مقدمه

 سرطان، نارسایی قلبی و سکته از عمده ترین و رایج‏ترین علل مکرر مرگ در سراسر جهان هستند. سرطان سومین دلیل مرگ در ایران پس از بیماری‏های کرونر قلب، تصادف و سایر پدیده-ها است. رایج‏ترین سرطان بین زنان و مردان سرطان پستان و معده است. این بیماری به‏دلیل عوامل و جایگاه‏های متعدد زیست شناختی و رویکردهای مداخل‏های بی‏شمار که به‏خوبی شناخته نشده اند، مجموعه ای نسبتا پیچیده از مشکلات را نشان می­دهد. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت سالانه 10 میلیون مورد جدید سرطان تشخیص داده می­شود. آمارهای زیستی مبنی بر نرخ رخداد سرطان، نشان می­دهند که این بیماری یک چالش جدی در مراقبت سلامت و بقای انسان است و یک اثر جدی بر سیستم سلامت جامعه وارد می­کند و چالشی بین پژوهش‏گران علوم پزشکی ایجاد کرده است. در حالی‏که شواهدی بر گسترش و توسعه تعداد بسیاری دارو برعلیه سرطان وجود دارد، نرخ مرگ برای بیش‏تر سرطان‏های رایج کاهش نداشته است (1، 2). یکی از رایج‏ترین سرطان‏ها در بیش‏تر کشورهای جهان به‏جز ژاپن سرطان پستان است. سرطان پستان یکی از رایج‏ترین علل مرگ در زنان مبتلا است. سرطان تخمدان هشتمین سرطان منجر به‏مرگ در سراسر جهان است. در ایران سومین سرطان رایج از میان سرطان‏های وابسته به جنس سرطان دهانه رحم است (3). از عوامل دخیل بر ایجاد سرطان می‏توان وراثت، عوامل هورمونی، سن، محدودیت‏های دوره جنینی، ویروس‏ها و باکتری‏ها، نژاد، جنس، درمان‏های باروری، شیردهی، رژیم غذایی، سیگار کشیدن، استرس‏های زندگی روزانه، چاقی، امید به‏زندگی، سم‏های محیطی، آلایندههایی مانند هیدروکربن‏های چند حلقه‏های معطر و آمین‏های معطر را نام برد (4). درمان براساس نوع سرطان و مرحله آن متفاوت است. منظور از مرحله سرطان میزان رشد و گسترش تومور از محل اصلی خود است. اگر تومور در یک محل قرار دارد و گسترش پیدا نکرده معمول‏ترین رویکرد درمانی برای مداوای سرطان جراحی است. از آن‏جا که عمل جراحی نمی‏تواند همه موضع سرطانی را برداشته و حذف کند، گزینه های درمانی شامل پرتودرمانی، شیمی­درمانی یا هردو است (5).

یکی از بهترین راه‏ها برای کم‏کردن احتمال ابتلا به‏سرطان استفاده از مواد طبیعی است. تعداد زیادی از داروهای ضدسرطان مورد استفاده در شیمی­درمانی از منابع طبیعی مشتق شده‏اند که برخی از منابع گیاهی و برخی دیگر مانند Doxorobicin که یک داروی کارآمد برای سرطان پستان است، از منابع دریایی به‏دست آمده‏اند. در سراسر جهان تلاش‏های زیادی برای کشف گوناگونی زیستی غنی خوراکی‏ها و گیاهان دارویی به‏منظور پی‏گیری و تعقیب موثرترین ضدسرطان‏زاهای گیاهی می‏شود. این مواد زیست فعال وابسته به‏گروه‏های گوناگون ترکیب‏های شیمیایی متفاوت مانند فنلیها، رنگدانه‏ها، آلیل سولفیدها، گلوکوزینولات‏ها، تانین‏ها، آنتوسیانین‏ها، فلاونوئیدها، استرول‏های گیاهی، بازدارنده‏های پروتئاز و استروژن‏های گیاهی هستند بسیاری از این مواد بخشی از خواص ضدسرطانزایی شان را از راه فعال‏سازی سیستم ایمنی و یا حفاظت در مقابل بیماری‏های قلبی عروقی اعمال می­کنند (6، 7). Achillea wilhelmsiiبه ‏خانواده Acteraceae، تعلق دارد که به‏طور گسترده‏ای در سراسر جهان پراکنده می­باشد. این گیاه دارویی پراکنش نسبتا وسیعی در استان‏های مختلف ازجمله گلستان، مازندران، اصفهان، خراسان، فارس، چهارمحال و بختیاری، همدان و کرمان دارد و خواص درمانی آن مشهور است (8).

