نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی اثرات ویتامینA در مهار آسیبهای کروموزومی القایی توسط امواج تلفن همراه روی اریتروسیتهای مغز استخوان موش کوچک آزمایشگاهی بود.
مواد و روشها: در این مطالعه تجربی 48 سر موش نر بالغ نژاد بالب سی به صورت تصادفی به چهار گروه کنترل، شاهد1، شاهد2 و تجربی تقسیم شده, موشهای گروه کنترل در شرایط طبیعی، نمونههای گروه شاهد1 به مدت چهار روز متوالی و هر روز به مدت سه ساعت (12 – 9) در شرایط آزمایشگاهی و محدوده امواج تلفن همراه به حالت غیر فعال(خاموش) قرار گرفتند. درگروه شاهد 2 موشها به مدت چهار روز و هر روز به مدت سه ساعت (12- 9) در شرایط آزمایشگاهی در معرض امواج تلفن همراه به حالت روشن قرار داده شدند و به نمونههای گروه تجربی ویتامین A با دوز 15000 واحد بینالمللی بر کیلوگرم به مدت پنج روز متوالی به صورت درون صفاقی تزریق شد و از روز دوم در معرض امواج تلفن همراه به حالت روشن به مدت چهار روز متوالی و هر روز به مدت سه ساعت (12 – 9) قرار گرفتند. کلیه موشهای گروه های مختلف تشریح و آزمون میکرونوکلئوس روی اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موشها انجام شد. دادههای کمی حاصل با نرم افزار SPSS وآزمون آماری ANOVA در سطح 05/0 p < تحلیل گردید.
نتایج: فراوانی میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موش نر تجربی (25/23) در مقایسه با گروه کنترل (68/34)، گروه شاهد 1 (88/35) و شاهد 2 (55/45) کاهش معنیداری نشان داد. همچنین گروه شاهد 2 نسبت به گروه کنترل افزایش معنیداری در تعداد میکرونوکلئوسها نشان داده است.
نتیجه گیری: ویتامین A باعث کاهش آسیبهای کروموزومی القایی توسط امواج ساطع شده از تلفنهای همراه روی اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی میشود.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
The effects of vitamin A in the inhibition of chromosomal damage induced by radiation and bone marrow of mice with the erythrocyte
چکیده [English]
Aim: This study examined the effects of vitamin A Chromosomal damage induced by the inhibition of cell phone radiation on the bone marrow erythrocytes on mice.
Material and methods: In this experimental study 48 male rats BALB/c were dividedrandomly into four groups: control, laboratory sample1, 2and the empirical distribution, the control mice were kept in natural condition, samples were first for four consecutive days and every day for three hours (12-9) in vitro and cell phone signals within the passive mode (OFF), were studied The mice in laboratory sample 2 were exposed to mobile phones in vitro within three hours (12-9) for four days and the samples of experimental group were injected with15,000 Iu/kg vitamin A intraperitoneally for five consecutive days and on the second day they were exposed to mobile phone inactive mode (ON)for four consecutive days and every day for three hours (12-9). All different groups of mice were described and micronucleus test of polychromatic erythrocytes in bone marrow of mice was performed. Quantitative data obtained with software Spss and were analyzed by ANOVA test (p <0.05).
Results: The frequency of micronucleus in polychromatic erythrocytes in bone marrow of experimental mice (25/23) compared with controls (68/34), group 1 (88/35) and control 2 (55/45) showed a significant reduction said. The group 2 compared with control groups has shown significant increase in the number of micronucleus.
Conclusion: Vitamin A reduces the in duction of chromosome damageinduced by waves in the mobile mouse bone marrow polychromatic cerythrocytes of adult male BALB/c.
