فصلنامه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

2 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

3 پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، گروه بیوتکنولوژی پزشکی، تهران، ایران

چکیده

هدف: در این مطالعه اثر حفاظتی کوئرستین به‫عنوان یک آنتی اکسیدانت روی بافت تخمدان و باروری موش‫های صحرایی ماده در معرض سیکلوفسفامید بررسی شد.
مواد و روشها: 24 موش صحرایی ماده نژاد ویستار به 4 گروه 6 تایی تقسیم شدند. گروه اول سیکلوفسفامید با دوز 30 میلی‫گرم بر کیلوگرم وزن بدن، گروه دوم محلول توئین 80 و گروه‫های سوم و چهارم کوئرستین با دوز 50 و 100 میلی‫گرم بر کیلوگرم وزن بدن به‫همراه سیکلوفسفامید را به‫صورت درون صفاقی طی 30 روز دریافت کردند. تخمدان چپ موش‫ها خارج و پس از برش و رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین توسط میکروسکوپ نوری بررسی شدند. همچنین 16 موش در 4 گروه (در هر گروه یک موش نر و سه موش ماده) به شیوه قبل تیمار شدند و موش‫ها جفت گیری کردند. پس از تولد نوزادان، شاخص‫های رشدی مورد مطالعه قرار گرفتند. داده‫ها با روش آنالیز واریانس یک‫طرفه تجزیه و تحلیل شدند.
نتایج: هر دو دوز کوئرستین باعث افزایش تعداد فولیکول‫های بدوی، افزایش قطر فولیکول‫های اولیه، کاهش تعداد فولیکول‫های گراف آترتیک، افزایش تعداد عروق خونی و افزایش تعداد فرزندان و شاخص‫های رشد آن‫ها به‫صورت معنی‫دار و کوئرستین با دوز 100 میلی‫گرم بر کیلوگرم باعث افزایش معنی‫دار قطر فولیکول‫های بدوی نسبت به گروه دریافت کننده سیکلوفسفامید شد.
نتیجه گیری: کوئرستین می‫تواند باعث کاهش عوارض داروی سیکلوفسفامید بر روی بافت تخمدان و بهبود شاخص‫های باروری شود.
 

تازه های تحقیق

-

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The effect of Quercetin on ovarian tissue of Female Wistar Rats treated with cyclophosphamide and growth indexes of their offspring

نویسندگان [English]

  • D zohrabi 1
  • K Parivar 2
  • MH Sanati 3
  • N Hayati Roodbari 2

1 Ph.D Student of Developmental Animal Biology, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2 Animal Biology Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

3 National Institute of Genetic Engineering and Biotechnology, Tehran, Iran

چکیده [English]

Aim: In the current study, the protective effect of quercetin (as an antioxidant) was investigated on the ovarian tissue and fertility of female rats exposed to cyclophosphamide.
Material and Methods: 24 Wistar rats were divided into four six-membered groups. The first group was treated with cyclophosphamide (30 mg/kg) and the second group was treated with tween solution. The third and fourth groups administered quercetin (50 and 100 mg/kg) with cyclophosphamide (30mg/kg) intraperitonealy for 30 days. The left ovaries of the rats were removed and after sectioning and staining using Hematoxylin-Eosin were examined using light microscopy. In addition, 16 rat were treated in the same way in 4 groups (one male and three female rat in each group), then the mice mating. After birth, growth indexes were studied. All data were analyzed using one-way ANOVA.
Results: Both doses of quercetin significantly increased the number of primordial follicles and diameter of the primary follicles, the number of blood vessels, the number of offspring and their growth indexes, while decreased the number of atretic graffian follicles,. In addition, a significant increase in the diameter of primordial follicles was observed in rats received 100 mg/Kg quercetin compared to rats received only cyclophosphamide.
Conclusion: Quercetin can reduce the side effects of cyclophosphamide on ovarian tissue and improve fertility indexes.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cyclophosphamide
  • Quercetin
  • Ovary
  • growth
  • Rat

