مروری بر رگ‏زایی (Angiogenesis) در تومور

رمضانی, طیبه; بهارآرا, جواد

doi:10.52547/JCT.5.1.89

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری تخصصی زیست شناسی تکوین جانوری، گروه زیست شناسی‏، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

² گروه زیست شناسی و مرکز تحقیقات بیولوژی کاربردی تکوین جانوری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.52547/JCT.5.1.89

چکیده

آنزیوژنز در بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیک و پاتولوژیک از جمله رشد تومور دخالت دارد. بنابراین رگ‏زایی درمانی می‏تواند روش کارآمدی برای درمان سرطان محسوب گردد. بدین منظور شناسایی جنبه‏های مختلف آنزیوژنز در تومور بسیار مهم است. تکوین رگ‏های عمل‏کردی در درون تومورها برای رشد آن ضروری است، رگ‏زایی در تومور با میانجی‏گری مولکول‏های مختلف القا می‏شود. تعادل بین عوامل پیش‏برنده و مهار کننده رگ‏زایی این فرآیند را به‏شدت کنترل می‏کند، این واقعیت منجر‏به طراحی عوامل درمانی بر علیه رگ‏زایی در تومور شده است. اخیرا مهار کننده‏های رگ‏زایی به‏صورت درون‏زاد (همچون اینترلوکین-8 ) و برون‏زاد (‏نظیر‏Avastin) طبقه‏بندی شده‏اند. این عوامل با تشکیل رگ‏ها به‏صورت نرمال در بسیاری از فرآیندهای پاتولوژیک تداخل می‏‏کنند. علاوه بر آن مشخص شده است که درمان تومور به‏وسیله ترکیبی از عوامل ضد رگ‏زایی و ضد سرطانی می‏تواند از کاربرد هر یک به‏تنهایی موثرتر باشد. همچنین به‏علت عدم موتاژنیک بودن سلول‏های اندوتلیالی طبیعی امکان مقاوم شدن این سلول‏ها به عوامل ضد رگ‏زایی بسیار اندک است و از آن‏جایی‏که رشد و پیشرفت تومور وابسته به تکوین عروق خونی در آن است بنابراین مهار رگ‏زایی روش مناسبی برای درمان تومور می‏باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A review on Angiogenesis in Tumor

نویسندگان [English]

T R ¹
J B ²

چکیده [English]

Angiogenesis is a necessary process in many physiological and pathological events such as tumor growth. Therefore angiogenesis therapy can be a strategy to cancer treatment. It is important to identify different aspects of tumor’s angiogenesis. Formation of functional vessels within tumors is essential for its growth and progression. The induction of new blood vessel growth by tumors is mediated through different molecules. A balance between pro-angiogenic and anti-angiogenic growth factors strictly control the process. This fact has led to design of therapeutic agents against tumor angiogenesis. Recently, endogenous (such as interleukin -8) and exogenous angiogenesis inhibitors (such as: Avastin) have been described. Furthermore because of the low mutagenic potential of endothelial cells, tumor’s vessel do not show resistance to the effects of many of these compounds. In addition, it is recognized that anti-angiogenesis and anti-cancer tumors can be more effective by combination of factors than the use of either alone. This article would review different aspects of angiogenesis in tumors. Since tumor growth is dependent on the development of blood vessels in the tumor, inhibition of angiogenesis maybe considered an appropriate treatment for cancer.

کلیدواژه‌ها [English]

Angiogenesis
development
Tumor

اصل مقاله

مقدمه

رگ‏های جدید در بزرگسالان از شبکه عروقی جنینی ایجاد می‏گردد (1). واسکولوژنز، فرآیندی است که در آن سلول‏های اندوتلیال به‏صورت تشکیل از نو از پیش‏سازهای سلول‏های اندوتلیالی که آنژیوبلاست نام دارند، تشکیل می‏گردند (2). در طی این فرآیند آنژیوبلاست‏ها تکثیر می‏یابند و با هم ائتلاف و ساختارهای اولیه رگی را ایجاد می‏نمایند ( 3). پس از شکل‏گیری شبکه رگی اولیه، در طی فرآیندی دیگر یعنی رگ‏زایی (Angiogenesis) شبکه عروقی با جوانه‏زنی رگ‏های جدید از رگ‏هایی که از قبل ایجاد شده‏اند تکوین می‏یابد ( 4 و 5) و در طی فرآیند رگ‏زایی خصوصیات لومن رگ‏های خونی در پاسخ به‏عوامل فیزیولویکی نظیر جریان خون تغییر می‏یابد ( 6 و 7). در بالغین رگ‏زایی محدود است و فقط در طی سیکل تخمدان (8) و فرآیندهای ترمیمی فیزیولوژیکی همچون ترمیم زخم انجام می‏گیرد (9 و 10). رگ‏زایی فرآیند تکثیر فعال سلول‏های اندوتلیال است و تشکیل رگ‏های فعال مستلزم برهم‏کنش‏های هماهنگ بین سلول‏های اندوتلیال، ماتریکس خارج سلولی و سلول‏های احاطه کننده آن‏ها می باشد، مهم‏ترین محرک‏های فیزیولوژیکی رگ‏زایی ایسکمی بافتی، هیپوکسی و التهاب هستند و علاوه بر آن برخی از فاکتور‏های اختصاصی ازقبیل فاکتور رشد رگی، سیتوکاین‏های التهابی، مولکول‏های چسباننده و نیتریک اکساید رگ‏زایی را تحریک و یا مهار می‏کنند (11)‏. به‏هرحال در بالغین تغییرات اندکی در سلول‏های اندوتلیالی رخ می‏دهد، در واقع این سلول‏ها در بلوغ خاموش هستند ولی توانایی فعال شدن در پاسخ به عوامل مناسب را دارند به‏عبارت دیگر می‏توان رگ‏زایی را یک فرآیند ضروری در فیزیولوژی بدن دانست که با واسطه تعادل بین فاکتورهای القا کننده و مهار کننده رگ‏زایی تنظیم می‏گردد و در صورتی‏که این تعادل از بین برود زمینه برای بروز برخی بیماری‏ها از جمله رشد و متاستاز تومور فراهم می‏شود (12). متاستاز نقش ویژه در گسترس سرطان‏هایی دارد که منجر به مرگ می‏گردند‏، در طی روند متاستاز سلول‏های سرطانی از طریق عروق خونی مهاجرت نموده و به سایر بافت‏ها وارد می‏شوند و در نهایت باعت در‏گیر شدن بافت‏های سالم بدن می‏گردند (13). از این‏رو مهار رگ‏زایی و متعاقب آن مهار متاستاز سلول‏ها روش مناسبی برای مقابله با سرطان است و شناخت عوامل در‏گیر در رگ‏زایی نرمال و یا غیر نرمال بسیار مهم و حیاتی می‏باشد. هدف این مقاله مروری‏، بررسی عوامل درونی و بیرونی موثر بر رگ‏زایی می‏باشد.

تشکیل عروق در بافت توموری

سلول‏های تومور جمعیتی از سلول‏های میزبان هستند که توانایی تنظیم تکثیر خود را از دست داده‏اند و بنابراین به مقدار نامحدود تکثیر می شوند (14 و 15). بافت توموری می‏تواند مواد تغذیه‏ای و اکسیژن کافی را از طریق انتشار ساده تا محدوده 1 تا 2 میلی‏متر جذب نماید و از این نقطه به بعد نیازمند ایجاد رگ‏های تغذیه کننده جدید می‏باشند (16). در طی فرآیندی که بسیار به رگ‏زایی نرمال شباهت دارد، یک تومور می‏تواند تشکیل رگ‏های جدید را از شبکه مویرگی موجود القا کند (17 و 18). بدین‏صورت که با افزایش اندازه تومور محیط سلول‏های توموری هیپوکسیک و اسیدیک شده و شروع به افزایش تولید چندین نوع فاکتور رشد می‏کنند که در نتیجه آن تشکیل رگ‏های خونی موضعی آغاز می‏شود.