کلیدواژهها [English]
- Antioxidant
- Vitamin A
- wave mobile
- BALB/c Mice
- Erythrocyte
مقاله پژوهشی مجله علمی پژوهشی سلول و بافت
جلد 2، شماره 1، بهار 1390، 8-1
بررسی اثرات ویتامین A در مهار آسیب های کروموزومی القایی توسط امواج تلفن همراه روی
اریتروسیت های مغز استخوان موش کوچک آزمایشگاهی
جواد بهارآرا Ph.D.1*، فهیمه طالب پور قشلاقی M.Sc.2، فرهنگ حداد Ph.D.3، ناصر مهدوی شهریPh.D.3
1- دانشگاه ازاد اسلامی واحد مشهد, گروه زیست شناسی, دانشکده علوم پایه, مشهد, ایران
2- دانش آموخته کارشناسی ارشد، رشته تکوین جانوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد
3- دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی
* پست الکترونیک نویسنده مسئول: Baharara@yahoo.com
تاریخ دریافت: 25/12/1389 تاریخ پذیرش: 30/5/1390
چکیده
هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی اثرات ویتامینA در مهار آسیبهای کروموزومی القایی توسط امواج تلفن همراه روی اریتروسیتهای مغز استخوان موش کوچک آزمایشگاهی بود.
مواد و روشها: در این مطالعه تجربی 48 سر موش نر بالغ نژاد بالب سی به صورت تصادفی به چهار گروه کنترل، شاهد1، شاهد2 و تجربی تقسیم شده, موشهای گروه کنترل در شرایط طبیعی، نمونههای گروه شاهد1 به مدت چهار روز متوالی و هر روز به مدت سه ساعت (12 – 9) در شرایط آزمایشگاهی و محدوده امواج تلفن همراه به حالت غیر فعال(خاموش) قرار گرفتند. درگروه شاهد 2 موشها به مدت چهار روز و هر روز به مدت سه ساعت (12- 9) در شرایط آزمایشگاهی در معرض امواج تلفن همراه به حالت روشن قرار داده شدند و به نمونههای گروه تجربی ویتامین A با دوز 15000 واحد بینالمللی بر کیلوگرم به مدت پنج روز متوالی به صورت درون صفاقی تزریق شد و از روز دوم در معرض امواج تلفن همراه به حالت روشن به مدت چهار روز متوالی و هر روز به مدت سه ساعت (12 – 9) قرار گرفتند. کلیه موشهای گروه های مختلف تشریح و آزمون میکرونوکلئوس روی اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موشها انجام شد. دادههای کمی حاصل با نرم افزار SPSS وآزمون آماری ANOVA در سطح 05/0 P< تحلیل گردید.
نتایج: فراوانی میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موش نر تجربی (25/23) در مقایسه با گروه کنترل (68/34)، گروه شاهد 1 (88/35) و شاهد 2 (55/45) کاهش معنیداری نشان داد. همچنین گروه شاهد 2 نسبت به گروه کنترل افزایش معنیداری در تعداد میکرونوکلئوسها نشان داده است.
نتیجه گیری: ویتامین A باعث کاهش آسیبهای کروموزومی القایی توسط امواج ساطع شده از تلفنهای همراه روی اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی میشود.
واژگان کلیدی: آنتی اکسیدانت، ویتامین A، امواج موبایل، موش بالب سی، اریتروسیت
مقدمه
امواج رادیویی با فرکانس 300 مگا هرتز تا 300 گیگا هرتز، امروزه به طور طبیعی در زندگی روزمره ما حضور دارد. برای مثال میتوان به ماکروفرها، تلویزیونها، تلفنهای همراه و ... اشاره نمود. استفاده روز افزون از این وسایل توجه متخصصین را به اثرات احتمالی این امواج روی سلامت انسان جلب کرده است (1) . مطالعه DNA و بررسی امواج رادیو فرکانس روی ساختار آن مورد توجه بسیاری از دانشمندان قرار گرفته است و مشخص شده است که آسیب DNA در سلولهای