فصلنامه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

چکیده

هدف: هدف از این تحقیق‌ مطالعه تاثیر پماد عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه V. speciocumموجود در منطقه یزن بوئین زهرا در ترمیم‌ زخم پوست آسیب دیده رت‏های نر نژاد ویستار بود.
مواد و روش‏ها: در این بررسی در شرایط In Vivo تعداد 36 سر رت نر بالغ در سه گروه کنترل (بدون هیچ نوع تیمار)، شم (تیمار با وازلین) و تجربی (تیمار با پماد عصاره گل ماهور در دوزهای مختلف) قرار گرفتند. روز جراحی روز صفر محسوب شده, بعد از انجام تیمار به مدت 10 روز، در روز 14 پس از جراحی رت‏ها کشته شده و نمونه‏برداری از بستر زخم هر رت جهت مطالعات هیستولوژیکی و رنگ آمیزی اختصاصی کلاژن، میانگین ضخامت اپیدرم و قطر فولیکول مو و عروق خونی انجام گرفت.
نتایج: نتایج بدست آمده از مطالعه برش‏های بافتی پوست، افزایش معنا دار در قطر فولیکول‏های مو در گروه تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه کنترل و نیز افزایش معنی‏دار در ضخامت اپیدرم در گروه‏های تجربی تیمار شده با 4/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه‏های کنترل را نشان داد. علاوه بر آن افزایش معناداری در قطر عروق خونی گروه تجربی تیمار شده با پماد عصاره گیاه با 3/1 دوز کشنده نسبت به گروه کنترل مشاهده گردید.
نتیجه گیری  نتایج حاصل از این بررسی نشان می‏دهد، مصرف خارجی عصاره الکلی برگ‏های یک ساله گیاه گل ماهور بر زخم‏های پوستی در دوزهای بالا به دلیل ترکیبات سیتوتوکسیک در پماد عصاره گیاه باعث ایجاد مرگ سلول‌ و بافتی در محل ترمیم می‏گردد، ولی در دوزهای پایین‌تر عصاره، ترمیم مشاهده می‏شود.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Histochemical study of Verbascum speciocum extract's effects on the wound healing in rats

چکیده [English]

Aim: The aim of this essay was to assess the ointment effects of alcoholical extraction prepared from annual leaves of Verbascum speciocum grown in 'Bouein Zahra' area, on skin lesions made in Wistar rats.
Materials and Methods: In this study, at in vivo condition, 36 adult male Wistar rats were divided in 3 groups: Control (no treatment), Sham (treated with petroleum jelly) and Experimental (treated with ointment verbascum extract in different doses).
The operation day was considered as day zero. 10 days after treatment, up to the day of 14th, after the surgery on the killed rats, the samples were collected from wound part of each rat for histological analysis and also collagen special staining and average of epidermis thickness, and hair follicle & blood vessels diameter were done.
Results: There was an increase in hair follicles’ diameter in experimental groups with 1/3LD50 Ointment comparing with control groups also a significant  increase was found in skin epidermis thickness in experimental groups with 1/4 LD50 versus control groups. Moreover a significant increase was observed in blood vessels’ diameter in experimental groups exposed to 1/3LD50 ointment to control.
Conclusion: In this study, we realized that the external use of V. speciocum extract on skin lesion with high dosage has a cytotoxic effects and were shown necrosis in the treated tissues but the lower dosages of extraction have been shown better wound healing.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Male rats
  • Skin lesion
  • Verbascum speciocum
  • Wound healing

مقاله پژوهشی                                                                                                                            مجله علمی پژوهشی سلول و بافت

                                                                                                                                                 جلد 2، شماره 1، بهار 1390، 75-67

 

بررسی هیستوشیمیایی اثرات عصارهگیاه گل ماهور (Verbascum speciocum)در ترمیم زخم رت

 

محمد نبیونی Ph.D.1*، شهربانو عریان Ph.D.1، محمد ایوبی پور M.Sc.2، امیر باقری B.Sc.3

 

1- گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت معلم تهران

2- کارشناسی ارشد،گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحدعلوم و تحقیقات تهران

3- کارشناس زیست شناسی، گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت معلم تهران

* پست الکترونیک نویسنده مسئول: nabiuni@tmu.ac.ir

 

تاریخ دریافت: 31/3/1390                               تاریخ پذیرش: 2/5/1390

 


چکیده

هدف: هدف از این تحقیق‌ مطالعه تاثیر پماد عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه V. speciocumموجود در منطقه یزن بوئین زهرا در ترمیم‌ زخم پوست آسیب دیده رت‏های نر نژاد ویستار بود.