روش‏های رگ‏زایی در تومور

1- رگ‏زایی به‏روشجوانهزنی (sprouting angiogenesis): رگ‏زایی یا شکل‏گیری مویرگ‏های جدید از رگ‏هایی که وجود داشته‏اند از مدت‏ها قبل به‏عنوان مکانیزم اصلی رگ‏زایی در طی مراحل تکوین طبیعی و سرطان‏ها محسوب می‏گردد. جوانه رگی به‏وسیله سلول راسی که دارای فیلی پودیا‏های زیادی است به‏سمت تحریک کننده‏های رگ‏زایی هدایت می‏شود. در پی سلول راسی، سلول‏هایی با عنوان سلول‏های ساقه‏ای قرار دارند که تقسیم می‏شوند و باعث طویل شدن جوانه می‏گردند. سلول‏های راسی دوجوانه کناری می‏توانند با یکدیگر بپیوندند و تولید جوانه رگی بزرگتری را نمایند این روند به‏وسیله ماکروفاژها میانجی‏گری می‏شود. سپس رگ‏های جدید تغییر مدل داده و سلول‏های دیواری رگ‏ها را تشکیل می‏دهد (19 و 20).

2- رگ‏زایی به‏روش vascular co-option: عبارت است ازنفوذ سلول‏های سرطانی به بافت‏های سالم در طی این فرآیند رگ‏های موجود از به‏وسیله سلول‏های سرطانی مهاجرت کرده به‏کار گرفته می‏شوند تا رگ‏های جدید ایجاد گردد. این روند را می‏توان بخشی از فرآیند تهاجم نیز به‏شمار آورد ( 19).

3-رگ‏زایی به‏روش vascular intussusecption: شامل شکل‏گیری رگ‏های جدید به‏وسیله تهاجم سلول‏های اندوتلیال‏، شکل‏گیری و تقسیم داخل لومنی آن‏ها می‏باشد. رگ‏زایی داخلی اولین بار درتکوین رگ‏های فیزیولوژیکی شرح داده شد ولی اخیرا مشاهده شده است که در رگ‏زایی توموری نیز دخالت دارد. پیشنهاد می‏گردد که رگ‏زایی با واسطه جوانه زنی برای ایجاد سریع‏تر رگ‏ها به رگ‏زایی داخلی تغییر می‏یابد. مکانیزم مولکولی این فرآیند هنوز روشن نیست (19 و 21).

4- رگ‏زایی تقلیدی (vasculogenic mimicry): شامل فرآیندی است که طی آن سلول‏های سرطانی جایگزین سلول‏های اندوتلیال می‏شوند و تولید لومن می‏کنند. این نیز شامل فرآیندی طبیعی در رگ‏زایی نرمال می‏باشد که در سرطان‏ها نیز رخ می‏دهد (22).

5- رگ‏زایی به‏وسیله عوامل سلولی مشتق شده از مغز استخوان (bone marrow-derived vasculogenesis):شامل به‏کار‏گیری سلول‏های پیش‏ساز اندوتلیالی با منشا مغز استخوان در گردش خون و تجمع آن‏ها به‏صورت رگ‏های خونی می‏باشد. مطالعات با استفاده از سلول‏های مغز استخوان که با پروتئین سبز فلوروسنت نشانه‏گذاری شده بودند نشان داد که کمتر از یک درصد سلول‏های اندوتلیالی دیواره عروق از این سلول‏ها تشکیل می‏شوند. برخی از مطالعات نیز نشان می‏دهد که این سلول‏ها با سلول‏های اندوتلیال دیواره عروقی یکپارچه نمی‏شوند و فقط در اطراف آن‏ها در فضای دور عروقی باقی می‏مانند. بنابر‏این پیشنهاد شده است که سلول‏ها با منشا مغز استخوان به‏صورت پاراکرین رگ‏زایی را حمایت می‏کند (19).

6- سلول‏های شبهبنیادی سرطانی ایجاد کننده عروق (cancer stem-like cell derived vasculogenesis): در سال 2010 تمایز سلول‏ها شبه بنیادی به سلول‏های اندوتلیال را در محیط برون‏تنی گزارش نمودند (23). بنابراین می‏توان عنوان نمود که سلول‏های بنیادی سرطانی با اتحاد با دیواره رگ‏های موجود و تمایز به سلول‏های اندوتلیالی می‏تواند در رگ‏زایی در تومور شرکت داشته باشد (19).

7- رگ‏زایی با هدایت سلول‏های میلوئیدی myeloid cell-driven angiogenesis)): سلول‏ها میلوئیدی مشتق شده از مغز استخوان نیز می‏توانند بر روند رگ‏زایی در تومور موثر باشند. به‏خصوص منوسیت/ ماکروفاژ نیز در روند رگ‏زایی اثر دارد و می‏تواند از نظر فتوتیپی قطبی شوند و در این‏حالت اثرات مخالفی داشته باشند. منوسیت/ ماکروفاژ M1 عامل ضد رگ‏زایی است ولی بر عکس منوسیت/ ماکروفاژ M2 عامل رگ‏زا است که مواد رگ‏زا و تومور‏زای زیادی را ترشح می‏کنند و مهار این سلول‏ها می‏تواند باعث توقف رشد توموری گردد (19 و24) (شکل 1).

شکل 1: انواع روش‏های رگ‏زایی در تومور

درمان‏های ضد رگ‏زایی و اهمیت آن

ضد رگ‏زایی درمانی در تومور عبارت است از مهار تشکیل رگ‏های جدید در تومور و یا هدف‏گیری رگ‏هایی که از قبل تشکیل شده‏اند، روش ضد رگ‏زایی درمانی منجر به طراحی و تکوین ترکیباتی شده است که رشد تومور را به‏وسیله بلوکه کردن توانایی تشکیل رگ های تغذیه کننده و یا هدف گیری رگ‏های موجود مهار می‏کند، اساس طراحی این عوامل بر این واقعیت استوار است که رگ‏های درونی تومور از نظر فنوتیپی با رگ‏های موجود در ارگان‏های طبیعی تفاوت دارند، بنابراین به‏طور انتخابی به‏وسیله آنتی‏بادی‏ها و لیگاندها قابل شناسایی هستند (6). بر این اساس طی دو دهه گذشته عواملی برای هدف‏گیری رگ‏زایی در تومور ساخته شده است. بیشتر این عوامل به‏صورت غیر مستقیم عمل می‏کنند و فاکتورهای رشد رگ‏زایی را از گردش خون حذف می‏کنند و یا با رسپتورهای و پیام‏رسا‏نی این فاکتورهای رشد تداخل ایجاد می‏نمایند، گروهی دیگر از عوامل ضد رگ‏زایی آنژیواستاتیک هستند و مستقیما بر اندوتلیوم اثر گذاشته و مسیرهای تنظیم سلولی را مستقل از سلول‏های توموری متاثر می‏کنند (6) به‏نظر می‏رسد درمان‏‏هایی که مستقیما سلول‏های اندوتلیالی پایدار را هدف‏گیری می‏کنند، خطر کمتری را از نظر ایجاد مقاومت به دارو‏ها در پی دارند و از این لحاظ مشکل مقاوم شدن تومورها نسبت به درمان‏ها بر طرف می‏شود (25). مهار کننده‏ها می‏توانند رگ‏زایی را در مراحل تکثیر سلول‏های اندوتلیالی، اتصال به ماتریکس خارج سلولی و مهاجرت آن‏ها مهار کنند، همچنین این عوامل قادر به مهار متاستاز و تهاجم سلول‏های توموری از طریق بلوکه کردن ماتریکس خارج سلولی می‏باشند (26). ماتریکس خارج سلولی برای تهاجم، مورفوژنژ و تمایز و پایداری سلول‏های اندوتلیال مورد نیاز می‏باشد (27) بنابراین عوامل ضد رگ‏زایی می‏توانند متاستاز را که مسئله مهمی در مباحث مربوط به درمان سرطان‏های بدخیم می‏باشد نیز مهار کند (28). به‏هرحال پیشرفت این روش امیدوار کننده به‏علت فقدان دانش کافی در باره مسیر عمل‏کرد ترکیبات موثر بر این روند در مراحل بسیار ابتدایی است (29).

