنترل تحت مطالعات ماکروسکوپی قرار گرفتند. در فرآیند ترمیم زخم‌های پوستی، سرعت ترمیم در‌گروه‌های تیمار شده با پماد عصاره الکلی گیاه ورباسکوم (دوزهای بالا مثل 2/1 دوز کشنده) در بافت‌های ترمیم یافته، حالت نکروزه و تخریب سلولی و بافتی مشاهده گردید. در حالی با استفاده از پماد در دوزهای پایین‌تر مثل3/1, 4/1 و 5/1 دوز کشنده، سرعت ترمیم نسبت به گروه کنترل بیشتر بود.
در مطالعات میکروسکوپی انجام شده که با استفاده از میکروسکوپ نوری معمولی بر روی نمونه‌های آماده شده صورت پذیرفت, فاکتورهایی از قبیل ضخامت اپیدرم، ضخامت فولیکول‌های مو، قطر عروق خونی و میزان ضخامت کلاژن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.
در گروه‌های تجربی تیمار با پماد عصاره گیاهی, ضخامت لایه اپیدرم در گروه تجربی تیمار با 4/1 دوز کشنده نسبت به گروه کنترل افزایش معنیداری هم در بافت‌های رنگ آمیزی شده با ماسون تری کروم 01/0< P (هیستوگرام1، شکل1) و همچنین در بافت‌های رنگ آمیزی شده با وان‌گیسون با 001/0< P (هیستوگرام 2، شکل 2) مشاهده نشد.
|
هیستوگرام 1: مقایسه ضخامت اپیدرم در گروه های کنترل، شم و تجربی 3/1و 4/1 دوز کشنده در تیمار پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی ماسون تری کروم-(p<0.01**) : مقایسه exp2-1/4 نسبت به گروه کنترل Exp1-1/3:گروه تجربی1, تیمار با پماد3/1دوز کشنده Exp2-1/4:گروه تجربی 2,تیمار با پماد 4/1 دوز کشنده |
|
هیستوگرام2: ضخامت اپیدرم در گروه های کنترل، شم و تجربی 3/1و 4/1 دوز کشنده در تیمار پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی وان گیسون- (P<0.001***): مقایسه گروه تجربی exp2-1/4 نسبت به گروه کنترل Exp1-1/3:گروه تجربی 1,تیمار با پماد 3/1 دوز کشنده Exp2-1/4:گروه تجربی2, تیمار با پماد 4/1دوز کشنده
|
|
شکل 1: فتو میکروگراف پوست در برش طولی جهت مقایسه ضخامت اپیدرم با رنگ آمیزی ما سون تری کروم A :گروه تجربی تیمار با پماد عصاره گل ماهور 4/1 دوز کشنده(1و2-ضخامت اپیدرم 3-برش فولیکول مو4-رشته‌های کلاژن به رنگ آبی) B: گروه کنترل (1- ضخامت اپیدرم 2- فولیکول مو3 - رشته های کلاژن به رنگ آبی4-درم). ضخامت اپیدرم در گروه تجربی(A) نسبت به گروه کنترل(B)افزایش نشان می دهد. بزرگنمایی ×10
شکل 2: فتو میکروگراف پوست جهت مقایسه ضخامت اپیدرم با رنگ آمیزی وان گیسون A: گروه تجربی تیمار با پماد عصاره گل ماهور 4/1 دوز کشنده (1- ضخامت اپیدرم 2و3- فولیکول‌های مویی در حال تشکیل از اپیدرم). B: گروه کنترل (1- ضخامت اپیدرم 2- برش فولیکول مویی 3- رشته‌های کلاژن با رنگ قرمز).در شکل مشاهده می‌شود ضخامت اپیدرم در گروه تجربی (A)نسبت به گروه کنترل (B)افزایش قابل ملاحظه و معنی داری را نشان میدهد. بزرگنمایی ×10 |
||
از سوی دیگر در رنگ آمیزی ترم کروم افزایش معنیداری در قطر فولیکول‌های مو در گروه تجربی 3/1 دوز کشنده نسبت به گروه کنترل 05/0< P ملاحظه شد (هیستوگرام3، شکل 3).