سوماتیک میتواند منجر به رشد سرطان یا مرگ سلول و در سلول های زاینده منجر به جهش و انتقال آن به نسلهای بعدی شود (2) . ایجاد میکرونوکلئوس یکی از نشانههای آسیب کروموزومی است که ارزیابی آن کم هزینه و با امکانات محدود میتوان آن را انجام داد (3). بررسی اثرات امواج الکترومغناطیسی بر محتوای ژنتیکی سلولها، از جمله زمینههای مطالعاتی مهمی است که در چند سال اخیر به آن توجه شده است (4). Jacobson (5) در مطالعه خود علاوه بر این که اثر امواج بر سلولها را مورد تایید قرار داد، تولید رادیکالهای آزاد توسط سلولهای در معرض امواج را نیز مطرح و اعلام نمود که میدانهای الکترومغناطیسی از عوامل محیطی است که حتی شدت های کم آن نیز به واسطه استرس زایی بر سلامتی موجود زنده تاثیرات سو میتواند داشته باشد. مطالعات متعدد بر روی سلولهای پستانداران و لنفوسیتهای انسانی نشان داده است که امواج الکترومغناطیسی با ایجاد استرس اکسیداتیو و رادیکالهای آزاد سبب نقص سیستم آنتیاکسیدانتی بدن شده و اثرات ژنوتوکسیک نظیر ناپایداری کروموزومی و آنیوپلوئیدی را افزایش میدهد (7 ، 6) . هم چنین تحقیقات Leszcyniki (8) نشان داده است که امواج ساطع شده از تلفنهای همراه بیان پروتئینهای hsp27 را تغییر داده و باعث افزایش نفوذپذیری سد خونی– مغزی میشود. علاوه بر آن افزایش بیان این پروتئین ممکن است در القا پروسههای سلولی مختلف شامل نسخهبرداری، پیشرفت سیکل سلولی و آپوپتوزیس نقش مهمی ایفا کند. Trosic و همکارانش(9) نیز نشان دادهاند که تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان در رتهایی که در معرض امواج 2.45 مگا هرتز به طور پیوسته به مدت 2 ساعت در روز قرار داده شده بودند، افزایش مییابد. تحقیقات نشان داده است که مصرف روزانه آنتیاکسیدانتهای طبیعی، آسیبهایی که بر اثر استرس اکسیداتیو ایجاد میشود را کاهش میدهد. در این میان مصرف سبزیجات و میوهجات تازه که شامل کاروتنوئیدها، ترکیبات فنولی نظیر فلاونوئیدها و ... میباشند، اهمیت دارد (10). مشخص شده است که ویتامین A دارای اثرات آنتیاکسیدانتی بوده و اثرات ژنوتوکسیک ایجاد شده توسط Tefluthrin را کاهش میدهد (11). ویتامین A یکی از ویتامینهای محلول در چربی است که نقش مهمی در لیپوپروتئینها، غشاهای زیستی، تحریکات تقسیم میتوز، سیستمهای عصبی و تولید مثل، رشد جوانه اندام حرکتی و زنجیرههای آنتیاکسیدانتی که در برابر آسیب اکسیداتیو قرار میگیرند، بر عهده دارد و آسیبهای DNA و احتمال سرطان را کاهش میدهد (12). هم چنین ویتامین A برای رشد طبیعی استخوانها ضروری است (13). افزایش روز افزون منابع مولد میدانهای الکترومغناطیسی (ایستگاههای رادیو و تلویزیون، ماهوارهها، تلفن همراه و ...) و گزارشها هشدار دهنده سالهای اخیر بیان گر ضرورت مطالعه هر چه بیشتر در این زمینه میباشد. در این پژوهش اثر آنتیاکسیدانتی ویتامین A با دوز 15000 واحد بین المللی بر کیلوگرم در کاهش آسیبهای کروموزومی القایی توسط تلفن همراه بر اریتروسیتهای مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
مواد و روشها