گزارش‏هایی مبنی بر فعالیت‏های دارویی، ایمنی، زیستی و سایر فعالیت‏های درمانی این گیاهان ارزشمند وجود دارد. مطالعه توده‏های بومی گیاهان دارویی مناطق مختلف کشور گامی موثر در جهت شناسایی استعدادهای ژنتیکی گیاهان فوق در راستای دست‏یابی به‏انواع مناسب از نظر شیمیایی و استفاده در برنامه‏های اصلاح و اهلی نمودن و درنهایت استفاده از این توده‏ها به‏منظور توسعه کشت گیاهان دارویی در راستای تامین مواد موثر مورد نیاز صنایع داروسازی داخلی و خارجی خواهد بود (9). بدین منظور این آزمایش به‏منظور بررسی اثر عصاره اتانولی Achillea wilhelmsii بر بقای سه رده سلول سرطانی در محیط کشت HELA ،CAOV، MCF7 انجام شد.

مواد و روش‌ها

تهیه عصاره گیاهی: گیاه بومادران در اواخر خرداد ماه که فصل گل‏دهی آن است، از منطقه سردشت شهرستان لردگان واقع در استان چهار محال و بختیاری جمع‏آوری شد. بخش‏های برگ و گل گیاه جداسازی شد و در شرایط مناسب، به‏دور از نور و رطوبت خشک شد. پس از آن به‏منظور استخراج بهینه‏ی عصاره، گل و برگ گیاه توسط آسیاب برقی پودر شد. به‏منظور استخراج عصاره از گیاه بومادران، میزان 100 گرم از پودر برگ و گل گیاه جداگانه با 400 میلی­لیتر الکل 96 درصد در ارلن مخلوط شد و برای جلوگیری از تبخیر الکل درب ظرف با پارافیلم بسته و روی دستگاه شیکر با سرعت 120 دور در دقیقه قرار داده شد. پس از 24 ساعت مخلوط حاصل با استفاده از کاغذ صافی، قیف بوخنر و پمپ خلا فیلتر شده، عصاره در ارلن خلا جمع‏آوری شد. تفاله مانده روی کاغذ صافی دوباره در ارلن با الکل 70 درصد مخلوط شد و روی هم‏زن به‏مدت 24 ساعت قرار داده شد و پس از آن دوباره فیلتر شد. عصاره حاصل به‏عصاره قبلی اضافه شد و تفاله دور ریخته شد.

برای کاهش میزان حلال موجود در عصاره و خشک شدن سریع آن، از دستگاه روتاری با روش تقطیر در خلا استفاده شد. بدین منظور، داخل بالن دستگاه 3/1 حجمی عصاره ریخته و دستگاه به‏پمپ خلا وصل شد. الکل تبخیر شده، تحت عنوان الکل بازیافتی، در بالن دیگری از دستگاه جمع‏آوری شد. کار غلیظ‏ سازی تا زمانی که حجم عصاره به 3/1 حجم اولیه برسد، ادامه یافت. جداسازی چربی‏ها از عصاره غلیظ شده با استفاده از کلروفرم و روش دکانته کردن انجام شد. در روش دکانته کردن، ابتدا 100 میلی­لیتر عصاره را با 100 میلی­لیتر کلروفرم مخلوط کرده در قیف دکانته ریخته درب قیف برای جلوگیری از تبخیر کلروفرم با چوب پنبه بسته شد و به‏مدت 15 دقیقه زمان داده شد. پس از آن پیچ قیف به‏آرامی باز شد تا فاز زیرین جدا شد و فاز بالایی در قیف باقی ماند. فاز بالایی حاوی عصاره، در ظرف دیگر ریخته و با 50 میلی­لیتر کلروفرم مخلوط شد. پس از 15 دقیقه فاز زیرین دور ریخته و فاز بالایی نگه‏داری شد. خشک کردن عصاره نهایی در آون در دمای 40 درجه سانتی‏گراد مدت یک هفته به‏طول انجامید. سپس در دمای 4 درجه سانتی‏گراد در یخچال و به‏دور از نور و رطوبت نگه‏داری شد.