مقدمه

عوامل آلکیله کننده مثل سیکلوفسفامید (Cyclophosphamide) جزو عوامل اصلی شیمی درمانی هستند که در درمان سرطان‫ها و بیماری‫های خودایمنی استفاده می‫شوند (1). این ترکیب یک داروی سیتوستاتیک از گروه اکسازافسفرین‫ها و از مشتقات آلکیله نیتروژن موستارد می‫باشد (2). سیکلوفسفامید توسط آنزیم‫های اکسیداز در کبد به متابولیت فعال خود یعنی 4-هیدروکسی سیکلوفسفامید تبدیل می‫شود که در تعادل با توتومر خود به نام آلدوفسفامید می‫باشد. بخش اعظم آلدوفسفامید، توسط آنزیم آلدئید دهیدروژناز (ALDH) اکسید شده و به کربوکسی فسفامید تبدیل می شود و فقط مقدار اندکی از آلدوفسفامید به فسفرآمید موستارد و آکرولئین تبدیل می‫شود (3). علی‫رغم طیف گسترده ای از کاربردهای کلینیکی فراوان، این دارو باعث سمیت تولید مثلی می‫شود. مطالعات نشان داده است که سیکلوفسفامید با افزایش آسیب DNA اسپرم، باعث اختلالاتی در روند اسپرماتوژنز می‫شود (4). اختلال در عملکرد تخمدان، کاهش هورمون‫های جنسی و کاهش تعداد فولیکول ها نیز در اثر مصرف داروی سیکلوفسفامید گزارش شده است (5).

استفاده از گیاهان  دارویی از زمان‫های گذشته رایج بوده و در سال‫های اخیر نیز مورد توجه خاصی قرار گرفته است (6). مواد موثره گیاهان دارویی شامل چهار ترکیب فیتوشیمیایی به‫نام‫های کاروتنوئیدها، فلاونوئیدها، ترپنوئیدها و کورکومین‫ها می‫باشند (7). کوئرستین (Quercetin) یک فلاونوئید طبیعی است که به‫مقدار زیادی در میوه‫ها و سبزیجات یافت می‫شود و ظاهراً دارای یک پتانسیل آنتی اکسیدانتی و جاروب کننده رادیکالهای آزاد می‫باشد (8). این ترکیب دارای اثرات فیزیولوژیکی از جمله مهار اکسیداسیون LDL، کاهش فشار خون و تجمع پلاکتی و بهبود عملکرد اندوتلیال در مدل‫های حیوانی و انسان می‫باشد (9). علاوه بر این دارای طیف گسترده ای از فعالیت‫های  بیولوژیکی می‫باشد که شامل حفاظت از قلب، پیشگیری از کاتاراکت، ضد سرطان، ضد زخم، ضد آلرژی، ضد ویروسی و ضد دیابت است. مطالعات زیادی نشان داده است که اثرات مفید کوئرستین ممکن است مربوط به خاصیت آنتی اکسیدانتی آن باشد (10 و 11). در یک مطالعه، کوئرستین با پلیمر زیستی تخریب‫پذیر مونومتوکسی پلی اتیلن گلیکول-پلی (Ɛ-کاپرولاکتون)، محصور شد و برای درمان سرطان تخمدان، این نانوفرمول کوئرستین استفاده شد (12). کوئرستین باعث مهار تولید پروتئین‫های شوک حرارتی در برخی سرطان‫ها از جمله سرطان پستان (13)، خون (14) و سرطان روده بزرگ (15) می‫شود. مطالعات نشان داده است که با مصرف فلاونوئیدهایی چون کوئرستین خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب، کلسترول بالا، تصلب شرایین و نارسایی قلبی کاهش چشمگیری پیدا می‫کند (16). با توجه به خواص متنوع دارویی کوئرستین، این مطالعه با هدف ارزیابی نقش فیتوشیمیایی این ترکیب بر روی بافت تخمدان و ارزیابی شاخص های رشد فرزندان موش‫های صحرایی نژاد ویستار ماده که تحت درمان با سیکلوفسفامید بودند صورت گرفت.

 