در مورد نتایج حاصل از بررسی قطر عروق خونی در بافت‌های رنگ‌آمیزی شده با ماسون تری کروم قطر عروق خونی در گروه‌های تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده افزایش معنیداری 05/0< P یافت (هیستوگرام 4، شکل 4) .
در بررسی ضخامت کلاژن در رنگ‌آمیزی‌های اختصاصی ماسون تری کروم و وان‌گیسون در گروه‌های تجربی تیمار با پماد 3/1 و 4/1 دوز کشنده نسبت به گروه‌های شم و کنترل افزایشی ملاحظه شد ولی این افزایش از نظر آماری معنیدار نبود.
|
هیستوگرام 3: مقایسه ضخامت فولیکول‌های مو در گروه‌های کنترل، شم و تجربی 3/1و 4/1 دوز کشنده در تیمار با پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی تری کروم -(P<0.05*): مقایسه گروه تجربی exp1-1/3 نسبت به گروه کنترل Exp1-1/3:گروه تجربی 1, تیمار با 3/1دوز کشنده Exp2-4/1:گروه تجربی 2, تیمار با4/1دوز کشنده |
|
هیستوگرام 4: مقایسه قطر عروق خونی در گروه‌های کنترل، شم و تجربی3/1و4/1 دوز کشنده در تیمار پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی تری مالون کروم (P<0.05*): مقایسه گروه exp1-1/3با گروه کنترل Exp1-1/3:گروه تجربی1, در تیمار با پماد 3/1دوز کشنده Exp2-1/4:گروه تجربی2, در تیمار با پماد 4/1 دوز کشنده |
||
|
|
||||
|
شکل 3: فتو میکروگراف پوست جهت مقایسه قطر فولیکول مو با رنگ آمیزی ما سون تری کروم A : گروه تجربی تیمار شده باپماد عصاره گل ماهور 3/1 دوزکشنده (1- قطر فولیکول). B : گروه کنترل (1و2- قطر فولیکول3- رشته‌های کلاژن با رنگ آبی).در شکلها ملاحظه می‌شود که قطر فولیکول‌های مو در گروه تجربی تیمار با پماد(A) نسبت به گروه کنترل (B) افزایش نشان میدهد.بزرگنمایی×40
شکل 4: فتو میکروگراف پوست جهت مقایسه قطر عروق خونی با رنگ آمیزی ماسون تری کروم A: گروه تجربی تیمارشده با پماد عصاره گل ماهور 3/1 دوز کشنده (1, 2 و3- قطرعروق خونی ). B : گروه کنترل (1- قطررگ خونی). در تصاویر مشاهده می‌شود قطر عروق و درگروه تجربی تیمار شده با پماد عصاره عصاره گل ماهور (A ) نسبت به گروه کنترل (B) افزایش نشان داده است.بزرگنمایی×10 |
||||
بحث
هدف از این مطالعه و تحقیق آن بود که با توجه به سوابق طولانی استفاده از گیاه گل ماهور در بیماری‌‌های گوناگون در نقاط مختلف دنیا اثرات ترمیمی آن به صورت پماد حاصل از عصاره برگ‌های یک ساله گیاه V.speciocumمورد بررسی قرار گیرد.
در مطالعات گوناگون که در مورد تاثیر مواد متفاوت در مطالعه روند ترمیم توسط محققین مختلف صورت گرفته است، فاکتورهایی مثل میزان ضخامت اپیدرم و اپی تلیزاسیون(10, 11, 12, 13, 14, 15) تعداد سلول‌های ماکروفاژ، لنفوسیت و نوتروفیل(10, 12, 17)و تعداد سلول‌های فیبروبلاست(12, 15, 16, 17)، تعداد و تراکم فیبرهای کلاژن (10, 12, 14, 15) تعداد عروق خونی و آندوتلیوم و رگزایی (10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17) تعداد و قطر فولیکول‌های مو (18) مورد سنجش قرار گرفته است تا میزان ترمیم و بهبودی زخم از لحاظ بافت شناسی مورد تایید قرار گیرد. در مطالعه حاضر نیز فاکتورهایی از قبیل تراکم کلاژن، اپیتلیزاسیون، تعداد و قطر عروق خونی، تعداد و قطر فولیکول‌های مو مورد ارزیابی قرار گرفت.