تغییر وضعیت تومور به سمت فنوتیپ متاستازی و اهمیت رگ‏زایی در این مرحله

حدود 40 سال قبل فالکمن گزارش نمود که رشد و متاستاز تومور به تشکیل رگ‏های خونی جدید بستگی دارد (30) . بیشتر تومور‏ها در انسان بدون تولید رگ‏های جدید برای ماه‏ها و سال‏ها خاموش می‏مانند، در این مرحله یعنی مرحله پیش رگ‏زایی ابعاد تومور به‏ندرت بیشتر از 2 تا 3 میلی‏متر مکعب می‏رسد، بدون رشد رگ‏های عمل‏کردی، سرعت تکثیر سلول‏های توموری با مقدار مرگ آن‏ها برابر است (31) تعویض وضعیت تومور به‏سمت فنوتیپ رگ‏زایی با تغییر در تعادل موضعی بین تنظیم کننده‏های مثبت و منفی رشد میکرووزل‏ها آغاز می‏گردد، سلول‏های توموری ممکن است یک یا چند فاکتور رشد رگ‏زایی را بیش از حد بیان کنند و یا اینکه پروتئین‏های رگ‏زایی مترشحه از سلول‏های ماتریکس خارج سلولی میزبان را ( مانند ماکروفاژ‏ها) به‏کار گیرند (6). افزایش بیان فاکتورهای رشد به‏تنهایی برای رگ‏زایی شدن سلول‏های تومورهای کافی نیست بلکه مهار کننده‏ها درون‏زاد رگ‏زا که اندوتلیوم را از اثر عوامل تحریک کننده میتوز حفظ می‏کند نیز باید کاهش یابند (‏13و 32). فاکتورهای پیش‏برنده رشد عروق و عوامل مهار کننده آن در ادامه مورد بحث قرار خواهند گرفت. مطالعات بعدی نشان داد که رشد رگ‏های خونی نه تنها برای رشد تومور بلکه برای متاستاز آن نیز ضرورت دارد از جمله افزایش بیان VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor) که منجر به ایجاد رگ‏های خونی می‏شود باعث متاستاز سلول‏های توموری می‏گردد (33). تومورهای بدخیم دارای عروق زیاد و رشد سریع می‏باشند، گسترش سیستم عروقی، احتمال تهاجم سلول‏های توموری را از طریق وارد شدن به جریان خون و انتشار به اندام‏های دیگر افزایش می‏دهد (34و 35).

فاکتورهای دخیل در رگ‏زایی و گسترش متاستاز تومور

عوامل فعال کننده رگ‏زایی

رگ‏زایی در تومور با میانجی‏گری مولکول‏های مختلف القا می‏شود (36). برخی از فاکتورهای رشد همچون VEGF برای سلول‏های اندوتلیال بسیار اختصاصی هستند در حالی‏که برخی دیگر از جمله‏:(basic fibroblast growth factor) bFGF و(matrix metalloproteinase) MMPs محدوده عمل‏کردی وسیع‏تری دارند (33 و34). فاکتورهای فعال کننده می‏توانند به‏وسیله سلول‏های توموری، بافت‏های احاطه کننده آن‏ها و یا به‏وسیله مارکروفاژها و فیبروبلاست‏های وارد شده به بافت ترشح شوند (37 و 38). در ادامه چند عامل کلیدی در القای تشکیل رگ در تومور معرفی می‏شود شناسایی دقیق این عوامل و عمل‏کرد آن‏ها می‏تواند در طراحی عوامل دارویی بر ضد رگ‏زایی در تومور بسیار مهم و راه‏گشا باشد.

رسپتور Tie2 و آنژیوپویتین (Angiopoietin)

رسپتورتیروزین کینازی Tie2 در سلول‏های اندوتلیالی و برخی از سلول‏های خون‏ساز در طی تکوین بیان می‏گردد (19). این رسپتور برای رگ‏زایی نرمال ضروری است (شکل 2A ). به‏نظر می‏رسد که سیگنالینگ Tie2 پایداری سلول‏هایی را که با پریوسیت‏ها پوشیده شده‏اند بهبود می‏بخشد. این رسپتور با سه لیگاند متفاوت اتصال می‏یابد که با جایگاه‏های یکسانی بر این رسپتور بر‏هم‏کنش می‏کنند. آﻧﮋﯾﻮﭘﻮﯾﺘﯿﻦ1 (Ang1) و . آﻧﮋﯾﻮﭘﻮﯾﺘﯿﻦ2 (Ang2) اولین لیگاندهای شناخته شده می‏باشند و بیشتر مطالعات نیز براین دو لیگاند صورت گرفته است در‏حالی‏که عمل‏کرد آﻧﮋﯾﻮﭘﻮﯾﺘﯿﻦ 4 کمتر شناخته شده است (39). Ang1 به‏عنوان لیگاند محرک باعث فسفوریلاسیون رسپتور می‏گردد و تشکیل مویرگ‏ها را القا و از طریق میان‏کنش با سلول‏های اندوتلیال و سلول‏های پیشتبان آن‏ها را پایدار می‏کند. این لیگاند توسط سلول‏های فیبروبلاستی و سلول‏های حمایت کننده عروق همچنین توسط سلول‏های سرطانی بیان می‏شود ( 19و 40). Ang2 آنتاگونیسم Ang1 است که رگ‏های خونی را از طریق القای آپوپتوزیس در سلول‏های اندوتلیالی غیرپایدار می‏کند یعنی شرایطی که برا‏ی رگ‏زایی در تومور مورد نیاز است )15). بر اساس عمل VEGF و Ang2 در بافت‏های نرمال مدل جالبی برای رگ‏زایی در تومورها پیشنهاد شده است. مطابق این مدل، Ang2 نقش دوگانه‏ای در رگ‏زایی دارد، در مراحل اولیه رشد تومور، سلول‏های توموری موجود دراطراف رگ‏ها تولید VEGF نمی‏کنند در عوض این سلول‏ها تولید Ang2 را در رگ‏های خونی افزایش می‏دهند که منجر به ناپایداری رگ‏ها و پس رفت آن‏ها می شود (شکل 2، (B ، در مراحل بعدی ضمن رشد تومور و افزایش متابولیت‏های آن‏، VEGF توسط سلول‏های سرطانی بیان می‏شود و الگوی رگ‏زایی جدید القا می‏شود، در واقع Ang2 القا شده در سلول‏های اندوتلیال جدید انجام فرآیند رگ‏زایی و مهاجرت را با القا ناپایداری و پلاستیسیتی اپی‏تلیوم ممکن می‏کند. همچنین مشاهده شده است که تعادل Ang2 و Ang1در سلول‏های اندوتلیال بسیار اهمیت دارد (شکل 2 D ,C). بنابراین Ang2 می‏تواند به‏عنوان فاکتور اولیه برای القا رگ‏زایی در تومور مورد توجه باشد (41)(شکل 2).

شکل 2: سیگنالینگ Ang/Tie2 و عمل‏کرد آن در تغییر شکل رگ‏ها (42)

اینترلوکین 8interleukin 8) (IL-8)( و ماتریکس متالوپروتئاز(MMP-2)

نقش IL-8 در رگ‏زایی اولین بار با مشاهده این رویداد که IL-8 ترشح شده توسط ماکروفاژ در بیماری‏های التهابی مزمن همچون روماتوئید افزایش می‏یابد مورد بررسی قرار گرفت. همچنین نشان داده شد که نه تنها IL-8 برای سلول‏های اندوتلیال مشتق شده از بند ناف در In vitro میتوژنیک و شیموتاکتیک می‏باشد، بلکه می‏تواند رگ‏زایی را در قرنیه موش صحرایی‏ نیز القا کند. مطالعات بیشتر در این زمینه نشان داد که در برخی از سرطان‏ها ( نظیر سرطان ریه و ملانوما ) بیان IL-8 افزایش می‏یابد و حداقل قسمتی از رگ‏زایی القا شده توسط IL-8 با توانایی آن‏ها در تحریک تولید MMP-2 ارتباط دارد (6). MMP-2 غشای پایه را هضم می‏کند و منجر به ایجاد تغییرات در ماتریکس خارج سلولی می‏گردد که آن‏را برای تهاجم و مهاجرت سلول‏های سرطانی مناسب می‏کند، بنابراین MMP-2 نیز نقش مهمی در رگ‏زایی تومور دارد، جالب اینکه با وجود افزایش بیان MMP-2 در سلول‏های ترانسفرم شده با IL-8 هیچ‏گونه تغییری در میزان VEGF و FGF در این سلول‏ها مشاهده نمی‏شود‏، این موضوع بیانگر آن است که رگ‏زایی وابسته به IL-8 به‏طور مستقل از این دو عامل عمل می‏کند (6).