تهیه و کشت سلولی: رده‏های سلول سرطانی سرطان بافت اپی‏تلیال غدد و مجاری پستانی انسان (MCF-7) از یک زن سفید پوست 69 ساله، سرطان بافت اپی‏تلیال دهانه رحم انسان (HELA) از زن سفیدپوست 54 ساله و سرطان بافت اپی‏تلیال تخمدان انسان (CAOV) از زن سفیدپوست 54 ساله به‏دست آمدند. رده‏های سلولی مورد آزمون از نوع سلول‏های چسبنده بودند.

سه ویال هرکدام حاوی یک رده سلول سرطانی منجمد از تانک نیتروژن خارج شد. ویال‏های حاوی رده­های سلول منجمد در بن‏ماری به‏دمای 37 درجه سانتی‏گراد رسانده تا سلول‏ها ذوب شدند. سلول‏های ذوب شده به‏فلاسک حاوی حجم مناسب محیط کشت کامل DMEM (Dulbecco's Modified Eagle's medium) حاوی 90 درصد محیط کشت خام، 10 درصد سرم جنین گاوی و 1 درصد پنی‏سیلین/استرپتومایسین افزوده شده و به‏انکوباتور انتقال داده شدند. پس از 48 ساعت انکوبه کردن (37 درجه سانتی‏گراد، رطوبت 97 درصد و دی‏اکسیدکربن 5 درصد)، فلاسک حاوی سلول و اطمینان از رشد کافی سلول‏ها و پرشدن کف فلاسک، آن را به‏ زیر هود انتقال داده محیط رویی حذف شد. پس از سرریز کردن محیط، حجم مناسب تریپسین EDTA/ (Ethylenediaminetetraacetic acid)، بسته به‏حجم فلاسک و میزان سلول‏ها، به‏فلاسک حاوی سلول افزوده و به‏مدت 3 دقیقه در دمای اتاق انکوبه شد تا سلول‏ها از کف فلاسک جدا شدند. جدا شدن سلول‏ها با مشاهده آن‏ها زیر میکروسکوپ تایید شد. سلول‏ها به‏فالکون منتقل شده و دو برابر حجم تریپسین محیط کشت کامل افزوده به‏مدت 5 دقیقه در دور 1000-800 سانتریفیوژ شده محیط رویی که حاوی تریپسین نیز بود، حذف شده رسوب سلولی در 1 میلی­لیتر محیط کشت کامل امولسیون شد. از رسوب سلولی امولسیون شده 10 میکرولیتر با 10 میکرولیتر تریپان‏بلو مخلوط و روی لام هماسیتومتر شمارش شده میانگین سلول‏ها محاسبه شد. برای تیمار سلول‏ها از پلیت 96 چاهکی استفاده شد. به‏منظور توزیع سلول‏ها در چاهک‏های پلیت به ‏فالکون حاوی 1 میلی­لیتر سوسپانسیون سلول 1 میلی­لیتر محیط کشت کامل اضافه شد. برای افزایش دقت نتایج، هر تیمار با 3 تکرار انجام شد. در ردیف A هرکدام چاهک‏های 1، 2 و هر کدام 50 میکرولیتر سوسپانسیون سلولی افزوده و به‏عنوان کنترل در نظر گرفته شدند. در همین ردیف چاهک‏های 4، 5 و 6 هرکدام دارای 50 میکرولیتر محیط کشت بوده به‏عنوان بلانک در نظر گرفته شدند .در ردیف‏های B تا F هم هرکدام 50 میکرولیتر سوسپانسیون سلولی به‏منظور افزودن تیمار توزیع شد. پلیت را در انکوباتور قرار داده و 24 ساعت زمان داده شد تا سلول‏ها رشد و تقسیم کردند (10).