مواد و روش‌ها

جهت انجام این پژوهش تجربی تعدادی موش صحرایی ماده بالغ باکره از نژاد ویستار با میانگین سنی  6 تا 8 ماه با محدوده وزنی 160 تا 180 گرم از انیستیتو پاستور ایران خریداری شدند. موش‫ها در شرایط 12 ساعت روشنایی، 12 ساعت تاریکی و دمای 2±20 درجه سانتی‫گراد با دسترسی آزاد به آب و غذا قرار گرفتند. تمام جنبه‫های مراقبت و اصول اخلاقی و فنی تایید شده توسط سازمان کمیته اخلاقی حیوانات رعایت شد. پس از دو هفته جهت سازگاری حیوانات با محیط، موش‫ها توسط استرادیول والرات (شرکت ایران هورمون- ایران) و پروژسترون (شرکت ایران هورمون- ایران) هم سیکل شدند. هم سیکل بودن موش‫های مورد مطالعه در زمان تهیه نمونه‫های بافتی ضروری می‫باشد. بدین‫منظورپروژسترونیک‫بار با دوز 50 میکرو‫گرم و24 ساعت بعداسترادیولوالرات با دوز 100 میکروگرم محلول در 2
میلی‫لیتر روغن زیتون به موش‫ها تزریق شد. پس از 6 ساعت از واژن موش‫ها اسمیر تهیه گردید. تعداد 24 سر موش صحرایی که هم سیکل شده بودند انتخاب و بقیه حذف شدند. موش‫ها به‫طور تصادفی به چهار گروه 6 تایی تقسیم شدند. گروه اول سیکلوفسفامید را با دوز mg/Kg 30 (17)، گروه دوم محلول توئین 80 (حلال کوئرستین) و گروه های سوم و چهارم کوئرستین (شرکت سیگما- آلمان) را با دوز mg/Kg50 و mg/Kg 100 به‫همراه سیکلوفسفامید(با دوز mg/Kg 30) (شرکت Baxter-  آلمان) دریافت کردند (18). کلیه تزریقات به‫صورت درون صفاقی و به‫صورت دو روز درمیان به‫مدت 30 روز صورت گرفت. پس از دوره درمان، موش‫ها توسط 100 میکرولیتر کتامین و زایلازین به نسبت 70 به 30 بی‫هوش شدند. تخمدان چپ (به‫منظور ایجاد همسانی در نمونه‫های مورد مطالعه) با دقت از بدن موش جدا شده و در داخل یک ظرف پتری حاوی سرم فیزیولوژی شستشو داده شد و تا زمان رسیدن به آزمایشگاه و انجام مراحل تثبیت در فرمالین 10 درصد نگه‫داری شدند. نمونه‫ها توسط الکل دهیدراته، با زایلن شفاف و توسط پارافین قالب‫گیری شدند. سپس از نمونه های دارای قالب پارافینی با دستگاه میکروتوم (مدل Leitz 1512، ساخت آلمان) برش‫های سریال با ضخامت 6 میکرون تهیه شد و با هماتوکسیلین-ائوزین رنگ آمیزی شدند. شمارش فولیکول‫ها، تعداد جسم زرد و عروق خونی و اندازه‫گیری قطر آن‫ها به‫وسیله میکروسکوپ نوری (مدل Olympus IX71، ساخت ژاپن) صورت گرفت.

بررسی تعداد و شاخص های رشد (وزن، قد و پهنای سر) فرزندان تولد یافته در گروه های شاهد با گروه های تجربی: در این مرحله 16 سر موش صحرایی در 4 گروه 4 تایی (در هر گروه ا سر موش نر و 3 سر موش ماده) تقسیم شدند. موش‫های صحرایی ماده با همان شیوه قبلی مورد تیمار قرار گرفتند. سپس بین موش‫ها جفت‫گیری به‫صورت طبیعی انجام شد تا موش‫های ماده باردار شوند. از رت‫های ماده ای استفاده شد که تا قبل از انجام آزمایش جفت‫گیری نداشتند. در اواخر دوره بارداری، حیوانات باردار در قفس های جداگانه ای قرار گرفتند. پس از تولد فرزندان در گروه‫های مورد مطالعه، تعداد آن‫ها شمارش شد و شاخص‫های رشدی (وزن، قد و پهنای سر) در روزهای پنجم، نهم، پانزدهم، بیست و سوم (زمان از شیر گرفتن فرزندان) و سی ام اندازه گیری شد. ابزار اندازه‫گیری مشتمل بر ترازوی دیجیتال برای تعیین وزن، کولیس ورنیه با دقت 01/0 به‫منظور اندازه گیری پهنای سر و خط کش برای اندازه‫گیری اندازه قد (طول بدن) بود.

 

آنالیز آماری

نتایج به‫دست آمده به‫وسیله‌ی نرم افزار SPSS 19.0 مورد تحلیل آماری قرار گرفت. از آزمون One Way ANOVA جهت بررسی و وجود تفاوت و میزان معنی‫داری داده‌ها استفاده و p

 