مواد و روشها: در این بررسی در شرایط In Vivo تعداد 36 سر رت نر بالغ در سه گروه کنترل (بدون هیچ نوع تیمار)، شم (تیمار با وازلین) و تجربی (تیمار با پماد عصاره گل ماهور در دوزهای مختلف) قرار گرفتند. روز جراحی روز صفر محسوب شده, بعد از انجام تیمار به مدت 10 روز، در روز 14 پس از جراحی رت‏ها کشته شده و نمونه‏برداری از بستر زخم هر رت جهت مطالعات هیستولوژیکی و رنگ آمیزی اختصاصی کلاژن، میانگین ضخامت اپیدرم و قطر فولیکول مو و عروق خونی انجام گرفت.

نتایج: نتایج بدست آمده از مطالعه برش‏های بافتی پوست، افزایش معنا دار در قطر فولیکول‏های مو در گروه تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه کنترل و نیز افزایش معنی‏دار در ضخامت اپیدرم در گروه‏های تجربی تیمار شده با 4/1 دوز کشنده پماد عصاره نسبت به گروه‏های کنترل را نشان داد. علاوه بر آن افزایش معناداری در قطر عروق خونی گروه تجربی تیمار شده با پماد عصاره گیاه با 3/1 دوز کشنده نسبت به گروه کنترل مشاهده گردید.

نتیجه گیری  نتایج حاصل از این بررسی نشان می‏دهد، مصرف خارجی عصاره الکلی برگ‏های یک ساله گیاه گل ماهور بر زخم‏های پوستی در دوزهای بالا به دلیل ترکیبات سیتوتوکسیک در پماد عصاره گیاه باعث ایجاد مرگ سلول‌ و بافتی در محل ترمیم می‏گردد، ولی در دوزهای پایین‌تر عصاره، ترمیم مشاهده می‏شود.

واژگان کلیدی: پوست آسیب دیده، ترمیم زخم، گل ماهور، رت نر نژاد ویستار

 

 

 

 

 

مقدمه

گل ماهور یا خرگوشک در مناطق مختلف ایران به نام‌های علف خرگوش، خرگوشک، گل ماهور و علف ماهور نامیده می‌شود و در کتب سنتی به نام‌های قلونُس و «بوصیر»‌ و «آذان الدب»‌ آورده شده است. به طور کلی گیاهان این جنس را Molene و به انگلیسی Mullen  و Lungwort و Torches می‌نامند که از خانواده پروانه‌ آسا (Scorphulariacea)‌ است و متجاوز از 20 گونه آن در ایران در نقاط مختلف می‌‏رویند(1).

از روزگاران کهن از این گیاهان برای درمان ناراحتی‌های تنفّسی استفاده می‌شده است. پزشکان از این گیاه جهت درمان سرفه استفاده می‌کردند و مهاجران اروپایی این گیاه را با خود به آمریکا برده و از زمان‏های قدیم از این گیاه برای درمان سرفه، سرماخوردگی، التهاب حلق و گلو، ورم لوزه‌ها، اسهال و بواسیر و عفونت‌های مجاری ادراری استفاده می‌نمودند(1).

این گونه‌های گیاهی حاوی ترکیبات و اجزاء ‌فعالی بوده که می‌توانند فعالیت‌ سیکلواکسیژنازی را کاهش دهد. در عصاره‌های این گیاهان موادی مانند بیواکتیوساپونین گلیکوزید و گلیکوزید‌فنیل اتانوئید و ورباسکوزید وجود دارد، که دارای فعالیت ضدعفونی کنندگی و ضدالتهابی بوده و همین طور ورباسکوزید دارای قدرت ترمیم زخم نیز می‌باشد(2). فلاونوئید‌ها به ویژه در ترمیم‌ زخم‌ها شرکت کرده و فعالیت‌ از بین برنده رادیکال‌های آزاد را به واسطه مهار سنتز نیتریک اکساید دارا هستند (3و4). پلی ساکارید‌ها فعالیت‌ ضد التهابی و تغییر ایمنی عمده‌ای از خود نشان داده و بر روی سوختگی‌ها، زخم‌ها و التهاب‌های داخلی و تحریکات و اسهال و Dysentry‌ موثر می‌باشند(5 و 6).

ترمیم زخم روندی است که فوراً پس از جراحت شروع می‌شود و در طول جراحت بافت تخریب شده،‌ رگ‌های خونی به آزاد کردن پلاکهای خون پرداخته و سلول‌های خونی به داخل محل جراحت آزاد می‌شوند. اولین علامت‌های جراحت زخم آزاد کردن مولکول‌هایی مانند ATP و آشکار شدن کلاژن‌ دردیواره‌ مویرگ‏های خونی است(7). لخته پس از تشکیل مثل سدی فوری جلوی خونریزی بیشتر را می‌گیرد و از گسترش عوامل بیماری ‌زا به داخل سرم جلوگیری می‌کند(8). مراحل روند ترمیم نیز شامل 1- فاز هموستازی 2- فاز التهاب 3- فاز تکثیر 4- فاز تعمیر است (9).