آزمایشات انجام گرفته بر روی گیاه ورباسکوم مشخص نموده که این گیاه دارای ترکیبات متعدد از جمله هشت گروه عمده تحت عناوین زیر می باشد:
1- Saponins مثل ساپونین و ilwensisponin A,C 2- Iridoids Glycosides 3- phenylethadoid Glycosides مثل ورباسکوزید 4- Monoterpene Glucoside 5- Neolignan Glucoside مثل Neolignans 6- Flavonoids مثل Apigenin 7- Steroids8- Spermin Alkaloids (19).
فعالیت و عملکرد فارماکولوژیکی، گلیکوزید فنیل اتانوئید همانند خاصیت آنتی اکسیدانت آنها و خاصیت ضد التهابی و سیتوتوکسیکی, ضد توموری و ضد زخمی, ضد دردی (آنالرژی), Antihepatioxic و اثرات سرکوب گر سیستم ایمنی آنها مورد توجه قرار گرفته است ولی نیاز به تحقیق بیشتر در این زمینه مورد تاکید قرار گرفته است (20). از سوی دیگر مشاهده اثرات ترمیمی و ضد التهابی که خصوصا هنگام استفاده از پماد عصاره گیاه گل ماهور در دوزهای پایین تر همانند 3/1و 4/1 دوز کشنده در تحقیق حاضر مشاهده شد موید این مطلب است که احتمالا ترکیبات فوق الذکر در این گونه گیاهی موجود در منطقه بویین زهرا نیز با تغییراتی موجود بوده که باعث بروز این اثرات هنگام استفاده از آن در ترمیم زخم‌های پوستی رت گردیده و باعث بهبودی زخم شده است. اما نکته مهم و جالب توجه آن است که تمامی گونه‌های گیاه گل ماهور Verbascum که بیش از 230 گونه آن در دنیا شناخته شده (21 ), به یک میزان دارای این ترکیبات موثره نبوده و زمانی که بر روی عصاره 13 گونه ورباسکوم به شکل پماد در ترمیم بافتی در پوست مطالعه صورت می‌گیرد مشاهده می‌شود که از بین این 13 گونه ،7 گونه گیاهی دارای نتایج بسیار خوب در ترمیم می‌باشند و 6 گونه مابقی نتایج رضایت بخشی در روند بهبودی زخم از خود نشان نمیدهند(22). پس میتوان چنین نتیجه گیری نمود که عصاره تمامی گونه‌های گیاه ورباسکوم یا گل ماهور نمیتواند در ترمیم زخم به کار رفته و تنها برخی گونهها (همانند Verbascum speciocum) آن هم با توجه به میزان ترکیبات موثره در آنها در روند ترمیم مفید می‌باشند.
یکی از اهداف این بررسی مطالعه میزان تراکم رشته‌های کلاژن تولید شده توسط سلول‌های فیبروبلاست در محل زخم بود تا بتواند تاثیر یا عدم تاثیر عصاره الکلی گیاه گل ماهور را در روند ترمیم بررسی و اثبات نماید. ازاین رو و با توجه به اهمیت موضوع تولید کلاژن توسط سلول‌های فیبروبلاست که در فاز تکثیر تولید شده و یکی از مواد داربست مورد نیاز جهت ترمیم را فراهم می‌کند(20, 23, 14) با انجام دو نوع رنگ آمیزی اختصاصی ماسون تری‌کروم و وان‌گیسون میزان تراکم کلاژن در برشهای بافتی بررسی شد که نتایج حاصله نشان داد میزان کلاژن هنگام تیمار گروه‌های تجربی با عصاره گیاه مزبور افزایش داشته ولی این افزایش معنیدار نبود.
زمان استفاده از نور آبی هالوژنه یا اشعه مادون قرمز در تسریع ترمیم زخم میزان اپی تلیزاسیون افزایش مییابد (10, 11) و یا هنگام تاثیر عصاره قارچ کومبوجا در ترمیم پوست آسیب دیده قطر فولیکول‌های مو زیاد می‌شود(18). همچنین هنگام استفاده از عصاره گیاه Radix rehmanniae(25) و یا توسط عصاره گیاه Opuntia fticus Indica (از خانواده کاکتوس)(6) بر روی ترمیم زخم‌های پوستی رت چون این مواد در ترمیم زخم تاثیر گذارند باعث افزایش اپیتلیایی شدن و شکلگیری خوب مویرگی همراه با افزایش در بیان فاکتور VEGF درمحل بهبودی زخم میگردند (25).
