نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران
2 دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران
3 پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، گروه بیوتکنولوژی پزشکی، تهران، ایران
چکیده
هدف: در این مطالعه اثر حفاظتی کوئرستین بهعنوان یک آنتی اکسیدانت روی بافت تخمدان و باروری موشهای صحرایی ماده در معرض سیکلوفسفامید بررسی شد.
مواد و روش‌ها: 24 موش صحرایی ماده نژاد ویستار به 4 گروه 6 تایی تقسیم شدند. گروه اول سیکلوفسفامید با دوز 30 میلیگرم بر کیلوگرم وزن بدن، گروه دوم محلول توئین 80 و گروههای سوم و چهارم کوئرستین با دوز 50 و 100 میلیگرم بر کیلوگرم وزن بدن بههمراه سیکلوفسفامید را بهصورت درون صفاقی طی 30 روز دریافت کردند. تخمدان چپ موشها خارج و پس از برش و رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین توسط میکروسکوپ نوری بررسی شدند. همچنین 16 موش در 4 گروه (در هر گروه یک موش نر و سه موش ماده) به شیوه قبل تیمار شدند و موشها جفت گیری کردند. پس از تولد نوزادان، شاخصهای رشدی مورد مطالعه قرار گرفتند. داده‌ها با روش آنالیز واریانس یکطرفه تجزیه و تحلیل شدند.
نتایج: هر دو دوز کوئرستین باعث افزایش تعداد فولیکولهای بدوی، افزایش قطر فولیکولهای اولیه، کاهش تعداد فولیکولهای گراف آترتیک، افزایش تعداد عروق خونی و افزایش تعداد فرزندان و شاخصهای رشد آنها بهصورت معنیدار و کوئرستین با دوز 100 میلیگرم بر کیلوگرم باعث افزایش معنیدار قطر فولیکولهای بدوی نسبت به گروه دریافت کننده سیکلوفسفامید شد.
نتیجه گیری: کوئرستین میتواند باعث کاهش عوارض داروی سیکلوفسفامید بر روی بافت تخمدان و بهبود شاخصهای باروری شود.
تازه های تحقیق
-
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The effect of Quercetin on ovarian tissue of Female Wistar Rats treated with cyclophosphamide and growth indexes of their offspring
نویسندگان [English]
- D zohrabi 1
- K Parivar 2
- MH Sanati 3
- N Hayati Roodbari 2
1 Ph.D Student of Developmental Animal Biology, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Animal Biology Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 National Institute of Genetic Engineering and Biotechnology, Tehran, Iran
چکیده [English]
Aim: In the current study, the protective effect of quercetin (as an antioxidant) was investigated on the ovarian tissue and fertility of female rats exposed to cyclophosphamide.
Material and Methods: 24 Wistar rats were divided into four six-membered groups. The first group was treated with cyclophosphamide (30 mg/kg) and the second group was treated with tween solution. The third and fourth groups administered quercetin (50 and 100 mg/kg) with cyclophosphamide (30mg/kg) intraperitonealy for 30 days. The left ovaries of the rats were removed and after sectioning and staining using Hematoxylin-Eosin were examined using light microscopy. In addition, 16 rat were treated in the same way in 4 groups (one male and three female rat in each group), then the mice mating. After birth, growth indexes were studied. All data were analyzed using one-way ANOVA.
Results: Both doses of quercetin significantly increased the number of primordial follicles and diameter of the primary follicles, the number of blood vessels, the number of offspring and their growth indexes, while decreased the number of atretic graffian follicles,. In addition, a significant increase in the diameter of primordial follicles was observed in rats received 100 mg/Kg quercetin compared to rats received only cyclophosphamide.
Conclusion: Quercetin can reduce the side effects of cyclophosphamide on ovarian tissue and improve fertility indexes.