تیمار سلو‏‏ل‏ها با عصاره گیاه بومادران: میزان 128 میلی­گرم عصاره پولکی برگ و گل هرکدام در فالکون حاوی 10 میلی­لیتر آب، معادل  8/12 میلی­گرم در میلی­لیتر، در دمای آزمایشگاه حل شد. عصاره‏های مذکور با گذراندن از فیلتر 22/0 میکرومتر استریل شده و غلظت‏های متوالی 4/0 ،8/0،2/1،2/3 و 4/6 میلی­گرم در میلی­لیتر ساخته شدند. پس از گذشت زمان لازم برای انکوبه شدن ردیف‏های B تا F با غلظت‏های مختلف عصاره تیمار شدند و هم‏زمان برای رساندن مواد غذایی 50 میکرولیتر محیط کامل به‏همه چاهک‏های کنترل و تیمار افزوده شد و مجددا پلیت به ‏مدت 48 ساعت در انکوباتور قرار داده شد.

اندازه گیری بقا سلو‏‏‏ل‏ها پس از افزودن عصاره گیاه بومادران: در مشاهده میکروسکوپی سلول‏ها پلیت‏های حاوی سه رده سلول سرطانی در حالت کنترل و حالت تیمار شده با عصاره بومادران در زیر میکروسکوپ و با بزرگ‏نمایی 40 مشاهده و بررسی شدند و از آن‏ها عکس گرفته شد.

به‏منظور بررسی بقا سلول‏ها و به‏دست آوردن تعداد سلول‏های زنده از آزمون سنجش MTT[3-(4,5-Dimethylthiazol-2-yl)-2,5-Diphenyltetrazolium Bromide]   انجام شد. میزان 10 میلی­گرم از پودر آن در 10 میلی­لیتر محیط کشت حل شد. پس از گذشت 48 ساعت، 10 میکرولیتر از محلول به‏چاهک‏های کنترل و چاهک‏های دارای تیمار افزوده شد و دوباره به‏مدت 4 ساعت انکوبه گشت. سپس محیط درون چاهک‏ها خالی شده و 150 میکرولیتر محلول دی‏متیل‏سولفوکسید اضافه شد. MTT توسط آنزیم‏های احیاکننده میتوکندریایی فعال در سلول زنده به‏ فورمازان ارغوانی احیا می‏شود. افزایش در تعداد سلول‏های زنده، افزایش در میزان فورمازان تشکیل شده را که بازتابی از احیا MTT و فعال بودن آنزیم‏های احیاکننده است، نشان میدهد که موجب افزایش در جذب نوری میشد. سنجش جذب نوری در طول موج 570 نانومتر و توسط یک طیف نورسنج انجام شد. میانگین جذب نوری گروه کنترل از دیگر غلظت‏های تیمار گل و برگ بیش‏تر است و با توجه به‏این‏که میزان جذب نوری رابطه مستقیم با تعداد سلول‏های زنده دارد، میانگین کنترل با دارا بودن بیش‏ترین تعداد سلول زنده، به‏عنوان شاهدی برای سنجش تعداد و درصد سلول‏های زنده در هر غلظت عصاره گل و برگ درنظر گرفته شد.

آنالیز آماری

مراحل بالا با تیمار 72 ساعت نیز تکرار و آزمون جذب نوری انجام شد. از داده‏های دستگاه در هر ردیف پلیت با استفاده از نرم افزار اکسل میانگین گرفته و درصد سلول‏های زنده در هر غلظت عصاره برای تیمارهای برگ و گل 48 ساعت و 72 ساعت گیاه بومادران با استفاده از فرمول زیر محاسبه شد:

100×(بلانک -میانگین جذب نوری ردیف کنترل)/(بلانک -میانگین جذب نوری هر ردیف چاهک)= درصد سلول‏های زنده در هر چاهک؛ داده‏های حاصل از آزمون با استفاده از نرم افزار اکسل میانگین­گیری و پردازش شده و با استفاده از نرم افزار 19-SPSS تجزیه و تحلیل شده و نمودارها رسم شدند.