این مطالعه از نوع تجربی آزمایشگاهی است و در سال 1389 – 1388 در آزمایشگاه تحقیقاتی تکوین جانوری گروه زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد انجام شده است. در این تحقیق جهت بررسی اثر ویتامین A (خریداری شده از شرکت اسوه ) بر اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان، از موشهای بالغ نژاد بالب سی که حدود 30 – 25 گرم وزن داشتند و از موسسه سرم سازی رازی مشهد خریداری شده بودند به عنوان مدل آزمایشگاهی استفاده گردید. این موشها در اتاق پرورش حیوانات در شرایط طبیعی که رطوبت آن حدود 60 تا 70 درصد و دمای آن حدود 1 ± 23 درجه سانتیگراد و دوره نوری طبیعی (12 ساعت روشنایی، 12 ساعت تاریکی) در قفسهای پلیکربنه با درپوش سیمی ضد زنگ که هر هفته دو بار شستشو میشدند، نگهداری و برای تغذیه آنها از غذای آماده استاندارد که از شرکت جوانه گندم خراسان خریداری شده بود، استفاده میشد. آب نیز به مقدار کافی توسط بطری شیشهای در اختیار قرار داده شد. برای انجام این تجربیات 48 سر موش به طور تصادفی به چهار گروه مساوی، کنترل ( موشهای این گروه در اتاق پرورش حیوانات و در شرایط طبیعی نگهداری شدند)، شاهد 1 (موشهای این گروه برای مدت چهار روز متوالی و هر روز به مدت سه ساعت 12 – 9 در شرایط آزمایشگاهی و محدوده امواج تلفن همراه به حالت غیر فعال قرار گرفتند)، گروه شاهد 2 (موشها به مدت چهار روز و هر روز به مدت سه ساعت 12- 9 در شرایط آزمایشگاهی در معرض امواج تلفن همراه به حالت روشن قرار داده شدند) و گروه تجربی (موشهای این گروه ویتامین A را با دوز 15000 واحد بین المللی بر کیلوگرم به مدت پنج روز متوالی به صورت درون صفاقی دریافت کردند و همچنین از روز دوم در معرض امواج تلفن همراه به حالت روشن به مدت چهار روز و هر روز به مدت سه ساعت 12 – 9 قرار گرفتند) تقسیم شدند (14). پس از پایان دوره تیمار، کلیه موشهای گروه کنترل، شاهد 1، شاهد 2 و تجربی به وسیله کلروفرم بیهوش و تشریح شدند و سپس، استخوانهای ران هر دو پا خارج و مغز استخوان به آرامی توسط تزریق محلول FBS (Fetal Bovin Serum ) خارج و در لوله آزمایش جمعآوری شد. لوله حاوی سوسپانسیون به مدت 10 دقیقه در سانتریفیوژ (Kakusan , japan) با دور rpm 900 قرار داده شد. سپس مایع رویی خارج، به اندازه یک قطره باقی و پس از مخلوط کردن، محلول یکنواخت حاصل شده، سپس با پیپت پاستور یک قطره از محلول روی لام قرار داده و گسترش تهیه شد و پس از 48 ساعت با متانول فیکس شد. برای رنگ آمیزی گسترشهای تهیه شده از رنگهای مای گرانووالد و گیمسا (Merck , Germany) به روشSchemid استفاده شد (15).
شکل 1: A: اریتروسیتهای پلیکروماتیک واجد میکرونوکلئوس از نمونههای شاهد 2. B: اریتروسیتهای پلیکروماتیک واجد میکرونوکلئوس از نمونههای تجربی. در گسترش مغز استخوان موش نر نژاد بالب سی بزرگنمایی (x 1000). رنگ آمیزی مای گرانوالد- گیمسا.
در یک رنگ آمیزی مناسب اریتروسیتهای پلیکروماتیک به خوبی به رنگ صورتی مشاهده میشوند، این سلولها بدون هسته بوده و میکرونوکلئوسها به صورت یک هسته کوچک ارغوانی در سیتوپلاسم دیده میشود که به سهولت به وسیله تست میکرونوکلئوس مشخص میشود. در هر لام تهیه شده تعداد میکرونوکلئوسها در 1000 اریتروسیت پلیکروماتیک به وسیله میکروسکوپ نوری ( Nikon , japan ) شمارش گردید. دادههای کمی حاصل به کمک نرم افزار SPSS و آزمون آماری ANOVA در سطح 05/0 P < تحلیل گردید. در پژوهش حاضر کلیه اصول اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی رعایت شده است.