کلیدواژه‌ها [English]
- Cyclophosphamide
- Quercetin
- Ovary
- growth
- Rat
مقدمه
عوامل آلکیله کننده مثل سیکلوفسفامید (Cyclophosphamide) جزو عوامل اصلی شیمی درمانی هستند که در درمان سرطانها و بیماریهای خودایمنی استفاده میشوند (1). این ترکیب یک داروی سیتوستاتیک از گروه اکسازافسفرینها و از مشتقات آلکیله نیتروژن موستارد میباشد (2). سیکلوفسفامید توسط آنزیمهای اکسیداز در کبد به متابولیت فعال خود یعنی 4-هیدروکسی سیکلوفسفامید تبدیل میشود که در تعادل با توتومر خود به نام آلدوفسفامید میباشد. بخش اعظم آلدوفسفامید، توسط آنزیم آلدئید دهیدروژناز (ALDH) اکسید شده و به کربوکسی فسفامید تبدیل می شود و فقط مقدار اندکی از آلدوفسفامید به فسفرآمید موستارد و آکرولئین تبدیل میشود (3). علیرغم طیف گسترده ای از کاربردهای کلینیکی فراوان، این دارو باعث سمیت تولید مثلی میشود. مطالعات نشان داده است که سیکلوفسفامید با افزایش آسیب DNA اسپرم، باعث اختلالاتی در روند اسپرماتوژنز میشود (4). اختلال در عملکرد تخمدان، کاهش هورمونهای جنسی و کاهش تعداد فولیکول ها نیز در اثر مصرف داروی سیکلوفسفامید گزارش شده است (5).
استفاده از گیاهان دارویی از زمانهای گذشته رایج بوده و در سالهای اخیر نیز مورد توجه خاصی قرار گرفته است (6). مواد موثره گیاهان دارویی شامل چهار ترکیب فیتوشیمیایی بهنامهای کاروتنوئیدها، فلاونوئیدها، ترپنوئیدها و کورکومینها میباشند (7). کوئرستین (Quercetin) یک فلاونوئید طبیعی است که بهمقدار زیادی در میوهها و سبزیجات یافت میشود و ظاهراً دارای یک پتانسیل آنتی اکسیدانتی و جاروب کننده رادیکالهای آزاد میباشد (8). این ترکیب دارای اثرات فیزیولوژیکی از جمله مهار اکسیداسیون LDL، کاهش فشار خون و تجمع پلاکتی و بهبود عملکرد اندوتلیال در مدلهای حیوانی و انسان میباشد (9). علاوه بر این دارای طیف گسترده ای از فعالیتهای بیولوژیکی میباشد که شامل حفاظت از قلب، پیشگیری از کاتاراکت، ضد سرطان، ضد زخم، ضد آلرژی، ضد ویروسی و ضد دیابت است. مطالعات زیادی نشان داده است که اثرات مفید کوئرستین ممکن است مربوط به خاصیت آنتی اکسیدانتی آن باشد (10 و 11). در یک مطالعه، کوئرستین با پلیمر زیستی تخریبپذیر مونومتوکسی پلی اتیلن گلیکول-پلی (Ɛ-کاپرولاکتون)، محصور شد و برای درمان سرطان تخمدان، این نانوفرمول کوئرستین استفاده شد (12). کوئرستین باعث مهار تولید پروتئینهای شوک حرارتی در برخی سرطانها از جمله سرطان پستان (13)، خون (14) و سرطان روده بزرگ (15) میشود. مطالعات نشان داده است که با مصرف فلاونوئیدهایی چون کوئرستین خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب، کلسترول بالا، تصلب شرایین و نارسایی قلبی کاهش چشمگیری پیدا میکند (16). با توجه به خواص متنوع دارویی کوئرستین، این مطالعه با هدف ارزیابی نقش فیتوشیمیایی این ترکیب بر روی بافت تخمدان و ارزیابی شاخص های رشد فرزندان موشهای صحرایی نژاد ویستار ماده که تحت درمان با سیکلوفسفامید بودند صورت گرفت.