نتایج

پلیت‏های حاوی رده سلول سرطانی CAOV، MCF7 و HELA در حالت کنترل و حالت تیمار شده با عصاره بومادران در زیر میکروسکوپ و با بزرگ‏نمایی 40 در شکلهای 1، 2 و 3 به‏ترتیب نشان داده شده است.

شکل 1: تصویر میکروسکوپی رده سلول سرطانی MCF7 کنترل (A) و رده سلول سرطانیMCF7  تیمار با عصاره بومادران (B)

شکل 2: تصویر میکروسکوپی رده سلول سرطانی CAOV کنترل (C) و رده سلول سرطانی CAOV تیمار با عصاره بومادران (D)

شکل 3: تصویر میکروسکوپی رده سلول سرطانی HELA کنترل (E) و رده سلول سرطانی HELA تیمار با عصاره بومادران (F). بزرگنمایی: ×40

مقایسه اثر عصاره برگ گیاه بومادران بر سه رده سلول سرطانی در غلظت‏های 4/0،8/0،2/1،2/3 و 4/6 میلی گرم در لیتر میلی­گرم در میلی­لیتر و تیمارهای 48 و 72 ساعت

در سلول سرطانی رده MCF7 در مقایسه غلظت‏ها و تیمارهای 48 ساعت و 72 ساعت، کم‏ترین میزان بقای سلولی در غلظت 0/4 میلی­گرم در میلی­لیتر و در تیمار 48 ساعت مشاهده شد (نمودار 1). در رده سلول سرطانیCAOV در غلظت 4/6 میلی‏گرم در میلی­لیتر عصاره و در تیمار 48 کم‏ترین میزان بقای سلولی مشاهده شد و به‏ نظر می­رسد که مواد موثر موجود در عصاره برگ گیاه در غلظت 4/6 میلی­گرم در میلی­لیتر و به‏مدت 72 ساعت برای اثر بر سلول‏ها مناسب بوده است (نمودار 2). در رده سلول سرطانی HELA نیز بهترین مدت زمان تیمار و مناسب‏ترین غلظت عصاره برگ گیاه، غلظت 4/6 میلی­گرم در میلی­لیتر و تیمار 72 ساعت بود. به‏نظر می­رسد که میزان مواد موثر موجود در عصاره برگ گیاه و مدت زمان تیمار 72 ساعت برای اثر بر سلول‏ها کافی بوده است (نمودار 3). تیمار شاهد دارای بیش‏ترین تعداد سلول زنده بود.

نمودار1:  اثر عصاره اتانولی برگ گیاه بومادران با تیمارهای 48 و 72 ساعت بر رده سلول سرطانی MCF7

نمودار 2: اثر عصاره اتانولی برگ گیاه بومادران با تیمارهای 48 و 72 ساعت بر رده سلول سرطانی CAOV

نمودار 3: اثر عصاره اتانولی برگ گیاه بومادران با تیمارهای 48 و 72 ساعت بر رده سلول سرطانی  HELA

مقایسه اثر عصاره گل گیاه بومادران بر سه رده سلول سرطانی در غلظت‏های 4/0،8/0،2/1، 2/3 و 4/6 میلی­گرم در میلی­لیتر و تیمارهای 48 و 72 ساعت

در رده سلول سرطانی MCF7 کم‏ترین میزان بقای سلولی در تیمار 48 ساعت و در غلظت 4/6 میلی‏گرم در میلی‏لیتر است. به ‏نظر می­رسد (نمودار 4). در صورتی‏که در رده‏های سلولی  CAOVدر تیمار 48 ساعت و 2/3 میلی‏گرم در میلی‏لیتر و HELA در تیمار 72 ساعت و 4/6 میلی‏گرم عصاره گل گیاه کم‏ترین بقا سلولی مشاهده شد که دلیل بر کفایت مواد موثره و زمان تیمار عصاره بر این رده سلول است (نمودار 5و 6) . تیمار شاهد دارای بیش‏ترین تعداد سلول زنده بود.