نتایج

نتایج تجربه ها بر روی تعداد فولیکول ها، تعداد جسم زرد و تعداد عروق خونی

تعداد فولیکول‫های بدوی (Primordial Follicle) در گروه تحت تیمار با سیکلوفسفامید نسبت به گروه توئین کاهش معنی‫داری داشت (p<0.001) اما تعداد فولیکول‫های بدوی در گروه‫های دریافت کننده کوئرستین به‫همراه سیکلوفسفامید نسبت به گروه سیکلوفسفامید، افزایش معنی‫داری پیدا کرد (p<0.001). تعداد فولیکول‫های گراف آترتیک در گروه تحت تیمار با سیکلوفسفامید نسبت به گروه توئین افزایش معنی‫داری داشت (p<0.001) اما کاهش معنی‫داری در تعداد فولیکول‫های گراف آترتیک در گروه کوئرستین با دوز 50 میلی‫گرم بر کیلوگرم به‫همراه سیکلوفسفامید (p<0.001) و گروه کوئرستین با دوز 100 میلی‫گرم بر کیلوگرم به‫همراه سیکلوفسفامید (p<0.01) در مقایسه با گروه سیکلوفسفامید مشاهده شد. تعداد جسم زرد در گروه‫های دریافت کننده کوئرستین به‫همراه سیکلوفسفامید نسبت به گروه سیکلوفسفامید تغییر معنی‫داری نداشت. افزایش معنی‫داری در تعداد عروق خونی در گروه‫های دریافت کننده کوئرستین با دوز 50 میلی‫گرم بر کیلوگرم به‫همراه سیکلوفسفامید (p<0.001) و گروه کوئرستین با دوز 100 میلی‫گرم بر کیلوگرم به‫همراه سیکلوفسفامید (p<0.05) نسبت به گروه سیکلوفسفامید دیده شد (نمودار 1 و شکل 1).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 1: اثر کوئرستین بر روی تعداد فولیکول‫ها، تعداد جسم زرد و تعداد عروق خونی در موش‫های تحت درمان با سیکلوفسفامید،* نشان دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.05، ** نشان دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.01، *** نشان‫دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.001، cyp : سیکلوفسفامید (یافته‫ها به‫صورت میانگین±انحراف معیار نشان داده شده اند)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


شکل1: فتومیکروگراف از بافت تخمدان؛ A) گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید، B) گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید+کوئرستین 50 میلی‫گرم بر کیلوگرم، (بزرگنمایی 100×)، C) گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید+کوئرستین 100 میلی‫گرم بر کیلوگرم (بزرگنمایی 400×). نوار مقیاس: 100 میکرومتر

 

 

نتایج تجربهها بر روی قطر فولیکول ها و قطر جسم زرد

قطر فولیکول‫های بدوی در گروه‫های دریافت کننده کوئرستین به‫همراه سیکلوفسفامید نسبت به گروه سیکلوفسفامید افزایش نشان داد که این افزایش در گروه کوئرستین  با دوز 100 میلی‫گرم بر کیلوگرم به‫صورت معنی‫دار بود (p<0.01).  قطر فولیکول‫های اولیه (Primary Follicle) در گروه سیکلوفسفامید نسبت به گروه توئین کاهش معنی‫داری نشان داد (p<0.05). استفاده از کوئرستین به‫همراه سیکلوفسفامید باعث افزایش معنی‫داری در قطر فولیکول‫های اولیه نسبت به گروه سیکلوفسفامید شد (p<0.05).

قطر اووسیت در گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید کاهش معنی‫داری نسبت به گروه توئین داشت (p<0.05) اما استفاده از کوئرستین به‫همراه سیکلوفسفامید تغییر معنی‫داری را در قطر اووسیت ایجاد نکرد. قطر سایر فولیکول‫ها و قطر جسم زرد در گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید نسبت به گروه‫های دریافت کننده کوئرستین به‫همراه سیکلوفسفامید تغییر معنی‫داری نداشت (نمودار 2).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 2: اثر کوئرستین بر روی قطر فولیکول‫ها و قطر جسم زرد در موش‫های تحت درمان با سیکلوفسفامید،* نشان‫دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.05، ** نشان‫دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p

 

 

 

نتایج تجربهها بر روی تعداد فرزندان و شاخصهای رشد

شاخص‫های رشد فرزندان شامل وزن، قد و پهنای سر در گروه‫های والدینی که تحت درمان با سیکلوفسفامید بودند نسبت به گروه توئین کاهش معنی‫داری نشان داد. این

 

شاخص‫ها در گروه‫های دریافت کننده کوئرستین به‫همراه سیکلوفسفامید افزایش معنی‫داری داشت. در جدول 1 سطوح معنی‫داری مشخص شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1: آماره‫های توصیفی و استنباطی مربوط به اثر کوئرستین بر تعداد فرزندان و شاخص‫های رشد در موش‫های تحت درمان با سیکلوفسفامید

 

نام متغیر

مراحل رشد

گروه سیکلوفسفامید

گروه توئین

سیکلوفسفامید+کوئرستین 50mg/Kg

سیکلوفسفامید+کوئرستین 100mg/Kg

 

 