فاکتور رشد اندوتلیالی(VEGF)

رگ‏زایی در تومور به VEGF بستگی دارد، بسیاری از رده‏های سلولی توموری در In vitro ، VEGF را ترشح می‏کنند (42 و43). تولید VEGF و رسپتورش (Flk-1) به‏طور مستقیم میزان رگ‏زایی در تومور را کنترل می‏کنند، به‏علاوه افزایش میزان VEGF باعث افزایش تولید میکرووزل‏های بین توموری در سرطان سینه می‏گردد، سلول‏های توموری تولید VEGF را در فیبروبلاست احاطه کننده تومورها القا می‏کنند و با توجه به اینکه VEGF نقطه استراتژیکی در تنظیم رگ‏زایی در تومور است هدف مهمی در وقایع درمانی محسوب می‏گردد، همچنین این عامل کانون ارتباطی همه سیگنال‏های پایین دست و فرا دستی است که در نهایت منجر به تحریک سلول‏های اندوتلیال می‏شوند (44 و 45). استفاده از آنتی‏بادی بر علیه VEGF و رسپتور آن و یا استفاده از مهار کننده‏های تیروزین کیناز نتایج مطلوبی در مطالعات کلینیکی در ارتباط با درمان تومورها داشته است (‏46 و 47‏).

فاکتور رشد فیبروبلاستی (FGF)

مطالعات نشان داده است‏، FGF تولید شده به‏وسیله سلول‏های سرطانی باعث القای تکثیر و افزایش زنده ماندن سلول‏ها اندوتلیال می‏شود‏، FGFs، فعال کننده کلاژناز هستند و جوانه‏زنی رگ‏های جدید را از عروق خونی منجر می‏شوند (48 و 49). باور‏ بر این است درحالی‏که VEGF برای آغاز رگ‏زایی در تومورها عمل می‏کند، FGF برای نگه‏داری رگ‏زایی و پیشرفت آن مورد نیاز می‏باشد (50 و 51).

مهار کننده‏های تشکیل تومور به‏صورت درون زاد

علاوه بر هزاران فاکتور که رگ‏زایی را به‏صورت فیزیولوژیک و یا پاتولوژیک تحریک می‏کنند، بیش از 40 نوع مهار کننده رگ‏زایی درون‏زاد نیز شناسایی شده‏اند که در 4 گروه اصلی اینترفرون‏ها، قطعات پروتئولیتیک، اینترلوکین‏ها و مهار کننده‏های بافتی متالوپروتئازها طبقه‏بندی می‏شوند، بسیاری از این عوامل استفاده‏های درمانی در سرطان دارند (52).

اینترفرون‏ها Interferon)(INF)(

اینترفرون‏ها(INF α, β, γ) متعلق به خانواده گلیکوپروتئین‏های ترشحی هستند که اولین بار به‏وسیله خاصیت ضد ویروسی آن‏ها شناسایی شده‏اند، عصاره سلول‏های سرطانی حرکت سلول‏های اندوتلیال در عرض سطوح پوشش داده شده با طلا را القا می‏کند و INF- α می‏تواند این توانایی را به‏صورت وابسته به دوز مهار کند، اخیرا نشان داده شده است که INF- α می‏تواند رگ‏زایی را در in vivo نیز مهار کند (‏52). mRNA و پروتئین عامل رگ‏زایی bFGF به‏وسیله INF- α وβ IFN در سرطان مثانه، کلیه، کلون و سینه کاهش می‏یابد. همچنین INF- α اثرات ضد مهاجرتی نیز بر سلول‏های اندوتلیال در in vivo دارد و بدین‏طریق نیز می‏تواند رگ‏زایی و در نتیجه رشد توموری وابسته به آن را مهار کند (52).

اینترلوکین‏ها

اینترلوکین‏ها پروتئین‏هایی هستند که به‏وسیله لکوسیت‏ها ترشح می‏شوند و طیف وسیعی از فعالیت‏ها شامل فعال کردن لنفوسیت‏ها و تکثیر آن‏ها تا تحریک آزادسازی ایمنوگلوبین E را از سلول های B میانجی‏گری می‏کنند. مشخص شده است که این عوامل در تشکیل رگ‏های خونی نقش دارند، اینترلوکین‏هایی مانند: IL-8 که دارای موتیف Glu-Leu-Arg (ELR) در انتهای آمینی خود می‏باشند رگ‏زایی را افزایش می‏دهند و آن‏هایی که فاقد این توالی هستند، مانند: IL-4 آن را مهار می‏نمایند‏، همچنین IL-4 یکی از مهار کننده‏های رشد تومور شناخته شده می‏باشد (53). این عامل علاوه بر اینکه تکثیر سلول‏های اندوتلیال را مستقیما مهار می‏کند، می‏تواند واکنش ایمنی علیه تومور‏ها را نیز القا کند. IL-4 می‏تواند در in vivo، تشکیل رگ‏های جدید القا شده به‏وسیله bFGF در قرنیه رت را بلوکه کند و مهاجرت سلول‏های اندوتلیال را به‏سمت bFGF را در In vitro مهار کند، بنابراین تشکیل رگ‏های جدید مکانیزم مهمی است که به‏وسیله IL-4 مهار می‏گردد (53).

مهار کننده‏های بافتی متالوپروتئاز

این فاکتورها نه تنها اثر مستقیم در رشد و مهاجرت سلول‏های اندوتلیال دارند، بلکه بر ماتریکس خارج سلولی که ترکیب ضروری برای پاسخ‏های آنزیوژنزی می‏باشد نیز اثر دارند، تغییر مدل ماتریکس خارج سلولی، داربستی مناسبی برای رگ‏زایی فراهم می کند که سلول‏های اندوتلیال می‏تواند به آن متصل شده و مهاجرت کنند و ساختارهای لوله مانندی را تشکیل دهند. جای‏گیری این ترکیبات، غشای پایه سلول‏ها را تشکیل می‏دهد و اندوتلیوم و سلول‏های همراه آن را پوشش می‏کند. بنابر‏این بسیاری از پروتئازها شامل: خانواده متالوپروتئازها برای تـاثیرگذاری و تغییر مدل ماتریکس خارج سلولی برای رگ‏زایی ضروری هستند و TIMPs (Tissue Inhibitors of Metalloproteinases) مهارکننده رگ‏زایی می‏باشند. به‏عنوان مثال آلوده کردن سلول‏های متاستاز دهنده ملانومای موش B6F10 با TIMP-2 cDNA باعث مهار پتانسیل تهاجم آن‏ها در In vitro می شود و رشد آن‏ها را نیز مهار می‏کند، اثرات چندگانه TIMPs بر سلول‏های اندوتلیال و مهاجرت آن‏ها MMPs را هدف مهمی در تومور درمانی قرار داده است (54).