هدف از این تحقیق نیز بررسی اثرات ترمیمی عصاره الکلی برگ‌های یک ساله گیاه ورباسکوم اسپی سیوزوم (V.speciocum) منطقه یزن بوئین زهرا به شکل پماد بر روی زخم‌های پشتی در رت‏های نر بالغ نژاد ویستار بود که انجام گردید.

 

مواد و روش‏ها

جمع‌آوری و شناسایی گونه گیاهی و عصاره گیری: در این تحقیق تجربی پایه ای کاربردی, گونه گیاهی ورباسکوم اسپی سیوزوم (V.Speciocum) موجود در منطقه یزن بوئین زهرا در فصل پاییز پس از جمع‏آوری توسط هرباریوم دانشگاه تربیت معلم پردیس کرج و مرکز تحقیقات کشاورزی استان قزوین مورد شناسایی قرار گرفت. برگ‌های یک ساله گیاه فوق ‌الذکر پس از شستشو، خشک گردیده و با دستگاه میکسر پودر گشته و با اتانل 70 درصد به روش دستی عصاره الکلی آن استخراج شد.

تعیین :LD50در این آزمایش پس از تهیه عصاره، این ماده به رت‏های نر بالغ به وزن 140-150 گرم تزریق می‏شد. تعیین دوز کشنده LD50(Lethal Dose 50) بدین شکل انجام شد که به طور مثال از میان 10 سر رت تزریقی با یک دوز خاص از عصاره در طی 24 ساعت، 6 رت کشته شدند و  این کار حداقل سه بار تکرار گردید و بر این اساس LD50 عصاره بدست آمد. در این مطالعه میزان LD50 عصاره برگ گیاه مزبور در رت‏های نر بالغ با وزن تقریبی 150-140 گرم به میزان mg/kg5 تعیین گردید.

مدل ایجاد زخم: رت های نر توسط مواد بی هوش کننده(کتامین زایلزین به نسبت 3 به 1 واحد سرنگ انسولینی) با تزریق درون صفاقی تحت بی هوشی قرار گرفته و سپس بخش‌ پشتی حیوان مو بری شده(shave) و در آن محل توسط پانج مخصوص ایجاد زخم، زخمی به وسعت 5/2 سانتی‏متر مربع و عمق 2 میلی‏متر ایجاد گردید.

تیمار حیوانات: در این مطالعه، رت‏های بالغ پس از جفت‏گیری و حاملگی و تولد نوزادان، تا 21 روز پس از تولد همراه با رت ماده و از طریق مادر تغذیه شده و پس از آن جنس‏های نر جدا شده و تا سن 5/2ماهگی (وزن 140-150گرم) در قفس‏های پلاستیکی و شرایط استاندارد نگهداری شدند. غذای آنها به صورت حبه‏های (pellet) آماده در اختیار قرار گرفته و آب مورد نیاز از آب لوله کشی شهرتامین می‏شد. رت‏ها در گروه‌های سه گانه کنترل،‌ شم و ‌تجربی مورد بررسی و آزمایش قرار گرفتند. گروه‌های تجربی با پماد عصاره گیاهی که در دوزهای مختلف2/1, 3/1, 4/1, 5/1 دوز کشنده و به شکل مخلوط با وازلین درست شده بودند مورد تیمار واقع شدند. نمونه‏های گروه شم توسط وازلین تیمار شده و نمونه‏های گروه کنترل بدون تیمار باقی ماندند. روز جراحی روز صفر محسوب و از روز جراحی به مدت 10 روز و هر روز یک مرتبه عمل تیمار با پماد و وازلین و توسط یک فرد خاص و در زمان مشخص انجام می‌گردید.

نمونه برداری، برش‌گیری و رنگ‌آمیزی اختصاصی: پس از 14 روز از زمان شروع تیمار، رت‏های گروه کنترل، شم و تجربی با کلروفرم کشته شده و بیوپسی گردیدند. در طی کار با حیوانات مورد آزمایش کلیه اصول مورد تایید توسط کمیته اخلاقی گروه زیست‏شناسی دانشگاه تربیت معلم پردیس کرج رعایت می‏گردید. نمونه‌های بیوپسی شده، برای مدت 24 ساعت در محلول فرمالین 10 درصد تثبیت شدند پس از انجام مراحل آب گیری با استفاده از درجات مختلف الکل, با پارافین قالب گیری شدند. بعد از آن نمونه‏ها توسط میکروتوم روتاری با ضخامت 5 میکرون برش گیری شدند. سپس برش‏ها جهت مطالعه بافت شناسی و خصوصاً میزان ضخامت فیبرهای کلاژن، علاوه بر رنگ آمیزی هماتوکسیلین و ائوزین با روش رنگ‌آمیزی اختصاصی ماسون تری کروم و وان گیسون رنگ‌آمیزی گردیدند. در رنگ‌آمیزی وان گیسون رشته‌های کلاژن به رنگ قرمز، زمینه‌ نمونه‌ها زرد و هسته‌ها سیاه و عضله و اپی تلیوم زرد رنگ شده ولی دررنگ‌ آمیزی ماسون تری‌کروم, کلاژن آبی، هسته‌ها سیاه و عضله و اپی‌تلیوم آبی کم رنگ می‏شدند. رنگ آمیزی‏های متفاوت جهت مطالعه دقیق تر خصوصاً در مورد کلاژن صورت پذیرفت.