N

Mean±SD

N

Mean±SD

N

Mean±SD

N

Mean±SD

وزن (g)

روز پنجم

5

2/1 ± 31/7

20

**87/0 ± 87/8

10

**05/1 ± 3/8

11

**97/0 ± 52/8

روز نهم

4

04/1 ± 19/9

19

***3/1 ± 94/14

10

**87/0 ± 81/12

9

**54/0± 62/12

روز پانزدهم

4

98/0± 2/18

18

***2/1 ± 73/22

9

***76/0 ± 8/21

9

***65/0 ± 5/20

روز بیست و سوم

4

8/1± 36/25

17

***7/2 ± 24/39

9

***89/0 ± 30

9

***82/0 ± 8/29

روز سی ام

4

4/3 ±92/36

17

***6/4 ± 45/69

9

***9/2 ± 75/42

9

***7/2 ± 4/40

پهنای سر (cm)

روز پنجم

5

04/0 ± 15/1

20

***09/0 ± 23/1

10

06/0 ± 17/1

11

06/0 ± 17/1

روز نهم

4

05/0 ± 26/1

19

***08/0 ± 46/1

10

**08/0 ± 36/1

9

**07/0 ± 35/1

روز پانزدهم

4

08/0 ± 57/1

18

**08/0 ± 61/1

9

**05/0 ± 61/1

9

**07/0 ± 6/1

روز بیست و سوم

4

04/0 ± 67/1

17

**5/0 ± 82/1

9

**04/0 ± 7/1

9

**05/0 ± 7/1

روز سی ام

4

08/0 ± 8/1

17

***21/0 ± 3/2

9

***09/0 ± 2

9

***12/0 ± 2

قد (cm)

روز پنجم

5

73/0 ± 13/7

20

***74/0 ± 3/8

10

***56/0 ± 1/8

11

***62/0 ± 2/8

روز نهم

4

3/1 ± 2/9

19

***44/0 ± 69/10

10

***4/0 ± 2/10

9

***59/0 ± 4/10

روز پانزدهم

4

85/0 ± 3/12

18

***35/0 ± 78/13

9

***91/0 ± 9/13

9

***82/0 ± 2/14

روز بیست و سوم

4

76/0 ± 9/17

17

67/0 ± 91/17

9

***62/0 ± 19

9

***66/0 ± 3/19

روز سی ام

4

68/0 ± 9/19

17

***81/0 ± 5/23

9

***95/0 ± 1/21

9

***3/1 ± 4/21

*نشان دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه کنترل در سطح p<0.05، ** نشان ‫دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه کنترل در سطح p<0.01، *** نشان دهنده اختلاف معنی‫داری نسبت به گروه کنترل در سطح p<0.001

 

 

بحث

در این مطالعه تعداد فولیکول‫های بدوی در موش‫هایی که تحت شیمی درمانی با سیکلوفسفامید بدون مکمل قرار گرفته بودند نسبت به گروه کنترل کاهش چشم‫گیری نشان داد.  قطر فولیکول گراف نسبت به گروه کنترل کاهش معنی‫داری داشت و تعداد فولیکول‫های آترتیک در گروه تحت شیمی درمانی به‫طور معنی‫داری بیشتر از گروه کنترل بود. مطالعات پیشین نیز یافته‫های حاضر را تایید می کند. در یک مطالعه که بر روی رت های بالغ ماده صورت گرفت نشان داده شد که مصرف 5 میلی‫گرم بر کیلوگرم سیکلوفسفامید به‫صورت روزانه به‫مدت 21 روز باعث کاهش هورمون‫های جنسی و دژنراسیون در انواع مختلفی از فولیکول‫ها شد (19). در مطالعه ای دیگر اثر سیکلوفسفامید بر روی موش‫های آزمایشگاهی نر انجام شد. در این مطالعه سیکلوفسفامید با دوزهای 50، 100، 150 و 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن هفته ای یک بار به‫مدت 5 هفته به‫صورت درون صفاقی تزریق شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد بعد از 5 هفته سطوح هورمون لوتئینی (Luteinizing Hormone, LH) و هورمون محرک فولیکولی (Follicle-Stimulating Hormone, FSH) کاهش پیدا کرد و کاهش سطح هورمون تستوسترون به‫صورت معنی‫دار بود. همچنین کاهش در وزن بدن، وزن بیضه، تعداد اسپرم و تحرک اسپرم نیز مشاهده شد (20). بررسی بر روی رت های نر نژاد ویستار نشان داد که تزریق سیکلوفسفامید با دوز 15 میلی‫گرم بر کیلوگرم یک‫بار در هفته به‫مدت 10 هفته باعث تغییرات غیر نرمالی در سطوح و فعالیت آنزیم‫های سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز وگلوتاتیون پراکسیداز و کاهش گلوتاتیون، اسکوربیک اسید و آلفا توکوفرول می‫شود. همچنین سیکلوفسفامید باعث افزایش تولید اسپرم‫های غیر طبیعی، کاهش حرکت اسپرم‫ها و افزایش آسیب DNA اسپرم شد (5).