قطعات حاصل از شکست‏های پروتئولیتیک

قطعات حاصل از شکست‏های پروتئولیتیک، عوامل توانای آنتی رگ‏زایی، از کلیواژ پروتئین‏های طبیعی بزرگ به‏وجود می‏آورند، بیشتر این قطعات پروتئینی از شکست ترکیبات ماتریکس خارج سلولی نظیر کلاژن، فیبرونکتین و یا از آنزیم‏هایی همانند پلاسیمنوژن و MMP-2 که ماتریکس خارج سلولی را تغییر شکل می‏دهند حاصل می‏شوند، مهم‏ترین مهار کننده‏ها که در این رده قرار دارند آنژیواستاتین و اندواستاتین می‏باشند، آنژیواستاتین با وزن 38 کیلو دالتون قطعه اصلی پلاسیمنوژن است که توانایی بالقوه برای مهار تشکیل شبکه مویرگی در In vitro دارد (54). آنژیواستاتین توانایی اتصال به چندین پروتئین در سطح سلول‏های اندوتلیالی را دارا می‏باشد (55). این عامل تکثیر سلول‏های اندوتلیالی را نیز از طریق تنظیم کاهشی کینازهای وابسته به سیکلین 5 متوقف می‏کند (14). اندواستاتین قطعه‏ای با طول 20 کیلو دالتون از کلاژن نوع XVIII می‏باشد که به‏عنوان فاکتوری که به‏وسیله سلول‏های هموآنژیواندوتلیوم تولید می‏گردد و تکثیر سلول‏های اندوتلیالی را مهار می‏کند شناخته شده است (56). پروتئین‏های سطحی زیادی در سلول‏های اندوتلیال ‏از جمله: اینتگرین‏ها،گلیپلیکان‏1(glyplican-1) با اندواستاتین برهم‏کنش می‏کنند که نتیجه آن تغییر اتصالات و مهاجرت سلول‏های اندوتلیالی می‏باشد (56). همچنین اندواستاتین با رسپتور VEGF بر‏هم‏کنش نموده و باعث کاهش فعالیت تکثیری و قابلیت بقای سلول‏های اندوتلیالی می‏شود، این عامل با (MMP)-2 کمپلکس پایداری تشکیل می‏دهد و فعالیت آن را نیزمهار می‏کند (14).

عوامل باز دارنده رگ‏زایی با منشا خارجی

بسیاری از ترکیبات ضد رگ‏زایی که اکنون در مرحله آزمایشات کلینیکی قرار دارند، ترکیبات طبیعی هستند (57). تولید دارو از فرآورده‏های طبیعی به‏سرعت در حال رشد و توسعه می‏باشد، این ترکیبات استراتژی بسیار امید بخش برای شناسایی عوامل ضد‏رگ‏زایی و ضد سرطان می‏باشند (58 و 59). Adams و همکاران در سال 2004 اثرات ضد رگ‏زایی آنالوگ‏های کورکومین را بر فرآیند رگ‏زایی بررسی نمودند، تحقیقات این گروه نشان داد‏، این ترکیبات توانایی مهار رگ‏زایی بیشتری نسبت به داروی سیس پلاتین (‏متداول در شیمی درمانی‏) دارند (60). همچنین اثرات ضد سرطانی راپامایسین بر فرآیند رگ‏زایی در پرده کوریوآلانتوئیک جوجه نیز بررسی و اثبات شده است (61). در سال 2009 اثرات فعالیت ضد رگ زایى عصاره آبى موسیر در مدل حلقه آئورت موش صحرایى مطالعه و نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد‏، عصاره آبی پیازچه‏های موسیر دارای فعالیت مهار رگ‏زایی چشمگیر‏، بدون اثر سمى بر روی سلول‏ها در دامنه غلظتی 50 تا 800 میکروگرم در میلی‏لیتر می‏باشد، بنابراین عصاره موسیر می‏تواند یک نامزد مناسب برای تحقیقات بیشتر به‏عنوان یک داروی مورد استفاده در حالات پاتولوژیک وابسته به رگ‏زایی معرفی شود‏ (62). در سال 2010 نقش میدان الکترومغناطیسی بافرکانس 50 هرتز بر مهار رگ‏زایی در پرده کوریوآلانتوئیک جوجه مورد بررسی قرار گرفت، این مطالعات نشان داد‏، میدان الکترومغناطیسی با فرکانس کم و شدت 200 گوس دارای اثر مهاری بر رگ‏زایی در پرده کوریوآلانتوئیک جوجه است و تعداد و طول انشعابات عروقی را در مقایسه با نمونه‏های شاهد کاهش می یابد. لذا پیشنهاد شده است که کاربری توام میدان الکترومغناطیسی با فرکانس 50 هرتز با روش‏های شیمی درمانی جهت درمان بیماری‏های مرتبط با رگ‏زایی می‏تواند مورد توجه بیشتری قرار گیرد (63). در سال 2011 اثرات ضد رگ‏زایی سدیم والپروات و میدان الکترومغناطیسی با فرکانس کم بر فرآیند رگ‏زایی در پرده کوریوآلانتوئیک جوجه نیز مورد بررسی قرار گرفت و نتایج حاصل نشان داد‏، میدان الکترومغناطیسی با شدت 400 گوس می‏تواند اثرات ضد رگ‏زایی سدیم والپروات را افزایش دهد (64). همچنین در پژوهشی دیگر اثرات توام راپامایسین و میدان الکترومغناطیسی‏، با شدت 400 گوس بر آنژیوژنز در پرده کوریوآلانتوئیک ارزیابی شده است و نتایج حاصل از این آزمایشات نشان داده است که در نمونه‏های تیمار شده توام با راپامایسین و میدان الکترومغناطیسی مقایسه با نمونه‏های تیمارشده با راپامایسین کاهش معنی‏داری در تشکیل عروق در سنجش پرده کوریوآلانتوئیک پدیدار می‏شود. بنابراین نتایج بیانگر اثرات تشدید کننده مهاری رگ‏زایی راپامایسین به‏وسیله میدان الکترومغناطیسی با شدت 400 گوس بر آرگ‏زایی در پرده کوریوآلانتوئیک جنین جوجه می‏باشد (65). موسوی و همکاران (66) اثرات توام عصاره آبی زعفران و میدان الکترومغناطیسی با فرکانس پایین بر آنژیوژنز در پرده کوریوآلانتوئیک جنین جوجه را مورد بررسی قرار دادند. نتایج تحقیق آن‏ها نشان داد، زعفران دارای اثر مهاری وابسته به دوز بر رگ‏زایی است و این تاثیر توسط میدان ‌الکترومغناطیسی با فرکانس کم و شدت 400 گاؤس افزایش می‏یابد. همچنین برخی تجربیات به اثرات آتورواستاتین و نیز اثرات کاربرد توام آن با میدان الکترومغناطیس با فرکانس کم بر رگ‏زایی در پرده کوریو آلانتوئیک جوجه پرداخته است‏‏. این پژوهش‏ها نشان داده است که آتورواستاتین دارای اثرات دوگانه‏ای در رگ‏زایی می‏باشد لذا پیشنهاد شده ا‏ست که استفاده از استاتین‏ها می‏توانند به‏عنوان کاندید جدیدی برای تعدیل رگ‏زایی در انواع بیماری‏های وابسته به رگ‏زایی مورد استفاده قرار گیرد (9). همچنین نتایج کار این گروه نشان داده است که کاربرد توام این آتورواستاتین و میدان الکترومغناطیس با فرکانس کم موجب مهار رگ‏زایی می‏گردد (13).