Zeliha Akdemir و همکاران (14) تجدید ساختار سریع را در گروه‌های تیمار شده با عصاره آبی V .mucronatumمشاهده نمودند و ملاحظه شد که تجدید ساختار و دوباره اپیتلیایی شدن در گروه‌های تیمار با عصاره آبی گیاه افزایش مییابد.
در تحقیق حاضر نیز مشخص گردید که در گروه‌های تجربی تیمار شده با پماد عصاره گیاه، و در غلظت 4/1 دوز کشنده میزان اپیتلیایی شدن پوست مجروح رت افزایش یافته و قطر اپیدرم نسبت به گروه کنترل بیشتر شد. همچنین در مورد اثر پماد عصاره با 3/1 دوز کشنده مشاهده گردید که قطر مویرگ‌های گروه تجربی نسبت به گروه کنترل دارای یک افزایش معنادار بود.
از تمامی این یافتهها میتوان چنین استنتاج کرد که هرگاه مادهای بر سرعت ترمیم تاثیر مثبت داشته باشد فاکتورهایی همانند اپی تلیالی شدن پوست و افزایش ضخامت اپیدرم و رگزایی و شکلگیری خوب مویرگی جهت تسریع در روند خون رسانی به محل مزبور همراه با بیان فاکتور VEGF افزایش مییابدکه چون در مطالعه ما نیز این نتایج هنگام استفاده از پماد در دوزهای 3/1و4/1عصاره گیاه مشاهده گردید پس این ماده باعث افزایش سرعت ترمیم زخم میگردد.
از جمله ترکیبات موجود در عصاره گیاه گل ماهور که قبلاً نیز به آن اشاره شد ترکیبات استروئیدی می‌باشد(19) و از آنجا که تجویز این ترکیبات استروئیدی در موشهای صحرایی به شکل سیستمیک و یا موضعی باعث بهبود فرایند ترمیم زخم و رگزایی می‌شود(17)، میتوان چنین استنباط کرد که افزایش قطر عروق خونی در گروه‌های تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده و به دنبال آن یکی از دلایل تسریع در روند بهبود زخم به دلیل وجود این ترکیب باشد.
نتیجه گیری
با توجه به مجموعه ترکیبات موثره و گوناگون در گونه گیاهی ورباسکوم همانند ورباسکوزید (Verbascosid) ، اکوبین (Aucubin), کاتالپول(Catalpol)، فلاونوئید‌ها(Flavonoids)، استروئید‌ها(Steroids) و ایریدوئیدگلیکوزید و آلکالوئید‌ها و ... که معمولاً دارای تاثیرات ضد التهابی، ضد دردی و عملکرد ترمیم زخم ثابت شده‌ای در آزمایشات گوناگون می‌باشند و با توجه به متغیر بودن این ترکیبات در گونه‌های متنوع این گیاه که در تحقیق حاضر گونه V. speciocum منطقه بوئین زهرا انتخاب گردیده بود و چون این ترکیبات در گونه‌های مختلف می‌تواند به میزان مختلفی وجود داشته باشد در کار تحقیقی ما عصاره گیاه مورد نظر به شکل پماد بر روی رت نر نژاد ویستار در دوزهای مختلف مورد آزمایش قرار گرفت. در دوزهای بالا به دلیل وجود ترکیبات سمی (آلکالوئیدی) نکروز سلولی و بافتی مشاهده ولی در دوزهای پایین‌تر در رنگ‌آمیزی اختصاصی بافتی ماسون‌تری کروم و وان‌گیسون، افزایش معنادار در تعداد فولیکول‌های مو و قطر فولیکول‌های مو و نیز افزایش در قطر رگ‌های خونی و ضخامت اپیدرم پوست مشاهده گردید که نشانگر تاثیر آن در روند ترمیم زخم می‌باشد.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از زحمات بی شائبه اساتید گرامی و ارجمند سر کار خانم دکتر عادله دیوسالار و جناب آقای دکتر کاظم پریور که در مراحل انجام این کار ما را یاری نمودند، بینهایت سپاسگزاریم.
)