مطالعات نشان داده است که سیکلوفسفامید باعث افزایش تولید مولکول‫های ROS (Reactive oxygen species) می‫شود و نشان می‫دهد که تخریب بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی سیکلوفسفامید می‫تواند به‫دلیل استرس اکسیداتیو باشد (21، 22، 23).

در یک مطالعه تزریق درون صفاقی سیکلوفسفامید با دوزهای 100 ، 200 و 500 میلی گرم به‫ازای هر کیلوگرم وزن بدن موش‫های آزمایشگاهی به‫صورت روزانه صورت گرفت. در عرض 24 ساعت، آپوپتوز در سلول‫های گرانولوزای فولیکول‫های در حال رشد رخ داد در حالی‫که هیچ آپوپتوزی در فولیکول‫های در حال استراحت مشاهده نشد که این مطلب نشاندهنده اثرات متفاوت سیکلوفسفامید در فولیکول های در حال استراحت و در حال رشد با مکانیسم‫های مختلف می‫باشد. دوز سمی سیکلوفسفامید دوزهای 200 و 500 شناخته شده است. این دوزها بعد از 7 روز باعث کاهش فولیکول‫های بدوی به‫صورت معنی‫داری شدند. همچنین در این مطالعه از آنالوگ GnRHa (Gonadotropin-releasing hormone analogue) در طول شیمی درمانی استفاده شد تا فولیکول‫ها در مرحله استراحت بمانند. اما نتایج نشان داد که استفاده از آنالوگ GnRHa نمی‫تواند خسارت فولیکولی ناشی از سیکلوفسفامید را جبران کند (24).

در مطالعه حاضر کوئرستین به‫صورت معنی‫داری توانست تعداد بیشتری از فولیکول‫های بدوی را از آسیب ناشی از سیکلوفسفامید نسبت به گروه شیمی درمانی با سیکلوفسفامید به تنهایی، محافظت نمایند و نیز به‫طور معنی‫داری تعداد فولیکول‫های گراف آترتیک را نسبت به گروه شیمی درمانی با سیکلوفسفامید به تنهایی، کاهش دهد.

Adedara و همکارانش (25) نقش محافظتی کوئرستین در مسمومیت ناشی از منگنز بر روی محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد(Hypothalamic–Pituitary–Gonadal, HPG) در موش‫های صحرایی نر را مورد بررسی قرار دادند. مطالعه نشان داد که در گروه دریافت کننده منگنز میزان هورمون‫های تولیدمثلی و آنزیم‫های مارکر بیضه نسبت به گروه کنترل کاهش معنی‫داری داشت اما در گروه‫های دریافت کننده منگنز به‫همراه کوئرستین کاهش هورمون‫ها و آنزیم‫های مارکر بیضه جبران شد. کوئرستین با افزایش فعالیت آنزیم‫های آنتی اکسیدانتی و سطح گلوتاتیون در مغز، بیضه و اپی‫دیدیم سمیت منگنز را مهار می‫کند. مطالعات آن‫ها نشان داد که کوئرستین در موش‫ها سمیت ناشی از منگنز را در امتداد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد از طریق فعالیت‫های آنتی اکسیدانتی، ضد التهابی و ضد آپوپتوز تعدیل می‫کند و در نتیجه می‫تواند یک عامل دارویی بالقوه در برابر اختلالات تولیدمثلی ناشی از منگنز در انسان باشد.

در این مطالعه شاخص‫های رشد فرزندان نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد در گروه های والدینی که تحت درمان با سیکلوفسفامید بودند شاخص‫های رشد فرزندان، نسبت به گروه کنترل کاهش معنی‫داری نشان داد اما کوئرستین توانست این شاخص‫ها را به‫صورت معنی داری بهبود بخشد.