نحوه اندازهگیری: جهت محاسبه میانگین ضخامت اپیدرم و کلاژن و فولیکول‏های مو و قطر عروق خونی در برش‏های بافتی مربوط به هر گروه تجربی، شم و کنترل اندازه ضخامت بخش مربوطه به طور تصادفی در 20 میدان دید میکروسکوپی توسط گراتیکول مدرج اکولری اندازه‏گیری گردید و سپس میانگین آنها بدست آمد.

تحلیل آماری نتایج و رسم نمودار‌ها: تجزیه و تحلیل داده‌ها به روش آنالیز واریانس یکطرفه در نرم‌افزار SPSS11‌ انجام شده و رسم نمودارها نیز توسط نرم افزار Excel صورت پذیرفت.

 

نتایج

پوست آسیب دیده در سه گروه تجربی، شم و ‌کنترل تحت مطالعات ماکروسکوپی قرار گرفتند. در فرآیند ترمیم زخم‌های پوستی، سرعت ترمیم در‌گروه‌های تیمار شده با پماد عصاره الکلی گیاه ورباسکوم (دوزهای بالا مثل 2/1 دوز کشنده) در بافت‌های ترمیم یافته، حالت نکروزه و تخریب سلولی و بافتی مشاهده گردید. در حالی با استفاده از پماد در دوزهای پایین‌تر مثل3/1, 4/1 و 5/1 دوز کشنده، سرعت ترمیم نسبت به گروه کنترل بیشتر بود.

در مطالعات میکروسکوپی انجام شده که با استفاده از میکروسکوپ نوری معمولی بر روی نمونه‏های آماده شده صورت پذیرفت, فاکتور‌هایی از قبیل ضخامت اپی‌درم، ضخامت فولیکول‌های مو،‌ قطر عروق خونی و میزان ضخامت کلاژن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.

در گروه‌های تجربی تیمار با پماد عصاره گیاهی, ضخامت لایه اپی‌درم در گروه تجربی تیمار با 4/1 دوز کشنده نسبت به گروه‌ کنترل افزایش معنی‏داری هم در بافت‌های رنگ آمیزی شده با ماسون تری کروم 01/0< P (هیستوگرام1، شکل1) و همچنین در بافت‌های رنگ آمیزی شده با وان‌گیسون با 001/0< P  (هیستوگرام 2، شکل 2) مشاهده نشد.

 

 

 

 

هیستوگرام 1: مقایسه ضخامت اپیدرم در گروه های کنترل، شم و تجربی 3/1و 4/1 دوز کشنده در تیمار پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی ماسون تری کروم-(p<0.01**) : مقایسه exp2-1/4 نسبت به گروه کنترل

Exp1-1/3:گروه تجربی1, تیمار با پماد3/1دوز کشنده

Exp2-1/4:گروه تجربی 2,تیمار با پماد 4/1 دوز کشنده

 

 

 

هیستوگرام2: ضخامت اپیدرم در گروه های کنترل، شم و تجربی 3/1و 4/1 دوز کشنده در تیمار پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی وان گیسون- (P<0.001***): مقایسه گروه تجربی  exp2-1/4 نسبت به گروه کنترل

Exp1-1/3:گروه تجربی 1,تیمار با پماد 3/1 دوز کشنده

Exp2-1/4:گروه تجربی2, تیمار با پماد 4/1دوز کشنده

 

 

شکل 1: فتو میکروگراف پوست در برش طولی جهت مقایسه ضخامت اپیدرم با رنگ آمیزی ما سون تری کروم A :گروه تجربی تیمار با پماد عصاره گل ماهور 4/1 دوز کشنده(1و2-ضخامت اپیدرم 3-برش فولیکول مو4-رشتههای کلاژن به رنگ آبی) B: گروه کنترل (1- ضخامت اپیدرم 2- فولیکول مو3 - رشته های کلاژن به رنگ آبی4-درم). ضخامت اپیدرم در گروه تجربی(A) نسبت به گروه کنترل(B)افزایش نشان می دهد. بزرگنمایی ×10

 

 