نتایج
تجزیه و تحلیل آماری نتایج شمارش میانگین تعداد میکرونوکلئوسهای پلیکروماتیک مغز استخوان موشهای نر بالغ نژاد بالب سی گروه تجربی (25/23) نسبت به گروه شاهد 1 (88/35)، شاهد 2 (55/45) و کنترل (68/34) بیانگر کاهش معنیدار (01/0 P<) تعداد میکرونوکلئوسها در گروه تجربی بود. همچنین گروه شاهد 2 (55/45) نسبت به گروه کنترل (68/34) افزایش معنیداری (05/0 P<) در تعداد میکرونوکلئوسها نشان داد (نمودار 1). علاوه بر این مقایسه دو شکل A –1 (گروه شاهد2) با شکل A – 2 (گروه تجربی) نشان دهنده کاهش قابل توجه تعداد میکرونوکلئوسها در گروه تجربی نسبت به گروه شاهد 2 میباشد.
نمودار 1: مقایسه میانگین تعداد میکرونوکلئوسها در گروه های کنترل ، شاهد 1 و 2 و تجربی . 05/0 P <
ª: افزایش معنیدار (05/0 P<) تعداد میکرونوکلئوسها در گروه شاهد2 نسبت به گروه کنترل.
ªª: کاهش معنی دار (01/0 P<) تعداد میکرونوکلئوسها در گروه تجربی نسبت به شاهد2
بحث
گسترش و کاربرد فزاینده تلفنهای همراه که مولد امواج الکترومغناطیسی میباشد و گزارشات متعدد سالهای اخیر در مورد اثرات تراتوژنیک این امواج بر فرآیندهای مختلف رشد و نمو، باعث ایجاد نگرانیهای بسیاری در ارتباط با اثرات زیان بار امواج انتشار یافته از تلفنهای همراه بر سلامت انسان شده است و علیرغم ضمانت هیاتهای صنعتی و اداری مختلف از جمله هیات مدیره حفاظت رادیولوژیک انگلستان (NRPB)، هنوز شک و تردید بسیاری در این رابطه وجود دارد (16). این امر باعث توجه بسیاری در سطح جهانی به مطالعه اثرات زیستی این امواج بر سلامتی انسان شده است و گزارشهای متعددی نیز تاکنون در این ارتباط انتشار یافته است که از جمله میتوان به القا پروتئینهای استرس تحت تلفن همراه (17) ، اثرات تابش امواج مایکروویو بر روی یادگیری، توجه و دقت (18)، هم چنین نقش میدانهای مغناطیسی با فرکانس پایین بر شاخصهای باروری (19) و آسیبهای کروموزومی (20) و پتانسیل ژنوتوکسیک (21) اشاره نمود. زمیسلونی و جار(22) نیز تشکیل رادیکالهای آزاد را تحت تاثیر امواج الکترومغناطیسی دلیل اصلی اثرات مخرب این امواج گزارش نموده است. در حالت طبیعی، سیستم دفاعی بدن رادیکالهای آزادی که در اثر فعالیتهای بدن ایجاد میشوند را خنثی و بی ضرر میکند. اما عوامل مخرب محیطی باعث میشوند بدن نتواند با این رادیکالهای آزاد مبارزه کند و در نتیجه ساختمان و عمل سلولهای بدن توسط این رادیکال تخریب شده و منجر به بروز بیماری میشود. آنتی اکسیدانتها ترکیباتی هستند که رادیکالهای آزاد را پاک سازی و خنثی کرده و اثرات تخریبی آنها را بر روی سلولها پیش گیری میکند (24 ، 23). هدف این پژوهش بررسی تاثیر خاصیت آنتیاکسیدانی ویتامین A در مهار آسیبهای کروموزومی القایی توسط امواج تلفنهای همراه بوده است و نتایج آن بیانگر آن است که ارزیابی تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای مغز استخوان موشهایی که ویتامین A را به صورت درون صفاقی و هم چنین امواج تلفن همراه را دریافت کردهاند، در مقایسه با موشهای گروه کنترل و شاهد 1 و 2 کاهش معنیدار یافته است.