سیکلوفسفامید به‫عنوان یک عامل تراتوژنیک شناخته شده است که می‫تواند موجب انواع نقص ها در نوزادان مادران باردار تحت درمان با سیکلوفسفامید شود. مطالعه مهابادی و همکارانش (26) نشان داد که کوئرستین به‫طور قابل ملاحظه‫ای می‫تواند اثرات تراتوژنیک ناشی از سیکلوفسفامید را کاهش دهد. مطالعات نشان داده است که کوئرستین به‫عنوان آنتی اکسیدانت می‫تواند تغییرات حاصل از اوارکتومی را در بافت ر حم در غیاب هورمون‫های  تخمدانی بهبود بخشد (27). در یک مطالعه اثر کوئرستین بر رشد جنین‫های موش در برابر آسیب اکسیداتیو ناشی از پراکسید هیدروژن بررسی شد. این مطالعه نشان داد که کوئرستین با افزایش فعالیت آنزیم‫های آنتی اکسیدانتی شامل گلوتاتیون پراکسیداز و کاتالاز باعث کاهش سطح ROS، حفظ عملکرد میتوکندری و تعدیل ظرفیت آنتی اکسیدانی کل می شود و از جنین‫ها محافظت می کند (28).

 

نتیجه گیری

سیکلوفسفامید یکی از داروهای رایج در شیمی درمانی و دارای اثرات مفید در کنترل تومور و بافت سرطان است. از این دارو صرفا در درمان سرطان ها استفاده نمی‫شود بلکه در درمان سندرم نفروتیک و مولتیپل میلوما، کم خونی آپلاستیک، کم خونی شدید همولیتیک اتوایمیون و دیگر بیماری‫های خودایمنی استفاده می‫شود. با وجود کاربردهای کلینیکی فراوان که در رابطه با مصرف سیکلوفسفامید وجود دارد، این دارو دارای عوارض جانبی بسیاری نیز می‫باشد که یکی از آن‫ها کاهش عملکرد غدد جنسی می‫باشد. با در نظر گرفتن مطالعات قبلی و مطالعه حاضر، این ایده تقویت می‫شود که کوئرستین با فعالیت آنتی اکسیدانتی خود شاید بتواند سیستم تولید مثلی را از آسیب‫های ناشی از تجویز سیکلوفسفامید که اغلب موجب ناباروری می شود محافظت نمایند.

 

تشکر و قدردانی

نویسندگان این مقاله از سرکار خانم عذرا عمرانی و پرسنل محترم موسسه آموزش عالی نور دانش که در مراحل انجام این کار تحقیقاتی صمیمانه ما را یاری نمودند کمال تشکر و سپاسگزاری را به‫عمل می آورد.

1. Ezoe K, Murata N, Yabuuchi A, Okuno T, et al. Long-term adverse effects of cyclophosphamide on follicular growth and angiogenesis in mouse ovaries. Reprod. Biol. 2014; 14(3): 238-242.
2.Bonadonna G, Brusamolino E, Valagussa P, Rossi A, et al. Combination chemotherapy as an adjuvant treatment in operable breast cancer. N. Engl. J. Med. 1976; 294(8): 405-10.
3.Jaffe N, Link MP, Cohen D, Traggis D, et al. High-dose methotrexate in osteogenic sarcoma. Natl. Cancer Inst. Monogr. 1981; 56: 201-6.
4. Selvakumar E, Prahalathan C, Sudharsan PT, Varalakshmi P. Chemoprotective effect of lipoic acid against cyclophosphamide-induced changes in the rat sperm. Toxicology. 2006; 217(1): 71-8
5. Hassanpour A, Yousefian S, Askaripour M, Sharififar F, et al. Ovarian protection in cyclophosphamide-treated mice by fennel. Toxicol Rep. 2017; 4: 160-164.
6. Anahara R., Toyama Y, Mori C. Review of the histological effects of the anti-androgen, flutamide, on mouse testis. Reprod. Toxicology. 2008; 25(2):139-143.
7. Singh G, Maurya S, Lampasona MP De, Catalan C. Chemical constituents, antifungal and antioxidative potential of Foeniculum vulgare volatile oil and its acetone extract. Food control. 2006; 17(9): 745-52.
8. Yang T, Kong B, Gu J. W, Kuang Y. Q, et al. Anti-apoptotic and Anti-oxidative Roles of Quercetin After Traumatic Brain InjuryCell. Mol. Neurobiol. 2014; 34(6): 797-804.
9. Egert S, Boesch-Saadatmandi C, Wolffarm S, Rimbach G, et al. Serum Lipid and Blood Pressure Responses to Quercetin Vary in Overweight Patients by Apolipoprotein E Genotype1,2. J Nutr. 2010; 140(2): 278-84.
10. Aggarwal B, Prasad S, Reuter S, Kannappan R, et al. Identification of Novel Anti-inflammatory Agents from Ayurvedic Medicine for Prevention of Chronic Diseases. “Reverse Pharmacology” and “Bedside to Bench” Approach, Curr. Drug Targets. 2011; 12(11): 1595–1653.
11. Hou Y, Zeng Y, Li S, Qi L, et al. Effect of quercetin against dichlorvos induced nephrotoxicity in rats. Exp. Toxicol. Pathol. 2014; 66(4): 211-218.
12. Gao X, Wang B, Wei X, Men K, et al. Anticancer effect and mechanism of polymer micelle-encapsulated quercetin on ovarian cancer. Nanoscale. 2012; 4(22): 7021-30.
13. Hansen RK, Oesterreich S, Lemieux P, Sarge KD, et al. Quercetin inhibits heat shock protein induction but not heat shock factor DNA-binding in human breast carcinoma cells. Biochem. Biophys. Res. Commun.. 1997; 239(3): 851-6.
 