نمودار 4: اثر عصاره اتانولی گل گیاه بومادران با تیمارهای 48 و 72 ساعت بر رده سلول سرطانی  MCF7

نمودار 5: اثر عصاره اتانولی گل گیاه بومادران با تیمارهای 48 و 72 ساعت بر رده سلول سرطانی  CAOV

نمودار6: اثر عصاره اتانولی گل گیاه بومادران با تیمارهای 48 و 72 ساعت بر رده سلول سرطانی HELA

مقایسه اثر عصاره گل و برگ گیاه بومادران بر سه رده سلول سرطانی در غلظت‏های4/0، 8/6، 0/2، 1/3‌ و 6/4 میلی‏گرم در میلی­لیتر و تیمارهای 48 و 72 ساعت

در رده سلول MCF7 غلظت 4/0 میلی‏گرم در میلی‏لیتر در تیمار 48 ساعت گل نسبت به غلظت 2/3 میلی‏گرم در میلی‏لیتر تیمار 72 ساعت برگ بقا کم‏تر سلول‏ها ثبت شد. در رده CAOV غلظت 4/6 میلی‏گرم در میلی‏لیتر در تیمار 48 ساعت برگ کم‏ترین بقا را نسبت به غلظت 4/6 میلی‏گرم در میلی‏لیتر تیمار گل 72 ساعت نشان داده است. در رده سلول HELA تیمار 72 ساعت برگ غلظت 4/6 میلی‏گرم در میلی‏لیتر کم‏ترین بقا سلول مشاهده شده است.

میانگین سلول‏های زنده گروه کنترل از دیگر تیمارهای برگ و گل بیش‏تر است و باتوجه به‏این‏که میزان جذب نوری رابطه مستقیم با تعداد سلول‏های زنده دارد، میانگین کنترل با دارا بودن بیش‏ترین تعداد سلول زنده، به‏عنوان شاهدی برای سنجش تعداد و درصد سلول‏های زنده در هر غلظت عصاره در نظر گرفته می­شود. مقایسه درصد زنده مانی رده سلول سرطانی MCF7 با دو رده سلول سرطانی دیگر نشان می­دهد که رده سلول سرطانی MCF7 درصد تعداد سلول زنده کمتری نسبت به دو رده سلول سرطانی دیگر دارد. مقایسه میزان سلول زنده رده سلول سرطانی HELA با دو رده سلول سرطانی دیگر بیانگر آن است که سلول سرطانی HELA بیش‏ترین تعداد سلول زنده را نسبت به دو رده سلول سرطانی دیگر دارد. این نتیجه که رده سلول سرطانی HELA بیش‏ترین تعداد سلول زنده را دارد، بیان‏گر حساسیت کم‏تر این رده سلول به‏مواد موثر موجود در عصاره برگ و گل گیاه بومادران نسبت به‏ دو رده سلول سرطانی MCF7 و CAOV است. باتوجه به‏ موارد بالا این نتیجه به‏دست می‏آید که اثر تیمارها به‏نوع رده سلول سرطانی بستگی دارد و هر تیمار عصاره گل و برگ بر هر نوع رده سلول سرطانی اثرهای متفاوتی دارد.

بحث

در مقایسه سه رده سلول سرطانی مورد پژوهش رده سلول سرطانی MCF7حساس‏ترین رده سلول به‏عصاره گل و برگ گیاه بومادران بوده و رده سلولی HELA و CAOV مقاوم‏ترین آن‏ها می­باشد. فروزنده و همکاران (11) دریافتند که عصاره اسپند با اثر وابسته به‏دوز و زمان بر سلول‏های سرطانی HeLa می‏تواند باعث مهار رشد این سلول‏ها شود؛ سید علیپور و همکاران (12) گزارش کردند که عصاره اتانولی برگ گیاه پسته وحشی دارای اثر مهاری بر رده سلولی Hela وMCF7  است. نتایج پژوهش صفی‏پور افشار و همکاران (13) بیان‏گر سمیت انتخابی عصاره ریشه گیاه شیرین بیان بر سلول‏های سرطانی رده MCF7 است. نتایج تحقیق آقاعباسی و همکاران (14) حاکی از اثر بالقوه عصاره عصاره هیدروالکلی بذر گیاه خارسنبل بر بیان ژن BCL₂ در سلول‌های سرطانی پستان و پروستات انسان و ارتباط آن با مهار رشد سلول‌های سرطانی است. یافته‏های پژوهش  دلالی اصفهانی و همکاران (15) نشان داد که اسانس برگ گیاه بومادران دارای اثرات سیتوتوکسیک قوی‏تری نسبت به عصاره متانولی می‏باشد عصاره متانولی برگ این گیاه به‏علت وجود ترکیبات فنولی بالاخص فلاونوئیدها اثر مهاری روی رده سلولی سرطان کولون HT-29 دارد ولی اسانس برگ به‏علت وجود ترکیباتی مونوترپنی هم‏چون 1، 8 سینئول و آلفاپینن دارای اثر مهاری قوی برروی رده سلولی HT-29 می‏باشد. نتایج فوق با یافته