مواد و روش‌ها
جهت انجام این پژوهش تجربی تعدادی موش صحرایی ماده بالغ باکره از نژاد ویستار با میانگین سنی 6 تا 8 ماه با محدوده وزنی 160 تا 180 گرم از انیستیتو پاستور ایران خریداری شدند. موشها در شرایط 12 ساعت روشنایی، 12 ساعت تاریکی و دمای 2±20 درجه سانتیگراد با دسترسی آزاد به آب و غذا قرار گرفتند. تمام جنبههای مراقبت و اصول اخلاقی و فنی تایید شده توسط سازمان کمیته اخلاقی حیوانات رعایت شد. پس از دو هفته جهت سازگاری حیوانات با محیط، موشها توسط استرادیول والرات (شرکت ایران هورمون- ایران) و پروژسترون (شرکت ایران هورمون- ایران) هم سیکل شدند. هم سیکل بودن موشهای مورد مطالعه در زمان تهیه نمونههای بافتی ضروری میباشد. بدینمنظورپروژسترونیکبار با دوز 50 میکروگرم و24 ساعت بعداسترادیولوالرات با دوز 100 میکروگرم محلول در 2
میلیلیتر روغن زیتون به موشها تزریق شد. پس از 6 ساعت از واژن موشها اسمیر تهیه گردید. تعداد 24 سر موش صحرایی که هم سیکل شده بودند انتخاب و بقیه حذف شدند. موشها بهطور تصادفی به چهار گروه 6 تایی تقسیم شدند. گروه اول سیکلوفسفامید را با دوز mg/Kg 30 (17)، گروه دوم محلول توئین 80 (حلال کوئرستین) و گروه های سوم و چهارم کوئرستین (شرکت سیگما- آلمان) را با دوز mg/Kg50 و mg/Kg 100 بههمراه سیکلوفسفامید(با دوز mg/Kg 30) (شرکت Baxter- آلمان) دریافت کردند (18). کلیه تزریقات بهصورت درون صفاقی و بهصورت دو روز درمیان بهمدت 30 روز صورت گرفت. پس از دوره درمان، موشها توسط 100 میکرولیتر کتامین و زایلازین به نسبت 70 به 30 بیهوش شدند. تخمدان چپ (بهمنظور ایجاد همسانی در نمونههای مورد مطالعه) با دقت از بدن موش جدا شده و در داخل یک ظرف پتری حاوی سرم فیزیولوژی شستشو داده شد و تا زمان رسیدن به آزمایشگاه و انجام مراحل تثبیت در فرمالین 10 درصد نگهداری شدند. نمونهها توسط الکل دهیدراته، با زایلن شفاف و توسط پارافین قالبگیری شدند. سپس از نمونه های دارای قالب پارافینی با دستگاه میکروتوم (مدل Leitz 1512، ساخت آلمان) برشهای سریال با ضخامت 6 میکرون تهیه شد و با هماتوکسیلین-ائوزین رنگ آمیزی شدند. شمارش فولیکولها، تعداد جسم زرد و عروق خونی و اندازهگیری قطر آنها بهوسیله میکروسکوپ نوری (مدل Olympus IX71، ساخت ژاپن) صورت گرفت.
بررسی تعداد و شاخص های رشد (وزن، قد و پهنای سر) فرزندان تولد یافته در گروه های شاهد با گروه های تجربی: در این مرحله 16 سر موش صحرایی در 4 گروه 4 تایی (در هر گروه ا سر موش نر و 3 سر موش ماده) تقسیم شدند. موشهای صحرایی ماده با همان شیوه قبلی مورد تیمار قرار گرفتند. سپس بین موشها جفتگیری بهصورت طبیعی انجام شد تا موشهای ماده باردار شوند. از رتهای ماده ای استفاده شد که تا قبل از انجام آزمایش جفتگیری نداشتند. در اواخر دوره بارداری، حیوانات باردار در قفس های جداگانه ای قرار گرفتند. پس از تولد فرزندان در گروههای مورد مطالعه، تعداد آنها شمارش شد و شاخصهای رشدی (وزن، قد و پهنای سر) در روزهای پنجم، نهم، پانزدهم، بیست و سوم (زمان از شیر گرفتن فرزندان) و سی ام اندازه گیری شد. ابزار اندازهگیری مشتمل بر ترازوی دیجیتال برای تعیین وزن، کولیس ورنیه با دقت 01/0 بهمنظور اندازه گیری پهنای سر و خط کش برای اندازهگیری اندازه قد (طول بدن) بود.