آزمون میکرونوکلئوس در اریتروسیتهای مغز استخوان موش برای اولین بار توسط Schemid (15) در سال 1973 آغاز شد. این متداولترین تست ژنوتوکسیکی کوتاه مدت در محیط in vitro است. میکرونوکلئوس تکهای از کرموزوم آسنتریک یا یک کروموزوم است که در طی آنافاز تقسیم سلولی نمیتوان به هسته سلول دختر منتقل شود. آسیب ژنتیکی منجر به تشکیل میکرونوکلئوس میشود. اریتروسیتهای میکرونوکلئوسدار در مغز استخوان با یک روش ساده و سریع برای تعیین آسیبهای کروموزومی که بر اثر عوامل فیزیکی و شیمیایی ایجاد میشوند، به دست میآیند (26، 25). عوامل زیادی تشکیل میکرونوکلئوس را در اریتروسیتهای پلیکروماتیک القا میکند، حتی دمای 5/39 درجه سانتیگراد و بالاتر برای بیشتر از 30 دقیقه باعث تشکیل میکرونوکلئوس میشود (27). افزایش فراوانی اریتروسیتهای پلیکروماتیک میکرونوکلئوسدار در حیوانات نشان دهنده القای آسیب کروزومی است (28).
تاکنون مطالعات زیادی بر روی خاصیت آنتیاکسیدانتها به خصوص ویتامین A و اثرات دارویی آن و هم چنین در مهار اثرات سوء امواج تلفن همراه و میدانهای الکترومغناطیسی انجام شده است. نتایج حاصل از این تجربیات به ویژه پژوهشهای مربوط به آسیبهای کروموزومی و صدمات ژنتیکی تحت تابشهای الکترومغناطیسی، بسیار ضد و نقیض میباشد. نتیجه این پژوهش با برخی گزارشهای علمی منتشر شده قبلی نظیر تجربیات انجام شده توسط ابدو و همکاران (29) مطابقت دارد. مطالعه وی بیان کننده این است که ویتامینA دارای اثرات آنتیاکسیدانتی بوده و اثرات ژنوتوکسیک ایجاد شده توسطTefluthrin را کاهش میدهد. مطالعه Siddigue و همکاران (30) بیانگر آن است که تزریق ویتامین A، اثرات ژنوتوکسیک نظیر تبادل کروماتیدهای خواهری و ناهنجاریهای کروموزومی ایجاد شده توسط Norethynodrel را در سلولهای مغز استخوان موش کاهش میدهد. هم چنین تجربیات محققین نشان داده است که مکملهای غذایی شامل انواع ویتامینها، آنتیاکسیدانتها و مواد معدنی باعث کاهش آسیبهای کروموزومی در لنفوسیتهای انسانی میشود (31). گزارش برخی از محققین دال بر آن است که که امواج تلفن همراه باعث تغییر در فعالیت آنتیاکسیدانتهای خون و مغز موش صحرایی میشود اما کاروتنوئیدها و ملاتونین عملکرد آنتیاکسیدانتها را تقریبا به میزان طبیعی باز میگرداند(32). در همین راستا محققین نشان دادند کهcaffeic acid phenethyl ester (CAPE) ترکیب شبه فلاونوئیدی و کاروتنوئیدی که و از اجزای اصلی موم زنبور عسل میباشد قادر است از آسیبهای کلیوی و قلبی که توسط امواج 900 مگا هرتزی تلفن همراه در موشهای صحرایی ایجاد میشود، جلوگیری مینماید. CAPE این عمل را از طریق از بین بردن رادیکالهای آزاد ایجاد شده انجام میدهد (34 ، 33). ویتامین A یک آنتیاکسیدانت بوده و با خنثی کردن مولکولهای اکسیژن نا پایدار به نام رادیکالهای آزاد، بدن را در برابر برخی بیماریها محافظت کرده، ضمنا احتمال سرطان سینه را کاهش میدهد (35). هم چنین این ویتامین آنتیاکسیدانت قوی است و از آسیب اکسیداتیو جلوگیری میکند. القا آسیب اکسیداتیو در نتیجه افزایش استرس اکسیداتیو نسبت به ظرفیت آنتیاکسیدانتها و آنزیمهای آنتیاکسیدانتی بستگی دارد (36). به طور کلی آنتیاکسیدانتها، رادیکالهای آزاد را از طریق دو مکانیسم غیر فعال میکنند: اولین مکانیسم روش وابسته به انتقال هیدروژن یا HAT نامیده میشود که در آن ماده آنتیاکسیدانتی با انتقال اتم هیدروژن به رادیکال آزاد باعث غیر فعال شدن آن در محیط میشود. دومین مکانیسم روش وابسته به انتقال تک الکترون یا SET نامیده میشود. در این روش آنتیاکسیدانت با انتقال تک الکترون به رادیکال آزاد، فلزات و یا گروههای کربونیل در محیط واکنش، عملکرد خود را انجام میدهد (37). از آنجایی که ترکیبات اکسیدانت و رادیکالهای آزاد بسیار فعال و ناپایدار میباشند، تمایل زیادی به واکنش با مولکولهایی نظیر پروتئینها و کربوهیدراتها و DNA دارند که موجب آسیب اکسیداتیو در آنها میگردد. نتیجه این واکنشها اختلال در عملکرد سلولها خواهد بود و چنانچه این آسیب شدید باشد به مرگ سلولهای مذکور منتهی میگردد(23).