بنابر گزارش‏های اعلام شده گیاه بومادران سرشار از فلاونوییدها و سزکویی ترپن براساس داده‏های به‏دست آمده از تست MTT بیش‏ترین سمیت عصاره برای سلول‏ها تعیین شد. میزان IC50 مربوط به‏عصاره هیدروالکلی در 24 و 48 ساعت به‏ترتیب برابر با 150 و 50 میکروگرم بر میلی‏لیتر اندازه‏گیری شد. از طرف‏دیگر، نتایج حاصل از دستگاه فلوسایتومتری نشان داد این عصاره قابلیت توقف چرخه سلولی در گروه‏های تیمار 24 و‌‌ 48 ساعت را نیز دارد (18).

تفاوت در مقادیر میانگین جذب نوری سه رده سلول سرطانی در تیمارهای کنترل بیان‏گر تفاوت در ویژگی‏های اختصاصی هر رده سلول سرطانی هست. تفاوت در میانگین جذب نوری سه رده سلول سرطانی در غلظت‏های مختلف تیمارهای آزمون می‏تواند مربوط به تفاوت در ویژگی‏های اختصاصی هر رده سلول سرطانی و نیز میزان مواد موثر و بازدارنده رشد موجود در نوع و غلظت تیمار باشد. موارد بالا نیازمند تجزیه عصاره برگ و گل گیاه بومادران و بررسی جداگانه مواد به‏دست آمده ازنظر بازدارندگی رشد و بقای سلول‏ها بر سه رده سلول سرطانی هست.

نتیجه گیری

باتوجه به‏این‏که بقای سلول‏ها در تیمارهای مختلف عصاره برگ و گل گیاه بومادران در سه رده سلول سرطانی تفاوت دارد، می‏توان نتیجه گرفت که هر رده سلول سرطانی به‏یک نوع تیمار و غلظت مشخص حساسیت کم‏تر و به‏نوع دیگر تیمار با غلظتی دیگر حساسیت بیش‏تری دارد. این تفاوت در حساسیت سلول‏های سرطانی به تیمارهای مختلف می‏تواند مربوط به‏برهم‏کنش هر رده سلول سرطانی با مواد موثر موجود در عصاره گل و یا برگ گیاه بومادران باشد و نیز این‏که کدام ماده موجود در عصاره گل یا برگ بر کدام رده سلول سرطانی اثر بازدارندگی رشد بیش‏تری دارد. شاید در تیمارهای گل یا برگ یک ماده موثر موجود در عصاره برگ یا گل گیاه بومادران مانع از اثر بازدارندگی رشد ماده دیگر موجود در عصاره موردنظر می­شود. تفاوت در مقادیر آنتی اکسیدانتی و بازدارندگی بقای سلول بستگی به‏تفاوت در حضور، میزان و انواع ترکیب‏های فنلی و پلی‏فنلی در غلظت‏های متفاوت عصاره بخش‏های گل و برگ گیاه بومادران و مقاوت سلولی دارد. لذا، عصاره گل و برگ بومادران برای کاهش میزان بقای سلول‏های سرطانی لاین‏های مورد آزمایش توصیه می‏شود.

تشکر و قدردانی

نویسندگان مراتب قدردانی خود را از دانشگاه اصفهان برای حمایت‏های مالی و در اختیار قرار دادن امکانات لازم جهت انجام این تحقیق اعلام میدارند.