آنالیز آماری
نتایج بهدست آمده بهوسیلهی نرم افزار SPSS 19.0 مورد تحلیل آماری قرار گرفت. از آزمون One Way ANOVA جهت بررسی و وجود تفاوت و میزان معنیداری داده‌ها استفاده و p
نتایج
نتایج تجربه ها بر روی تعداد فولیکول ها، تعداد جسم زرد و تعداد عروق خونی
تعداد فولیکولهای بدوی (Primordial Follicle) در گروه تحت تیمار با سیکلوفسفامید نسبت به گروه توئین کاهش معنیداری داشت (p<0.001) اما تعداد فولیکولهای بدوی در گروههای دریافت کننده کوئرستین بههمراه سیکلوفسفامید نسبت به گروه سیکلوفسفامید، افزایش معنیداری پیدا کرد (p<0.001). تعداد فولیکولهای گراف آترتیک در گروه تحت تیمار با سیکلوفسفامید نسبت به گروه توئین افزایش معنیداری داشت (p<0.001) اما کاهش معنیداری در تعداد فولیکولهای گراف آترتیک در گروه کوئرستین با دوز 50 میلیگرم بر کیلوگرم بههمراه سیکلوفسفامید (p<0.001) و گروه کوئرستین با دوز 100 میلیگرم بر کیلوگرم بههمراه سیکلوفسفامید (p<0.01) در مقایسه با گروه سیکلوفسفامید مشاهده شد. تعداد جسم زرد در گروههای دریافت کننده کوئرستین بههمراه سیکلوفسفامید نسبت به گروه سیکلوفسفامید تغییر معنیداری نداشت. افزایش معنیداری در تعداد عروق خونی در گروههای دریافت کننده کوئرستین با دوز 50 میلیگرم بر کیلوگرم بههمراه سیکلوفسفامید (p<0.001) و گروه کوئرستین با دوز 100 میلیگرم بر کیلوگرم بههمراه سیکلوفسفامید (p<0.05) نسبت به گروه سیکلوفسفامید دیده شد (نمودار 1 و شکل 1).
نمودار 1: اثر کوئرستین بر روی تعداد فولیکولها، تعداد جسم زرد و تعداد عروق خونی در موشهای تحت درمان با سیکلوفسفامید،* نشان دهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.05، ** نشان دهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.01، *** نشاندهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.001، cyp : سیکلوفسفامید (یافتهها بهصورت میانگین±انحراف معیار نشان داده شده اند)
شکل1: فتومیکروگراف از بافت تخمدان؛ A) گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید، B) گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید+کوئرستین 50 میلیگرم بر کیلوگرم، (بزرگنمایی 100×)، C) گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید+کوئرستین 100 میلیگرم بر کیلوگرم (بزرگنمایی 400×). نوار مقیاس: 100 میکرومتر
نتایج تجربهها بر روی قطر فولیکول ها و قطر جسم زرد
قطر فولیکولهای بدوی در گروههای دریافت کننده کوئرستین بههمراه سیکلوفسفامید نسبت به گروه سیکلوفسفامید افزایش نشان داد که این افزایش در گروه کوئرستین با دوز 100 میلیگرم بر کیلوگرم بهصورت معنیدار بود (p<0.01). قطر فولیکولهای اولیه (Primary Follicle) در گروه سیکلوفسفامید نسبت به گروه توئین کاهش معنیداری نشان داد (p<0.05). استفاده از کوئرستین بههمراه سیکلوفسفامید باعث افزایش معنیداری در قطر فولیکولهای اولیه نسبت به گروه سیکلوفسفامید شد (p<0.05).
قطر اووسیت در گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید کاهش معنیداری نسبت به گروه توئین داشت (p<0.05) اما استفاده از کوئرستین بههمراه سیکلوفسفامید تغییر معنیداری را در قطر اووسیت ایجاد نکرد. قطر سایر فولیکولها و قطر جسم زرد در گروه تحت درمان با سیکلوفسفامید نسبت به گروههای دریافت کننده کوئرستین بههمراه سیکلوفسفامید تغییر معنیداری نداشت (نمودار 2).
نمودار 2: اثر کوئرستین بر روی قطر فولیکولها و قطر جسم زرد در موشهای تحت درمان با سیکلوفسفامید،* نشاندهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p<0.05، ** نشاندهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه سیکلوفسفامید در سطح p
نتایج تجربهها بر روی تعداد فرزندان و شاخصهای رشد
شاخصهای رشد فرزندان شامل وزن، قد و پهنای سر در گروههای والدینی که تحت درمان با سیکلوفسفامید بودند نسبت به گروه توئین کاهش معنیداری نشان داد. این
شاخصها در گروههای دریافت کننده کوئرستین بههمراه سیکلوفسفامید افزایش معنیداری داشت. در جدول 1 سطوح معنیداری مشخص شده است.