بحث

امروزه افزایش مقاومت سرطان‏ها نسبت به درمان‏های رایج مشکل ساز شده است، مقاومت سلول‏های سرطانی نسبت به داروهای شیمیایی منجر به کاهش سطح پاسخ این سلول‏ها نسبت به دارو در نتیجه شکست اقدامات درمانی می‏شود. بنابراین، تحقیق وتوسعه داروهای موثرتر و یا با اثرات جانبی کمتر، از اهمیت زیادی برخوردار است (67). همچنین درمان با عوامل ضد رگ‏زایی می‏تواند زمینه امید بخشی را در این خصوص فراهم کند، رگ‏زایی فرآیندی پیچیده‏ای است که بر پایه همکاری بین سلول‏های متنوع نظیر پری‏سیت‏ها، سلول‏های اندوتلیال، فیبروبلاست‏ها و سلول‏های ماهیچه‏ای صاف استوار است. این سلول‏های سیتوکاین‏ها و فاکتورهای رشد متنوعی را تولید می‏کنند که با سلول‏های دیگر و یا ماتریکس خارج سلولی برهم کنش می‏کنند و مهاجرت، تکثیر، تشکیل لوله، رگ و پایداری آ‏ن‏ها را تحت تاثیر قرار می‏دهند. در شرایط فیزیولوژیک رگ‏زایی فرآیندی بسیار تنظیم شده می‏باشد و در حالات پاتولوژیک (نظیر سرطان) مکانیزم‏های رگ‏زایی نرمال برای ایجاد و پیشبرد بیماری مورد استفاده قرار می‏گیرد (26 و68). رگ‏زایی نقش کلیدی در رشد تومور، گسترش و متاستاز آن دارد این امر در رشد بسیاری از تومورها نظیر تومور‏های سرطان تخمدان، ریه، کلون، پروستات مغز و برخی تومورهای لنفوئیدی به‏خوبی اثبات شده است (69). مهار رگ‏زایی ممکن است یک روش با ارزش جدید برای درمان سرطان باشد‏، تومور بدون رگ به‏دلیل عدم وجود جریان خون در رشد بالقوه محدود شده است و برای توسعه پتانسیل متاستاتیک تومور باید "سوئیچ رگ‏زایی" از طریق اختلال در تعادل موضعی عوامل پیش رگ‏زایی و ضد رگ‏زایی ایجاد شود که اغلب حضور بیش از بیش از حد عوامل پیش رگ‏زایی‏، مانند فاکتور رشد اندوتلیال عروقی‏، سوئیچ رگ‏زایی را در تومور‏ها به‏راه می‏اندازد (70). مطالعات در مورد مهارکننده‏های رگ‏زایی در حیوانات نشان داد که می‏توان با مهار رگ زایی در تومور آن را تخریب و نابود نمود (43 و 71). این روش سمیت کمتری دارد و بسیاری از عوارض جانبی که در اثر شیمی درمانی به‏وجود می‏آیند در این روش مشاهده نمی‏شود، دو استراتژی مورد استفاده در توسعه عوامل ضد رگ‏زایی شامل مهار عوامل پیش رگ‏زا (نظیر آنتی‏بادی مونوکلونال ضد فاکتور رشد اندوتلیال عروقی‏) و درمان با مهار کننده‏های درون‏زا‏ی رگ‏زایی (‏مانند endostatin و angiostatin) است که جلوگیری‏ از سوئیچ رگ‏زایی به‏سمت رشد عروق خونی توموررا باعث می‏شوند (69). روش‏های متنوعی برای بررسی رگ‏زایی به‏صورت in vivo (‏درون تنی) و In vitro (‏برون‏تنی) وجود دارد. مطالعات In vitro اطلاعات پایه‏ای زیادی را در مورد فرآیند رگ‏زایی در دسترس قرار داده است و در واقع اولین مرحله برای شروع بررسی اثرات ضد رگ‏زایی مواد مختلف مطالعات In vitro می‏باشد، تجربیات متعددی همچون شیموتاکسی سلول‏های اندوتلیالی، تکثیر و تشکیل ساختارهای لوله مانند را در In vitro می‏توان مورد بررسی قرار داد. داده‏های حاصل از مطالعات In vitro باید به‏وسیله آزمایشات در in vivo تایید شوند. آزمایشات درون تنی نظیر کشت حلقه آئورت که در واقع نوعی کشت ارگان است، اطلاعات مهمی را در دسترس قرار می‏دهد که در مطالعات برون‏تنی به‏دست نمی آیند. زیرا کشت ارگان اجازه برهم‏کنش بین سلول‏های اندوتلیالی و میکرومحیط ناهمگن اطراف را می‏دهد. تجربیات درون‏تنی بسیار دشوار هستند و کاربرد آن‏ها نیازمند مهارت کافی می‏باشد. به‏هر حال با استفاده از این تکنیک‏ها عوامل پیشبرنده رگ‏زایی و همچنین عوامل ضد رگ‏زایی گوناگونی شناسایی شده‏اند به‏عنوان مثال Avastin در واقع نوعی آنتی بادی بر علیه فاکتور رشد اندوتلیالی می‏باشد که هم اکنون در مرحله 2 آزمایشات کلینیکی برای درمان تومور سینه و کولورکتال قرار دارد (72). در‏حالی‏که برخی دیگر از عوامل ضد رگ‏زایی همچون مهار کننده‏های متالوپروتئازها، آنتی‏ VEGF، رتینوئیک اسید، آنژیواستاتین و انتی‏بادی بر علیه اینتگرین‏ها در مرحله بررسی آزمایشگاهی می‏باشند (73). در حال حاضر استفاده از مهار کننده‏های مسیر VEGF دررگ‏زایی یک استراتژی درمانی ضد سرطان با اعتبار بالینی محسوب می‏گردد. با این‏حال، اثرات عواملی ضد-VEGF در درمان سرطان که در مراحل پایانی استفاده می‏شود، می‏تواند زودگذر باشد و در پی آن مقاومت دارویی ایجاد شود و رشد تومور و یا رشد مجدد و سریع عروق خونی زمانی که درمان متوقف شده است اتفاق بیفتد بنابر‏این یافته‏های مححقان نشان می‏دهد که بهتر است این عوامل همراه با سایر عوامل درمانی به‏کار رود (74). به‏علاوه نتایج مهمی درمورد مکانیزم‏های مولکولی که عوامل ضدرگ‏زایی مورد استفاده قرار می‏دهند در سال‏های اخیر به‏دست آمده است (74). بسیاری از عوامل ضد رگ‏زایی درونی و بیرونی علاوه بر مهار پیشرفت چرخه سلولی منجر به القا آپوپتوزیس در سلول‏های اندو تلیال نیز می‏گردند، یافته‏های اخیر نشان می‏دهد که فعال شدن NF-κB مکانیزم معمول عوامل ضد رگ‏زایی برای القای آپوپتوزیس در سلول‏های اندو تلیال می‏باشد (‏75 و 76). در رویکردی نوین نتایج حاصل از پژوهش‏های گروه تحقیقاتی ما نشان داده است که میدان‏های الکترو مغناطیسی در شدت‏های مناسب و فرکانس پایین می‏تواند به‏عنوان عامل مهار رگ‏زایی عمل کند و همچنین کاربرد این میدان‏ها توام با فراورده‏های طبیعی نظیر زعفران، اثرات ضد رگ‏زایی آن‏ها را افزایش می‏دهد. همانطور که قبلا توضیح داده شد ترکیبی از رگ‏زایی درمانی و سیتوتوکسیک درمانی ممکن است بیشتر از هر کدام به تنهایی موثر باشد در این راستا مطالعات ما نشان داده است که کاربرد عوامل بالقوه ضد سرطانی از جمله راپامایسین و والپروویک اسید همراه با میدان‏های الکترومغناطیسی‏، می‏تواند رگ‏زایی را به‏صورت موثرتری مهار نماید (66 و 13). همچنین در تومورهای حیوانی ترکیب این عوامل اثرات قوی‏تری را در مهار تومور دارد (56). از این‏رو مطالعات بیشتر به‏منظور درمان‏های ترکیبی تومور که رگ‏زایی در تومور و سلول‏های توموری را به‏صورت هم‏زمان هدف‏گیری کنند بسیار ضروری به‏نظر می‏رسد.

نتیجه گیری

برای مهار پیشرفت و متاستاز تومور و سلول‏های هدف رگ‏زایی تراپی روش مناسبی است‏، در این نوع درمان ‏(سلول‏های اندوتلیال) نسبت به عوامل درمانی حساسیت بیشتری دارند و از طرف دیگر امکان مقاوم شدن به درمان در این سلول‏های طبیعی بسیار اندک است. همچنین در بالغین رگ‏زایی به‏ندرت به‏صورت نرمال دیده می‏شود بنابراین استفاده از این روش برای درمان تومور که رگ‏زایی به‏صورت گسترده در آن رخ می‏دهد عوارض جانبی کمتری دارد و از آنجایی‏که مانع از رسیدن مواد غذایی به سلول‏های توموری می‏‏شود موجبات مرگ این سلول‏ها را نیز فراهم می‏نماید. از طرف دیگر ضرورت مطالعات بیشتر در زمینه فراورده‏های طبیعی ضد رگ‏زایی و همچنین مسیرهای مولکولی که منجر به مهار رگ‏زایی می‏شود کاملا محسوس است.

تشکر و قدردانی

بدین وسیله نویسندگان از کلیه همکاران محترم مرکز تحقیقات بیولوژی کاربردی تکوین جانوری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد و هیات تحریریه مجله وزین علمی سلول و بافت و نیز داوران محترم مقاله که نقطه نظرات آن‏ها نقش ارزشمندی در ارتقای کیفی این مقاله داشته است سپاسگزاری و قدردانی می‏نمایند.