شکل 2:  فتو میکروگراف پوست جهت مقایسه ضخامت اپیدرم با رنگ آمیزی وان گیسون A: گروه تجربی تیمار با پماد عصاره گل ماهور 4/1 دوز کشنده (1- ضخامت اپیدرم 2و3- فولیکولهای مویی در حال تشکیل از اپیدرم). B: گروه کنترل (1- ضخامت اپیدرم 2- برش فولیکول مویی        3- رشتههای کلاژن با رنگ قرمز).در شکل مشاهده میشود ضخامت اپیدرم در گروه تجربی (A)نسبت به گروه کنترل (B)افزایش قابل ملاحظه و معنی داری را نشان میدهد. بزرگنمایی ×10

 

 

از سوی دیگر در رنگ آمیزی ترم کروم افزایش معنی‏داری در قطر فولیکول‌های مو در گروه تجربی 3/1 دوز کشنده نسبت به گروه‌ کنترل 05/0< P ملاحظه شد (هیستوگرام3، شکل 3).

در مورد نتایج حاصل از بررسی قطر عروق خونی در بافت‌های رنگ‌آمیزی شده با ماسون تری‌ کروم قطر عروق خونی در گروه‌های تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده  افزایش معنی‏داری 05/0< P یافت (هیستوگرام 4، شکل 4) .

در بررسی ضخامت کلاژن در رنگ‌آمیزی‌های اختصاصی ماسون‌ تری کروم و وان‌گیسون در گروه‌های تجربی تیمار با پماد 3/1 و 4/1 دوز کشنده نسبت به گروه‌های شم و کنترل افزایشی ملاحظه شد ولی این افزایش از نظر آماری معنی‏دار نبود.

 

 

 

 

هیستوگرام 3: مقایسه ضخامت فولیکولهای مو در گروههای کنترل، شم و تجربی 3/1و 4/1 دوز کشنده در تیمار با پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی تری کروم -(P<0.05*): مقایسه گروه تجربی  exp1-1/3 نسبت به گروه کنترل

Exp1-1/3:گروه تجربی 1, تیمار با 3/1دوز کشنده

Exp2-4/1:گروه تجربی 2, تیمار با4/1دوز کشنده

 

 

 

هیستوگرام 4: مقایسه قطر عروق خونی در گروههای کنترل، شم و تجربی3/1و4/1 دوز کشنده در تیمار پماد عصاره گل ماهور و رنگ آمیزی تری مالون کروم (P<0.05*): مقایسه گروه  exp1-1/3با گروه کنترل

Exp1-1/3:گروه تجربی1, در تیمار با پماد 3/1دوز کشنده

Exp2-1/4:گروه تجربی2, در تیمار با پماد 4/1 دوز کشنده

 

 

شکل 3: فتو میکروگراف پوست جهت مقایسه قطر فولیکول مو با رنگ آمیزی ما سون تری کروم A : گروه تجربی تیمار شده باپماد عصاره گل ماهور 3/1 دوزکشنده (1- قطر فولیکول). B : گروه کنترل (1و2- قطر فولیکول3- رشتههای کلاژن با رنگ آبی).در شکلها ملاحظه میشود که قطر فولیکولهای مو در گروه تجربی تیمار با پماد(A) نسبت به گروه کنترل (B) افزایش نشان میدهد.بزرگنمایی×40

1

B

 


 

شکل 4: فتو میکروگراف پوست جهت مقایسه قطر عروق خونی با رنگ آمیزی ماسون تری کروم A: گروه تجربی تیمارشده با پماد عصاره گل ماهور 3/1 دوز کشنده (1, 2 و3- قطرعروق خونی ). B : گروه کنترل (1- قطررگ خونی). در تصاویر مشاهده میشود قطر عروق و درگروه تجربی تیمار شده با پماد عصاره عصاره گل ماهور (A ) نسبت به گروه کنترل (B) افزایش نشان داده است.بزرگنمایی×10

 

 

بحث

هدف از این مطالعه و تحقیق آن بود که با توجه به سوابق طولانی استفاده از گیاه گل ماهور در بیماری‌‌های گوناگون در نقاط مختلف دنیا اثرات ترمیمی آن به صورت پماد حاصل از عصاره برگ‌های یک ساله گیاه V.speciocumمورد بررسی قرار گیرد.

در مطالعات گوناگون که در مورد تاثیر مواد متفاوت در مطالعه روند ترمیم توسط محققین مختلف صورت گرفته است، فاکتورهایی مثل میزان ضخامت اپیدرم و اپی تلیزاسیون(10, 11, 12, 13, 14, 15)  تعداد سلول‏های ماکروفاژ، لنفوسیت و نوتروفیل(10, 12, 17)و تعداد سلول‏های فیبروبلاست(12, 15, 16, 17)، تعداد و تراکم فیبرهای کلاژن (10, 12, 14, 15) تعداد عروق خونی و آندوتلیوم و رگ‏زایی (10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17) تعداد و قطر فولیکول‏های مو (18) مورد سنجش قرار گرفته است تا میزان ترمیم و بهبودی زخم از لحاظ بافت شناسی مورد تایید قرار گیرد. در مطالعه حاضر نیز فاکتورهایی از قبیل تراکم کلاژن، اپی‏تلیزاسیون، تعداد و قطر عروق خونی، تعداد و قطر فولیکول‏های مو مورد ارزیابی قرار گرفت.