 
 
14. Elia G, Amici C, Rossi A, Santoro MG. Modulation of prostaglandin A1-induced thermotolerance by quercetin in human leukemic cells: role of heat shock protein 70. Cancer res. 1996; 56(1):210-7.
15. Koishi M, Hosokawa N, Sato M, Nakai A, et al. Quercetin, an inhibitor of heat shock protein synthesis, inhibits the acquisition of thermotolerance in a human colon carcinoma cell line. Cancer Sci. 1992; 83(11): 1216-22.
16. Dong Y.S, Wang J.L, Feng D.Y, Qin H.Z, et al. Protective effect of quercetin against oxidative stress and brain edema in an experimental rat model of subarachnoid hemorrhage. Int J Med Sci. 2014; 11(3): 282-90.
17. Lyons L, ELBeltagy M, Bennett G, Wigmore P. The effects of cyclophosphamide on hippocampal cell proliferation and spatial working memory in rat. PLoS One. 2011; 6(6): e21445.
18. Zhu JX, Wang Y, Kong LD, Yang C, et al. Effects of Biota orientalis extract and its flavonoid constituents, quercetin and rutin on serum uric acid levels in oxonate-induced mice and xanthine dehydrogenase and xanthine oxidase activities in mouse liver. J. Ethnopharmacol. 2004; 93(1): 133-40.
19. Ghosh S, Misro M, Das UB, Maiti R, et al. Effect of human chorionic gonadotrophin coadministration on ovarian steroidogenic and folliculogenic activities in cyclophosphamide treated albino rats. Reprod. Toxicol. 2001; 15(2): 221-5.
20. Elangovan N, Chiou TJ, Tzeng WF, Chu ST. Cyclophosphamide treatment causes impairment of sperm and its fertilizing ability in mice. Toxicology. 2006; 222(1): 60-70.
21. Das UB, Mallick M, Debnath JM, Ghosh D. Protective effect of ascorbic acid on cyclophosphamide-induced testicular gametogenic and androgenic disorders in male rats. Asian J. Androl. 2002; 4(3): 201-8.
22. Ghosh D, Das UB, Ghosh S, Mallick M, et al. Testicular gametogenic and steroidogenic activities in cyclophosphamide treated rat: a correlative study with testicular oxidative stress. Drug Chem. Toxicol. 2002; 25(3): 281-92.
23. Manda KL, Bhatia AL. Prophylactic action of melatonin against cyclophosphamide-induced oxidative stress in mice. Cell Biol. Toxicol. 2003; 19(6): 367-72.
24. Horicks F, Van Den Steen G, Houben S, Englert Y, et al. Folliculogenesis is not fully inhibited during GnRH analogues treatment in mice challenging their efficiency to preserve the ovarian reserve during chemotherapy in this model. PloS one. 2015; 10(9): e0137164.
25. Adedara IA, Subair TI, Ego VC, Oyediran O, et al. Chemoprotective role of quercetin in manganese-induced toxicity along the brain-pituitary-testicular axis in rats. Chem.Biol. Interact. 2017; 263: 88-98.
26. Mahabady MK, Gholami MR, Varzi HN, Zendedel A, et al. Protective effect of quercetin on skeletal and neural tube teratogenicity induced by cyclophosphamide in rat fetuses. Vet Res Forum 2016; 7(2): 133-138.
27. Morovvati H, Najafzadeh H, Menatian K. Effect of Quercetin on Uterus Tissue Histological Changes in Ovariectomized Rats. J. Cell Tissue Res. 2013; 4(1): 77-83.
28. Yu S, Long H, Lyu QF, Zhang QH, et al. Protective effect of quercetin on the development of preimplantation mouse embryos against hydrogen peroxide-induced oxidative injury. PloS one. 2014; 9(2): e89520.