مراجع

Carmeliet P. Mechanisms of angiogenesis and arteriogenesis. Nat Med. 2006; 6(4): 389-95.
Bauer MS, Bauer JR, Velazquez CO. Angiogenesis, Vasculogenesis, and Induction of Healing in Chronic Wounds. vasc endovascular surg. 2005; 39 (4) : 293.306
Carramolino L, Fuentes J, García-Andrés J, Azcoitia V, et al. Platelets Play an Essential Role in Separating the Blood and Lymphatic Vasculatures During Embryonic Angiogenesis. Circulation Research. 2010; 106(7): 1197-1201.
Semenza LG. Vasculogenesis, Angiogenesis, and Arteriogenesis: Mechanisms of Blood Vessel Formation and Remodeling. Journal of Cellular Biochemistry. 2007: 102(4): 840–847.
Egginton S. Invited review: activity-induced angiogenesis. Pflugers Arch - Eur J Physiol. 2009; 457(5): 963–977.
Carmeliet P K, Jain R. Molecular mechanisms and clinical applications of angiogenesis. Nature. 2011; 473(7347): 298–307.
Mosavi AM, Baharara J. The Effect of Saffron Aqua Extract on Angiogenesis in Chick Chorioalantoic. Zahedan Journal of Research in Medical Sciences. 2013; 15: In press.
Kamat A, Rajoria S, George A, Suriano R, et al. Estrogen-Mediated Angiogenesis in Thyroid Tumor Microenvironment Is Mediated Through VEGF Signaling Pathways. Arch Otolaryngol Head Neck Surg, 2011; 137(11): 1146-1153.
Baharara J, Zafar-Balanezhad S, Nejad-Shahrokhabadi Kh. [The effects of different doses of atorvastatin on angiogenesis of chorioallantoic membrane of chick embryo]. J Shahrekord Univ Med Sci. 2012; 14(2): 82-89. persian

10. Karamysheva AF. Mechanisms of angiogenesis. Biochemistry. 2008; 73(7):751-62.

11. Fam PN, Verma S, Kutryk M, Stewart JD. Clinician Guide to Angiogenesis. Circulation. 2003; 108(21): 2613-2618.

12. Odorisio T, Cianfarani C, Failla C, Zambruno G. The placenta growth factor in skin angiogenesis.Journal of Dermatological Science .2006; 41(3):11-19.

13. Bahararab J, Zafar-Balannezhad S, Shahrokh Abadi KH, Hesami Z. [Synergic effects of Atorvastatin and low frequency electromagnetic field on chorioallantoic membrane angiogenesis of chick embryo]. Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2012; 19(1): 148-156. Persian

14. Cross ML, Cook AM, Lin S, Chen JN, Rubinstein LA. Rapid Analysis of Angiogenesis Drugs in a Live Fluorescent Zebrafish Assay. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2003; 23: 911-912.

15. Ruegg C. Leukocytes, inflammation, and angiogenesis in cancer: fatal attractions. Journal of Leukocyte Biology. 2006; 80(4): 627-684.

16. Pandya N, Dhalla N, Santani D. Angiogenesis—a new target for future therapy. Vascular Pharmacology. 2006; 44(5): 265–274.

17. Dudley A, Cloer E, Melero-Martin J. The Role of Bone Marrow-Derived Progenitor Cells in Tumor Growth and Angiogenesis. Stem Cells and Cancer Stem Cells, 2012; 8: 45-54.

18. Pasquet M, Golzio M, Mery E, Rafii A, et al. Hospicells (ascites-derived stromal cells) promote tumorigenicity and angiogenesis. International Journal of Cancer. 2010; 126(9): 2090–2101.

19. Plate K, Scholz S, Dumont D. Tumor angiogenesis and anti-angiogenic therapy in malignant gliomas revisited. Acta Neuropathol, 2012; 124:763–775.

20. Welch-Reardon KM, Ehsan SM, Wang K, Wu N, Newman AC, Romero-Lopez M, Fong AH, George SC, Edwards RA, Hughes CC. Angiogenic sprouting is regulated by endothelial cell expression of Slug (Snai2). J Cell Sci, 2014; ID: 24554431.

21. Djonov V, Baum O, Burri P. Vascular remodeling by intussusceptive angiogenesis. Cell and Tissue Research, 2003; 314: 107-117.

22. Ruoslahti E. Specialization of tumour vasculature. Nature Reviews Cancer. 2002; 2: 83-90.

23. Ricci-Vitiani L, Pallini R, Biffoni M. Tumour vas-cularization via endothelial differentiation of glioblastoma stem-like cells. Nature, 2010; 468(7325):824–828.

24. Sica A, Schioppa T, Mantovani A, Allavena P. Tumour-associated macrophages are a distinct M2 polarised population promoting tumour progression: potential targets of anti-cancertherapy. Eur J Cancer, 2006; 42(6):717–727.

25. Shojaei F. Anti-angiogenesis therapy in cancer: current challenges and future perspectives. Cancer Lett. 2012; 320(2): 130-7.

26. Somasundaram C, Nath R, Bukoski R, Diz D. Identification and Characterization of Novel Perivascular Adventitial Cells in the Whole Mount Mesenteric Branch Artery Using Immunofluorescent

Staining and Scanning Confocal Microscopy Imaging. International Journal of Cell Biology. 2012: Article ID 172746.

27. Taraboletti R,Giavazzi R. Modelling approaches for angiogenesis. European Journal of Cancer. 2004; 40(6): 881–889.

28. Li W, Li V. Tumor Angiogenesis as a Target for Dietary Cancer Prevention.journal of oncology. 2012; 201:34-43.

29. Harper J, Moses M. A review of Judah Folkman's remarkable achievements in biomedicine. Experientia Supplementum. 2006; 96: 223-268.

30. Singh Y.Tumor Angiogenesis: Clinical Implications. Nepal Journal of Neuroscience 2004; 1(1): 61-63.

31. Giancotti F. Mechanisms Governing Metastatic Dormancy and Reactivation. Cell, 2013; 155 ;(4) 4:750–764.

32. Laporte L, Rieux A, Tuinstra M, Zelivyanskaya L. Vascular endothelial growth factor and fibroblast growth factor 2 delivery from spinal cord bridges to enhance angiogenesis following injury. Journal of Biomedical Materials Research Part A. 2011; 98(3): 372–382.

33. Björndahl M, Cao R, Eriksson A, Cao Y. Blockage of VEGF-Induced Angiogenesis by Preventing VEGF Secretion. Circulation Research. 2004; 94: 1443-1450.

34. Eriksson A, Cao R, Pawliuk R, Berg SM, et al. Placenta growth factor-1 antagonizes VEGF-induced angiogenesis and tumor growth by the formation of functionally inactive PlGF-1/VEGF heterodimers. Cancer Cell. 2002; 1(1): 99–108.

35. Cao Y, Cao R, Bråkenhielm E. Antiangiogenic mechanisms of diet-derived polyphenols. Journal of Nutritional Biochemistry. 2002; 13(7): 380–390.

36. Rosen LS. Clinical experience with angiogenesis signaling inhibitors: focus on vascular endothelial growth factor (VEGF) blockers. Cancer Control. 2002; 9(2): 36–44.

37. Rivera L, Pandika M, Bergers G. Escape Mechanisms from Antiangiogenic Therapy: An Immune Cell’s Perspective. Advances in Experimental Medicine and Biology. 2013; 772: 83-99.

38. Presta M, Dell'Era P, Mitola S. Fibroblast growth factor/fibroblast growth factor receptor system in angiogenesis, Cytokine Growth Factor. Rev. 2005; 23(2):159–178.

39. Gerald D, Chintharlapalli SG. Augustin HE. Benjamin L. Angiopoietin-2: An Attractive Target for Improved Antiangiogenic Tumor Therapy. Cancer Res, 2013; 73(6):1649-1657.

40. Cascone TV. Heymach J. Targeting the Angiopoietin/Tie2 Pathway: Cutting Tumor Vessels With a Double-Edged Sword. Journal of clinical oncology, 2012; 30(4): 441-444.