جدول 1: آمارههای توصیفی و استنباطی مربوط به اثر کوئرستین بر تعداد فرزندان و شاخصهای رشد در موشهای تحت درمان با سیکلوفسفامید
|
نام متغیر |
مراحل رشد |
گروه سیکلوفسفامید |
گروه توئین |
سیکلوفسفامید+کوئرستین 50mg/Kg |
سیکلوفسفامید+کوئرستین 100mg/Kg |
||||
|
|
|
N |
Mean±SD |
N |
Mean±SD |
N |
Mean±SD |
N |
Mean±SD |
|
وزن (g) |
روز پنجم |
5 |
2/1 ± 31/7 |
20 |
**87/0 ± 87/8 |
10 |
**05/1 ± 3/8 |
11 |
**97/0 ± 52/8 |
|
روز نهم |
4 |
04/1 ± 19/9 |
19 |
***3/1 ± 94/14 |
10 |
**87/0 ± 81/12 |
9 |
**54/0± 62/12 |
|
|
روز پانزدهم |
4 |
98/0± 2/18 |
18 |
***2/1 ± 73/22 |
9 |
***76/0 ± 8/21 |
9 |
***65/0 ± 5/20 |
|
|
روز بیست و سوم |
4 |
8/1± 36/25 |
17 |
***7/2 ± 24/39 |
9 |
***89/0 ± 30 |
9 |
***82/0 ± 8/29 |
|
|
روز سی ام |
4 |
4/3 ±92/36 |
17 |
***6/4 ± 45/69 |
9 |
***9/2 ± 75/42 |
9 |
***7/2 ± 4/40 |
|
|
پهنای سر (cm) |
روز پنجم |
5 |
04/0 ± 15/1 |
20 |
***09/0 ± 23/1 |
10 |
06/0 ± 17/1 |
11 |
06/0 ± 17/1 |
|
روز نهم |
4 |
05/0 ± 26/1 |
19 |
***08/0 ± 46/1 |
10 |
**08/0 ± 36/1 |
9 |
**07/0 ± 35/1 |
|
|
روز پانزدهم |
4 |
08/0 ± 57/1 |
18 |
**08/0 ± 61/1 |
9 |
**05/0 ± 61/1 |
9 |
**07/0 ± 6/1 |
|
|
روز بیست و سوم |
4 |
04/0 ± 67/1 |
17 |
**5/0 ± 82/1 |
9 |
**04/0 ± 7/1 |
9 |
**05/0 ± 7/1 |
|
|
روز سی ام |
4 |
08/0 ± 8/1 |
17 |
***21/0 ± 3/2 |
9 |
***09/0 ± 2 |
9 |
***12/0 ± 2 |
|
|
قد (cm) |
روز پنجم |
5 |
73/0 ± 13/7 |
20 |
***74/0 ± 3/8 |
10 |
***56/0 ± 1/8 |
11 |
***62/0 ± 2/8 |
|
روز نهم |
4 |
3/1 ± 2/9 |
19 |
***44/0 ± 69/10 |
10 |
***4/0 ± 2/10 |
9 |
***59/0 ± 4/10 |
|
|
روز پانزدهم |
4 |
85/0 ± 3/12 |
18 |
***35/0 ± 78/13 |
9 |
***91/0 ± 9/13 |
9 |
***82/0 ± 2/14 |
|
|
روز بیست و سوم |
4 |
76/0 ± 9/17 |
17 |
67/0 ± 91/17 |
9 |
***62/0 ± 19 |
9 |
***66/0 ± 3/19 |
|
|
روز سی ام |
4 |
68/0 ± 9/19 |
17 |
***81/0 ± 5/23 |
9 |
***95/0 ± 1/21 |
9 |
***3/1 ± 4/21 |
|
*نشان دهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه کنترل در سطح p<0.05، ** نشان دهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه کنترل در سطح p<0.01، *** نشان دهنده اختلاف معنیداری نسبت به گروه کنترل در سطح p<0.001
بحث
در این مطالعه تعداد فولیکولهای بدوی در موشهایی که تحت شیمی درمانی با سیکلوفسفامید بدون مکمل قرار گرفته بودند نسبت به گروه کنترل کاهش چشمگیری نشان داد. قطر فولیکول گراف نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری داشت و تعداد فولیکولهای آترتیک در گروه تحت شیمی درمانی بهطور معنیداری بیشتر از گروه کنترل بود. مطالعات پیشین نیز یافتههای حاضر را تایید می کند. در یک مطالعه که بر روی رت های بالغ ماده صورت گرفت