آزمایشات انجام گرفته بر روی گیاه ورباسکوم مشخص نموده که این گیاه دارای ترکیبات متعدد از جمله هشت گروه عمده تحت عناوین زیر می باشد:

1- Saponins‌ مثل ساپونین و ilwensisponin A,C 2- Iridoids Glycosides 3- phenylethadoid Glycosides مثل ورباسکوزید 4- Monoterpene Glucoside 5- Neolignan Glucoside مثل Neolignans‌ 6- Flavonoids مثل Apigenin 7-  Steroids8- Spermin Alkaloids (19).

فعالیت و عملکرد فارماکولوژیکی،‌ گلیکوزید فنیل اتانوئید همانند خاصیت آنتی‌ اکسیدانت آنها و خاصیت ضد التهابی و سیتوتوکسیکی, ضد توموری و ضد زخمی, ضد دردی (آنالرژی), Antihepatioxic و اثرات سرکوب گر سیستم ایمنی آنها مورد توجه قرار گرفته است ولی نیاز به تحقیق بیشتر در این زمینه مورد تاکید قرار گرفته است (20). از سوی دیگر مشاهده اثرات ترمیمی و ضد التهابی که خصوصا هنگام استفاده از پماد عصاره گیاه گل ماهور در دوزهای پایین تر همانند 3/1و 4/1 دوز کشنده در تحقیق حاضر مشاهده شد موید این مطلب است که احتمالا ترکیبات فوق الذکر در این گونه گیاهی موجود در منطقه بویین زهرا نیز با تغییراتی موجود بوده که باعث بروز این اثرات هنگام استفاده از آن در ترمیم زخم‏های پوستی رت گردیده و باعث بهبودی زخم شده است. اما نکته مهم و جالب توجه آن است که تمامی گونه‏های گیاه گل ماهور Verbascum که بیش از 230 گونه آن در دنیا شناخته شده (21 ), به یک میزان دارای این ترکیبات موثره نبوده و زمانی که بر روی عصاره 13 گونه ورباسکوم به شکل پماد در ترمیم بافتی در پوست مطالعه صورت می‏گیرد مشاهده می‏شود که از بین این 13 گونه ،7 گونه گیاهی دارای نتایج بسیار خوب در ترمیم می‏باشند و 6 گونه مابقی   نتایج رضایت بخشی در روند بهبودی زخم از خود نشان نمی‏دهند(22). پس می‏توان چنین نتیجه گیری نمود که عصاره تمامی گونه‏های گیاه ورباسکوم یا گل ماهور نمی‏تواند             در ترمیم زخم به کار رفته و تنها برخی گونه‏ها (همانند Verbascum speciocum) آن هم با توجه به میزان ترکیبات موثره در آنها در روند ترمیم مفید می‏باشند.

یکی از اهداف این بررسی مطالعه میزان تراکم رشته‏های کلاژن تولید شده توسط سلول‏های فیبروبلاست در محل زخم بود تا بتواند تاثیر یا عدم تاثیر عصاره الکلی گیاه گل ماهور را در روند ترمیم بررسی و اثبات نماید. ازاین رو و با توجه به اهمیت موضوع تولید کلاژن توسط سلول‏های فیبروبلاست که در فاز تکثیر تولید شده و یکی از مواد داربست مورد نیاز جهت ترمیم را فراهم می‏کند(20, 23, 14) با انجام دو نوع رنگ آمیزی اختصاصی ماسون تری‏کروم و وان‏گیسون میزان تراکم کلاژن در برش‏های بافتی بررسی شد که نتایج حاصله نشان داد میزان کلاژن هنگام تیمار گروه‏های تجربی با عصاره گیاه مزبور افزایش داشته ولی این افزایش معنی‏دار نبود.

زمان استفاده از نور آبی هالوژنه یا اشعه مادون قرمز در تسریع ترمیم زخم میزان اپی تلیزاسیون افزایش می‏یابد (10, 11) و یا هنگام تاثیر عصاره قارچ کومبوجا در ترمیم پوست آسیب دیده قطر فولیکول‏های مو زیاد می‏شود(18). همچنین هنگام استفاده از عصاره گیاه Radix rehmanniae(25) و یا توسط عصاره گیاه Opuntia fticus Indica‌ (از خانواده کاکتوس)(6) بر روی ترمیم زخم‏های پوستی رت چون این مواد در ترمیم زخم تاثیر گذارند باعث افزایش اپی‏تلیایی‌ شدن و شکل‏گیری خوب مویرگی‌ همراه با افزایش در بیان فاکتور‌ VEGF درمحل بهبودی زخم می‏گردند (25).