41. Bingle L, Lewis CE, Corke KP, Reed MWR , et al. Macrophages promote angiogenesis in human breast tumour spheroids in vivo. British Journal of Cancer. 2006; 94(1): 101 – 107.

42. Tammela T, Enholm B, Alitalo K, Paavonen K. The biology of vascular endothelial growth factors. Cardiovasc Res. 2005; 65(3):550-63.

43. Bao S, Wu Q, Sathornsumetee S, HaoY, et al. Stem Cell–like Glioma Cells Promote Tumor Angiogenesis through Vascular Endothelial Growth Factor. Cancer Res. 2006; 66: 7843-7848.

44. Kerbel R, Folkman J. Clinical translation of angiogenesis inhibitors. Nat. Rev., Cancer. 2002, 2: 727–739.

45. Hernandez GL, Volpert OV, Iniguez MA, Lorenzo E. Selective inhibition of vascular endothelial growth factor-mediated angiogenesis by cyclosporin A: roles of the nuclear factor of activated T cells and cyclooxygenase 2. J. Exp. Med. 2001; 193: 607–620.

46. Dupont J, Schwartz L, Koutcher J, Spriggs D, et al. Phase I and pharmacokinetic study of VEGF Trap administered subcutaneously (sc) to patients (pts) with advanced solid malignancies. J. Clin. Oncol. 2004; 22: 14.

47. Liekens S, Clercq E, Neyts J. Angiogenesis: regulators and clinical applications. Biochemical Pharmacology, 2001 ;( 61): 253–270.

48. Otrock KZ, Mahfouz R, Makarem JA, Shamseddine AI. Understanding the biology of angiogenesis: Review of the most important molecular mechanisms. Blood Cells, Molecules, and Diseases. 2007; 39(2): 212–220.

49. Simons M. Angiogenesis: Where Do We Stand Now? Circulation. 2005; 111(12): 1556-1566.

50. Dixelius J, Jakobsson L, Genersch E, Bohman S, et al. Laminin-1 Promotes Angiogenesis in Synergy with Fibroblast Growth Factor by Distinct Regulation of the Gene and Protein Expression Profile in Endothelial Cells. The journal of biological chemistry .2004; 28(22): 3766–3772.

51. Cross MJ, Claesson-Welsh L. FGF and VEGF function in angiogenesis: signalling pathways, biological responses and therapeutic inhibition. Trends Pharmacol. Sci. 2001; 22(4): 201–207.

52. Papetti P, Herman, I. Mechanisms of normal and tumor-derived angiogenesis. Am J Physiol Cell Physiol 2002; 282(9): C947–C970.

53. Rofstad E, Halsør E. Vascular Endothelial Growth Factor, Interleukin 8, Platelet-derived Endothelial Cell Growth Factor, and Basic Fibroblast Growth Factor Promote Angiogenesis and Metastasis in Human Melanoma Xenografts. Cancer Res September 1, 2000 60; 4932.

54. Koch AE. Angiogenesis as a target in rheumatoid arthritis. Ann Rheum Dis. 2003; 62(2): 60-67.

55. Veitonmaki N, Cao R, Wu LH, Moser TL, et al. Endothelial cell surface ATP synthase-triggered caspase-apoptotic pathway is essential for k1-5-induced antiangiogenesis. Cancer Res. 2004; 64910: 3679–3686.

56. Carmeliet T. Angiogenesis in life, disease and medicine. Nature. 2005; 438: 932–936.

57. Sayed KA. Natural products as angiogenesis modulators.Mini Rev Med Chem. 2005; 55(11): 971–93.

58. Xiao D, Singh VS. Phenethyl Isothiocyanate Inhibits Angiogenesis In vitro and Ex vivo. Cancer Res. 2007; 67(5): 2239-2246.

59. Carmeliet P, Jain RK. Molecular mechanisms and clinical applications of angiogenesis. 2011; 19 (473):298-307.

60. Adams B, Ferstl E, Davis M, Herold M, et al. Synthesis and biological evaluation of novel curcumin analogs as anti-cancer and anti-angiogenesis agents. Bioorganic& Medicinal Chemistry. 2004; 12(14): 3871–3883.

61. Zafar Balanejad M, Parivar K, Baharara J, Mohseni Koochesfahani M. [The Effect of Rapamycin on Angiogenesis in Chick Chorioalantoic Membrane]. Journal of Arak University of Medical Sciences. 2009; 1291: 73-80. persian

62. Mohammadi MR, Mansouri K, Shakiba Y, Keshavarz M, et al.{ Anti-Angiogenic Effect of Aqueous Extract of Shallot (Allium ascalonicum) Bulbs in Rat Aorta Ring Model. Yakhteh Medical Journal. 2009; 11(1): 190-195.

63. Baharara J, Ashraf A, Zafar-Balanezhad S, Mosavi S. The inhibitory effect of low frequency electromagnetic field (50Hz) on angiogenesis in chorioalantoic membrane of chick. zjrms ,2010; 2(2): 8-12.

64. Zafar-Balanezhad S, Parivar k, Baharara J, Mohseni-Koochesfahani H, et al. The synergistic effects of sodium valproate and extremely low frequency electromagnetic field on angiogenesis. Scientific Research and Essays. 2011; 6(1): 1-5.

65. Zafar-Balanezhad S, Parivar K, Baharara J, Mohseni-Koochesfahani H, et al. The synergic effects of rapamycin and extremely low frequency electromagnetic field on angiogenesis. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences. 2009; 11(3): 70-78.

66. Mossavi M, Baharara J, Zafar-Balannezhad S, Shahrokh Abadi KH. [The synergic effects of Saffron aqua extract and low frequency electromagnetic field on angiogenesis in chick chorioalantoic membrane]. J Shahrekord Univ Med Sci. 2013; 15(1):1-10. persian

67. Mostafaie A, Mohammadi-Motlagh MR, Mansouri K. [Angiogenesis and the Models to Study Angiogenesis]. Yakhteh Medical Journal. 2010; 11: 374-381. persian

68. Thébaud B. Angiogenesis in Lung Development, Injury and Repair: Implications for Chronic Lung Disease of Prematurity. Neonatology. 2007; 91(4): 291–297.

69. Litwin C, Leong GK, Zapf R, Sutherland H, et al. Role of microenvironment in promoting angiogenesis in acute myeloid leukemia. American journal of hematology. 2002; 70(1): 22-30.

70. Khan KM, Miller WM, Taylor J, Gill KN, et al. Radiotherapy and Antiangiogenic TM in Lung Cancer. Neoplasia. 2002; 4(1):164 – 170.

71. Amanpour S, Muhammadnejad S, Muhammadnejad A, Mazaheri, K, et al.[Studying angiogenesis in autochthonous xenograft models of lioblastoma multiforme by MVD-CD34 technique in Iranian patients]. Tehran University Medical Journal. 2011; 69(3): 141-145.

72. Ross J, Schenkein PD, Pietrusko R, Rolfe ML et al. 2004. Targeted Therapies for Cancer. Am J Clin Pathol. 2004; 122: 598-609.

73. Mangi HM. Angiogenesis and angiogenic mediators in haematological malignancies. British Journal of Haematology. 2000; 11(1): 43-51.

74. Ebos J, Lee C, Cruz-Munoz W, Bjarnason G. Accelerated Metastasis after Short-Term Treatment with a Potent Inhibitor of Tumor Angiogenesis. cancer cell, 2009;15(3): 232–239

75. Yu G, Rux AH, Ma P, Bdeir K, et al. Endothelial expression of E-selectin is induced by the platelet-specific chemokine platelet factor 4 through LRP in an NF-kappaB-dependent manner. Blood. 2005; 105:3545–3551.

76. Pilch J, Franzin CM, Knowles LM, Ferrer FJ, et al. The anti-angiogenic peptide anginex disrupts the cel membrane. J. Mol. Biol. 2006; 365(4): 876–885.

مروری بر رگ‏زایی (Angiogenesis) در تومور

اصل مقاله

اصل مقاله

مراجع

مراجع

دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 1فروردین 1393صفحه 89-100

دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 1
فروردین 1393
صفحه 89-100