نشان داده شد که مصرف 5 میلیگرم بر کیلوگرم سیکلوفسفامید بهصورت روزانه بهمدت 21 روز باعث کاهش هورمونهای جنسی و دژنراسیون در انواع مختلفی از فولیکولها شد (19). در مطالعه ای دیگر اثر سیکلوفسفامید بر روی موشهای آزمایشگاهی نر انجام شد. در این مطالعه سیکلوفسفامید با دوزهای 50، 100، 150 و 200 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن هفته ای یک بار بهمدت 5 هفته بهصورت درون صفاقی تزریق شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد بعد از 5 هفته سطوح هورمون لوتئینی (Luteinizing Hormone, LH) و هورمون محرک فولیکولی (Follicle-Stimulating Hormone, FSH) کاهش پیدا کرد و کاهش سطح هورمون تستوسترون بهصورت معنیدار بود. همچنین کاهش در وزن بدن، وزن بیضه، تعداد اسپرم و تحرک اسپرم نیز مشاهده شد (20). بررسی بر روی رت های نر نژاد ویستار نشان داد که تزریق سیکلوفسفامید با دوز 15 میلیگرم بر کیلوگرم یکبار در هفته بهمدت 10 هفته باعث تغییرات غیر نرمالی در سطوح و فعالیت آنزیمهای سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز وگلوتاتیون پراکسیداز و کاهش گلوتاتیون، اسکوربیک اسید و آلفا توکوفرول میشود. همچنین سیکلوفسفامید باعث افزایش تولید اسپرمهای غیر طبیعی، کاهش حرکت اسپرمها و افزایش آسیب DNA اسپرم شد (5).
مطالعات نشان داده است که سیکلوفسفامید باعث افزایش تولید مولکولهای ROS (Reactive oxygen species) میشود و نشان میدهد که تخریب بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی سیکلوفسفامید میتواند بهدلیل استرس اکسیداتیو باشد (21، 22، 23).
در یک مطالعه تزریق درون صفاقی سیکلوفسفامید با دوزهای 100 ، 200 و 500 میلی گرم بهازای هر کیلوگرم وزن بدن موشهای آزمایشگاهی بهصورت روزانه صورت گرفت. در عرض 24 ساعت، آپوپتوز در سلولهای گرانولوزای فولیکولهای در حال رشد رخ داد در حالیکه هیچ آپوپتوزی در فولیکولهای در حال استراحت مشاهده نشد که این مطلب نشاندهنده اثرات متفاوت سیکلوفسفامید در فولیکول های در حال استراحت و در حال رشد با مکانیسمهای مختلف میباشد. دوز سمی سیکلوفسفامید دوزهای 200 و 500 شناخته شده است. این دوزها بعد از 7 روز باعث کاهش فولیکولهای بدوی بهصورت معنیداری شدند. همچنین در این مطالعه از آنالوگ GnRHa (Gonadotropin-releasing hormone analogue) در طول شیمی درمانی استفاده شد تا فولیکولها در مرحله استراحت بمانند. اما نتایج نشان داد که استفاده از آنالوگ GnRHa نمیتواند خسارت فولیکولی ناشی از سیکلوفسفامید را جبران کند (24).
در مطالعه حاضر کوئرستین بهصورت معنیداری توانست تعداد بیشتری از فولیکولهای بدوی را از آسیب ناشی از سیکلوفسفامید نسبت به گروه شیمی درمانی با سیکلوفسفامید به تنهایی، محافظت نمایند و نیز بهطور معنیداری تعداد فولیکولهای گراف آترتیک را نسبت به گروه شیمی درمانی با سیکلوفسفامید به تنهایی، کاهش دهد.