مشخص شده است که با تاثیر ویتامین A بر روی لنفوسیت خونی انسانی، تعویض کروماتیدهای خواهری القایی توسط alfatoxin B1 کم میشود (38). موشی که با ترکیبی از متوتروکسات و ویتامین A تحت درمان قرار گرفته است، در مقایسه با موشهایی که متوتروکسات را به تنهایی دریافت کرده اند کاهش قابل توجهی در تعداد میکرونوکلئوسهای آن دیده شده است. متوتروکسات مادهای است که اثرات ژنوتوکسیکی و سیتوتوکسیکی را در موش القا میکند و ویتامین A باعث کاهش این اثرات میشود (39). این ویتامین عامل مهمی برای تمایز و تکثیر سلولی میباشد و هم چنین آنتیاکسیدانتی است که از آسیب به DNA جلوگیری میکند (40).
نتیجه پژوهش حاضر با برخی تجربیات که بیانگر اثرات منفی ویتامین A در دوزهای بالا است مغایرت دارد. تجربیات Mohanty (41) بیانگر این است که تزریق دوز 15000 واحد بین المللی بر کیلوگرم و یا 1000 واحد بین المللی بر کیلوگرم این ویتامین منجر به ایجاد ناهنجاریهایی در موش نژاد Swiss webster میشود. همچنین در مطالعه دیگری که توسط Quemela (42) انجام شده است، دوز 70 میلیگرم بر کیلوگرم این ویتامین را به عنوان دوز موثر تراتوژن در موش گزارش نمود. با توجه به تجربیات قبلی به نظر میرسد ویتامین A در دوز مناسب آسیبهای کـرموزومی ناشی از امـواج تلفن همـراه را با
جلوگیری از تشکیل رادیکالهای آزاد کاهش میدهد.
نتیجه گیری
یافتههای این پژوهش نشان میدهد که امواج تلفن همراه باعث القای آسیبهای کروموزومی و افزایش فراوانی میکرونوکلئوس در اریتروسیتهای مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی میشود که با تزریق ویتامین A با دوز 15000 واحد بین المللی بر کیلوگرم، تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای مغز استخوان موش کوچک آزمایشگاهی کاهش پیدا مینماید.
با توجه به کاربرد روز افزون دستگاههای مولد امواج الکترومغناطیسی (تلفن همراه، تلویزیون، ماهوارهها و ...) و اثرات احتمالی آنها بر فرآیندهای رشد و نموی موجودات زنده به خصوص زنان باردار، مصرف روزانه آنتیاکسیدانتها توصیه میشود. لیکن این مصرف باید زیر نظر پزشک صورت پذیرد.
تشکر و قدردانی
از کارشناسان محترم آزمایشگاه تحقیقاتی تکوین جانوری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد و هم چنین از جناب آقای مصطفی طالب پورکه در اجرای این طرح پژوهشی همکاری نمودند، تقدیر و سپاسگزاری میشود.