Zeliha Akdemir‌ و همکاران (14) تجدید ساختار سریع را در گروه‌های تیمار شده با عصاره آبی V .mucronatumمشاهده نمودند و ملاحظه شد که تجدید ساختار و دوباره اپی‏تلیایی شدن در گروه‌های تیمار با عصاره آبی گیاه افزایش می‏یابد.

در تحقیق حاضر نیز مشخص گردید که در گروه‌های تجربی تیمار شده با پماد عصاره گیاه، و در غلظت 4/1 دوز کشنده میزان اپی‏تلیایی شدن پوست مجروح رت افزایش یافته و قطر اپی‏درم نسبت به گروه کنترل بیشتر شد. همچنین در مورد اثر پماد عصاره با 3/1 دوز کشنده مشاهده گردید که قطر مویرگ‌های گروه تجربی نسبت به گروه کنترل دارای یک افزایش معنادار بود.

از تمامی این یافته‏ها می‏توان چنین استنتاج کرد که هرگاه ماده‏ای بر سرعت ترمیم تاثیر مثبت داشته باشد فاکتورهایی همانند اپی تلیالی شدن پوست و افزایش ضخامت اپیدرم و رگ‏زایی و شکل‏گیری خوب مویرگی جهت تسریع در روند خون رسانی به محل مزبور همراه با بیان فاکتور VEGF افزایش می‏یابدکه چون در مطالعه ما نیز این نتایج هنگام استفاده از پماد در دوزهای 3/1و4/1عصاره گیاه مشاهده گردید پس این ماده باعث افزایش سرعت ترمیم زخم می‏گردد.

از جمله ترکیبات موجود در عصاره گیاه گل ماهور که قبلاً نیز  به آن اشاره شد ترکیبات استروئیدی می‏باشد(19) و از آنجا که تجویز این ترکیبات استروئیدی در موش‏های صحرایی به شکل سیستمیک و یا موضعی باعث بهبود فرایند ترمیم زخم و رگ‏زایی می‏شود(17)، می‏توان چنین استنباط کرد که افزایش قطر عروق خونی در گروه‏های تجربی تیمار با 3/1 دوز کشنده و به دنبال آن یکی از دلایل تسریع در روند بهبود زخم به دلیل وجود این ترکیب باشد.

 

نتیجه گیری

با توجه به مجموعه ترکیبات موثره و گوناگون در گونه‌ گیاهی ورباسکوم همانند ورباسکوزید (Verbascosid) ،‌ اکوبین (Aucubin), ‌کاتالپول(Catalpol)، فلاونوئید‌ها(Flavonoids)، ‌استروئید‌ها(Steroids) و ایریدوئیدگلیکوزید و آلکالوئید‌ها و ... که معمولاً دارای تاثیرات ضد التهابی، ضد دردی و عملکرد ترمیم زخم ثابت شده‌ای در آزمایشات گوناگون می‌باشند و با توجه به متغیر بودن این ترکیبات در گونه‌های متنوع این گیاه که در تحقیق  حاضر گونه V. speciocum منطقه بوئین زهرا انتخاب گردیده بود و چون این ترکیبات در گونه‌های مختلف می‌تواند به میزان مختلفی وجود داشته باشد در کار تحقیقی ما عصاره گیاه مورد نظر به شکل پماد بر روی رت نر نژاد ویستار در دوزهای مختلف مورد آزمایش قرار گرفت. در دوزهای بالا به دلیل وجود ترکیبات سمی (آلکالوئیدی) نکروز سلولی و بافتی مشاهده ‌ولی در دوز‌های پایین‌تر در رنگ‌آمیزی اختصاصی بافتی ماسون‌تری کروم و وان‌گیسون، افزایش معنادار در تعداد فولیکول‌های مو و قطر فولیکول‌های مو و نیز افزایش در قطر رگ‌های خونی و ضخامت اپیدرم پوست مشاهده گردید که نشان‏گر تاثیر آن در روند ترمیم زخم می‌باشد.

 

تشکر و قدردانی

بدین وسیله از زحمات بی شائبه اساتید گرامی و ارجمند سر کار خانم دکتر عادله دیوسالار و جناب آقای دکتر کاظم پریور که در مراحل انجام این کار ما را یاری نمودند، بی‏نهایت سپاسگزاریم.