Adedara و همکارانش (25) نقش محافظتی کوئرستین در مسمومیت ناشی از منگنز بر روی محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد(Hypothalamic–Pituitary–Gonadal, HPG) در موشهای صحرایی نر را مورد بررسی قرار دادند. مطالعه نشان داد که در گروه دریافت کننده منگنز میزان هورمونهای تولیدمثلی و آنزیمهای مارکر بیضه نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری داشت اما در گروههای دریافت کننده منگنز بههمراه کوئرستین کاهش هورمونها و آنزیمهای مارکر بیضه جبران شد. کوئرستین با افزایش فعالیت آنزیمهای آنتی اکسیدانتی و سطح گلوتاتیون در مغز، بیضه و اپیدیدیم سمیت منگنز را مهار میکند. مطالعات آنها نشان داد که کوئرستین در موشها سمیت ناشی از منگنز را در امتداد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد از طریق فعالیتهای آنتی اکسیدانتی، ضد التهابی و ضد آپوپتوز تعدیل میکند و در نتیجه میتواند یک عامل دارویی بالقوه در برابر اختلالات تولیدمثلی ناشی از منگنز در انسان باشد.
در این مطالعه شاخصهای رشد فرزندان نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد در گروه های والدینی که تحت درمان با سیکلوفسفامید بودند شاخصهای رشد فرزندان، نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری نشان داد اما کوئرستین توانست این شاخصها را بهصورت معنی داری بهبود بخشد.
سیکلوفسفامید بهعنوان یک عامل تراتوژنیک شناخته شده است که میتواند موجب انواع نقص ها در نوزادان مادران باردار تحت درمان با سیکلوفسفامید شود. مطالعه مهابادی و همکارانش (26) نشان داد که کوئرستین بهطور قابل ملاحظهای میتواند اثرات تراتوژنیک ناشی از سیکلوفسفامید را کاهش دهد. مطالعات نشان داده است که کوئرستین بهعنوان آنتی اکسیدانت میتواند تغییرات حاصل از اوارکتومی را در بافت ر حم در غیاب هورمونهای تخمدانی بهبود بخشد (27). در یک مطالعه اثر کوئرستین بر رشد جنینهای موش در برابر آسیب اکسیداتیو ناشی از پراکسید هیدروژن بررسی شد. این مطالعه نشان داد که کوئرستین با افزایش فعالیت آنزیمهای آنتی اکسیدانتی شامل گلوتاتیون پراکسیداز و کاتالاز باعث کاهش سطح ROS، حفظ عملکرد میتوکندری و تعدیل ظرفیت آنتی اکسیدانی کل می شود و از جنینها محافظت می کند (28).
نتیجه گیری
سیکلوفسفامید یکی از داروهای رایج در شیمی درمانی و دارای اثرات مفید در کنترل تومور و بافت سرطان است. از این دارو صرفا در درمان سرطان ها استفاده نمیشود بلکه در درمان سندرم نفروتیک و مولتیپل میلوما، کم خونی آپلاستیک، کم خونی شدید همولیتیک اتوایمیون و دیگر بیماریهای خودایمنی استفاده میشود. با وجود کاربردهای کلینیکی فراوان که در رابطه با مصرف سیکلوفسفامید وجود دارد، این دارو دارای عوارض جانبی بسیاری نیز میباشد که یکی از آنها کاهش عملکرد غدد جنسی میباشد. با در نظر گرفتن مطالعات قبلی و مطالعه حاضر، این ایده تقویت میشود که کوئرستین با فعالیت آنتی اکسیدانتی خود شاید بتواند سیستم تولید مثلی را از آسیبهای ناشی از تجویز سیکلوفسفامید که اغلب موجب ناباروری می شود محافظت نمایند.
تشکر و قدردانی
نویسندگان این مقاله از سرکار خانم عذرا عمرانی و پرسنل محترم موسسه آموزش عالی نور دانش که در مراحل انجام این کار تحقیقاتی صمیمانه ما را یاری نمودند کمال تشکر و سپاسگزاری را بهعمل می آورد.
)