1. Mirhaidar H. Plant sciences, Nashre Farhange Eslami.2005; 418-423 (Persian).
2. Kupeli E, Tatli II, Akdemir ZS, Yesilada E. Biossay-guided isolation of anti-inflammatory & antinociceptive glycoterpenoids from the folwer of verbascum lasianthum Boiss ex Bentham. J of Ethnopharmacologg. 2007 ; 110: 444-450.
3. Bozkurt TE, Kahraman  C, Tatli  II, Erdemli sahin I, et al. Free radical scavenging activity on Verbascum latisepalum extract . Bihat  Kusadasi Turkey. 2007;26-29.
4. Pesin Suntar  I, Kupeli Akkol  E, Yilmazer D, Baykal T, et al. Investigations on the in vivo wound healding potential of, hypericum perforatumal .J of Ethnopharmalolagyy.2010; 12: 468 – 477.
5. Morto JF. Mucilaginous plants and their uses in medicine. J of Ethnopharmacologg.1990; 29 :245-266.
6. Galati EM, Mondello  MR, Monfrote  MT. Effect of opunita ficus  indicac in the wound-healing Process. J of Professional Associtation for Cactus development. 2003;5: 1-16.
7. Ruggeri ZM. Platelets in atherothombosis. Nat Med. 2002; 8(11): 1227 – 1234.
8. John D, Stroneek Nicole Bell W,Monty R. Instructional powerpoint presentation for cutaneus wound healing and tissue response to sutures. J of Biomedical Materials Research Part A.2009; 4: 1230-1238.
 
9. Pesin Suntar I, Kupeli Akkol E, Yilmazer D, Baykal T,et al. Investigations on the in vivo wound healding potential of  hypericum  perforatumal.J of Ethnopharmalolagyy. 2010;12: 468 – 477.
10. Tavakoli  R, Najafi Pour H, Hadian MR, Aliyaei Gh, et al. ″Comparison of the effect of infrared (IR) and Phenytoin cream on skin wound healing in rat.″ J of Babol University of Medical Sciences.2004;2(6).(Persian)
11. Changizi  V, Nilforoush Zadeh M A, Kakanezhadian  P , Mardani H. ″histological study of open wound healing with a light cure instrument″. Iranian Journal of Medical Physics 2010; 3 (28). (Persian)
12. Tavakoli R, Nabi Pour F, Najafi Pour H.”effect of betadine on wound healing in rat.” J of Babol University of Medical Sciences.2006;3(8).(Persian)
13. Zareeyan  P, Zahiry  SH, Ketabchy  F, Rozmeh  SH, et al. “effects of gazangebin ointment on wound healing in rabbits.J of Mazandaran university of medical Sciences”.2007;57(1-8).(Persian)
14. Akdemir Z, Kahraman  C, Tatli II, Kupeli Akkol E, et al. Bioassay-guided isolation of anti-inflammatory, antinociceptive  and wound healer glycosides from the flowers of Verbascum Mucronatum. J of Ethnopharmacoloy. 2011;136(3):436-43.
15. Suntar I,Tatli II,Kupeli Akkol E,Keles H, et al. An ethnopharmaclogical study on Verbascum species : from conventional wound helaing use to scientific verification. J of Ethnopharmacoloyy 2010;132(2):408-13.
16. Yaghmayei P, Moshrefjavadi F, Nilforooshzade M A, Mardani H,et al. ″The effect of 2% elcohol green tea extract on healing  process of open  wound in male mice″. J of Isfahan Medical School. 2009;  96(27):324-335.(Persian)
17.Abdollahzade Fard  A,Zarifkar A,Dehghan  GA,Ay  J.”Effects of systemic administration of  estradiol on the process  of wound healing in excisional wound of diabetic rats” .Urmia Medical Journal 2009;20(1):26-33.(Persian)
18. Heidari  SH,Parivar  K,Yaghmai P.”In vitro study  on the effect of kombucha on the injured skin of adult mice NMRI strain.”J north  Azad  university  Developmental  Biology.2009;3:1-6.(Persian)
19. Ziyaev R, Abdosamatov A, Yunsov S. Alkaloids form Verbascum songaricum.khim  Prir  Soedin. 1971; 7(6): 853-854.
20. Jimenez C, Riguere  R, Phenylethanoid glaycosides in plants structure & biological activting. Natural Product Reports.1994;591-606.
21. Grieve M. A Modern  herbal, barnes and nobel books,New York:1995;564-6.
22. Helldin C, Wasteson A. Platelet-derived growth factor Isolation by a large scale procedure and analysis of subunit composition. Biochem J. 1981; 193: 907– 913.
23. Grinnell  F, Billingham  R. Burgess  L. Distribution of fibronectin during wound healing in vivo. J Invest Dermatol 1981; 76: 181 – 189.
24. Witte  M, Abarbul  A. General principles of wound healing . Surg Clin J. 1997; 3 :509 – 527.
25. Lau TW, Lam FFY, Lau KM, Chan YW,et al. Pharmacological investigation on the wound healding effect of radix Rahmanniae in an animal model of diabetic foot ulcer. J of Ethnopharmacology.2009;  123 : 155-162.