نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله، دانشکده پزشکی، مرکز علوم اعصاب، گروه علوم تشریح، تهران، ایران
چکیده
هدف: اثر امواج الکترومغناطیسی فرکانس پایین بر فعالیت حرکتی و بافت ناحیه حرکتی مغز در موش صحرایی بررسی شد.
مواد و روش‌ها: در این مطالعه تجربی، 20 سر موش صحرایی بهصورت تصادفی بهچهار گروه تقسیم شدند. گروه اول کنترل، گروه دوم امواج MHz900، گروه سوم امواج MHz 1800 و گروه چهارم امواج MHz 2450، بهترتیب با شدت 1، 2 و 20 وات بر کیلوگرم، بهمدت یک ماه و روزانه 4 ساعت دریافت کردند. در بررسی رفتاری از آزمون زمینه باز و در بررسی هیستومورفومتری اندازهگیری ضخامت ناحیه حرکتی قشر پیشانی و شمارش تعداد سلولهای لایه هرمی داخلی مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج: امواج الکترومغناطیسی فرکانس پایین باعث کاهش معنیدار میانگین مسافت طی شده و زمان سپری شده در ناحیه مرکزی آزمون زمینه باز درگروههای تجربی، نسبت به گروه کنترل شد (05/0p˂). همچنین، در گروههای تجربی نسبت به گروه کنترل تعداد نورونهای لایه هرمی داخلی و ضخامت قشرناحیه حرکتی لوب پیشانی مغز کاهش معنیدار نشان داد (05/0p˂).
نتیجهگیری: امواج الکترومغناطیسی فرکانس پایین باعث افزایش اضطراب وکاهش فعالیت حرکتی در آزمونهای رفتاری و تغییرات هیستومورفومتری قشر پیشانی گروههای تجربی شد.
تازه های تحقیق
-
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Effect of low- frequency electromagnetic fields on motor activity and histomorphometry of the motor area of cerebral cortex in adult male rats
نویسندگان [English]
- M Nazari
- M Mofid
- H Sadraee
- GHR Kaka
Anatomy Department, Neuroscience Center, Faculty of Medicine, Baqiyatallah University of Medical Science, Tehran, Iran
چکیده [English]
Aim: The effect of low- frequency electromagnetic waves on motor activity and brain tissue motor area in rats was investigated.
Material and Methods: In this experimental study, 20 rats were randomly divided into four groups. The first group was designated as the control group, and experimental groups received 900, 1800, and 2450 MHz waves, with an intensity of 2, 1, and 20 watts per kilogram, 4 hours per day for one month respectively. Behavioral evaluation of open field test and histomorphometric evaluation of cortical thickness and count of internal pyramidal cells were determined.
Results: The results showed that low- frequency electromagnetic waves significantly reduced the distance traveled and the time spent in the central open field test area of the experimental groups compared to the control group (p ˂ 0.05). The number of neurons in the inner pyramidal layer and the thickness of the cortical thickness of the frontal lobe showed a significant decrease in the experimental groups compared to the control group (p ˂ 0.05).
Conclusion: Low- frequency electromagnetic waves increased anxiety and decreased motor activity in the behavioral tests with a histomorphometric change of frontal cortex in the experimental groups.
کلیدواژه‌ها [English]
- Electromagnetic waves
- Open field test
- Histomorphometry
- Brain cortex
- Frontal lobe
مقدمه
در سالهای اخیر دستیابی به فناوری نوین، بشر را قادر ساخته است تا طیفها و شدتهای متفاوتی از میدانهای الکترومغناطیسی ایجاد نموده و از آن برای افزایش کیفیت زندگی، خدمات ارتباطی و مخابراتی، خدمات پزشکی و بهداشتی بهره جوید. در کنار این مزایا نگرانیهایی نیز در جامعه علمی وجود دارد که به تاثیرگذاری احتمالی این میدانها بر فرآیندهای زیستی و متابولیسم بدن و سازوکارهای سلولی و مولکولی موجودات زنده معطوف میباشد (1). تاثیرات مخرب احتمالی مواجهه با میدانهای الکتریکی و مغناطیسی از زمانیکه اولین گزارش در سال ۱۹۷۹توسط whertteimer وleeper (2) بهرابطه میدانهای الکترومغناطیسی و سرطان در کودکان پرداخت، توجه مردم و محافل علمی را بهخود جلب کرد. Pedersen و همکاران (3) مطالعه کوهورتی را برروی 32006 نفر که در معرض امواج الکترومغناطیسی در محیط کارشان از سال 1982 تا 2010 قرار داشتند انجام دادند، نتایج نشان داد که مواجهه طولانی مدت با امواج الکترومغناطیسی ریسک وخطر بیماریهایی ازجمله دمانس یا زوال عقل، بیماریهای مربوط به نورون حرکتی، موتیپل اسکلروز، صرع و پارکینسون را افزایش میدهد. همچنین گزارش شده که مواجهه شغلی با امواج الکترومغناطیسی، خطر بیماریهای قلبی و عروقی را افزایش میدهد (4). در مطالعات حیوانی بیان شده است که میدانهای الکترومغناطیسی با فرکانس پایین فعالیت سیستم عصبی مرکزی و پیرامونی را تغییر میدهند، ازجمله این تغییرات میتوان به کاهش سلولهای هرمی شکل ناحیه هیپوکامپ (5) وکاهش دندریت نورونهای هیپوکامپ، تغییر در سنتز نوروترنسمیترها در پایانههای عصبی و گانگلیونی (6)، کاهش تراکم خارهای دندریتی نورونهای هرمی هیپوکامپ و کاهش حافظه شناختی و یادگیری که نتیجه چنین تغییراتی عملکرد نورونها را متاثر ساخته و درنهایت میتواند منجر به تغییرات عمده رفتاری و شناختی شود (7و8). با وجود تعداد زیادی از مطالعات انجام شده همچنان نتیجه قطعی و مشخصی در مورد اثرات این میدانها وجود ندارد و همچنان بسیاری از جنبههای این اثرات ناشناخته باقی مانده است. از طرفی با توجه به گستردگی و پراکندگی روزافزون این میدانها در محیط عمومی در دنیای امروز که بشر را در معرض محدودههای متفاوتی ازاین میدانها قرار داده است براهمیت بررسی و مطالعه تمامی جوانب این اثرات میافزاید. مطالعات زیادی وجود داردکه بیان میدارد نورونهای حرکتی نسبت به امواج الکترومغناطیسی آسیب پذیرند. مرگ نورونها و سلولهای گلیال و ازدست دادن میلین در اثر قرارگیری در معرض این امواج (9)، باعث افزایش ریسک بیماریهای حاصل از تخریب نورونها مانند آلزایمر و پارکینسون میشود (10، 11). نقش کارکردی مهم ناحیه حرکتی اولیه لوب پیشانی مغز بهویژه سلولهای هرمی در ارتباطات حرکتی و ایجاد مسیرهای حرکتی در مقالات بسیاری مورد بررسی قرار گرفته است (12). ازآن جاییکه نورونهای بزرگ لایه هرمی داخلی قشر پیشانی مغز (نورونهای هرمی) در مقایسه با نورونهای کوچک (اینتر نورونها) نسبت به کاهش اکسیژن و یا دیگر عوامل استرسزا مقاوم ترند (13)، لذا درصورت بروز تغییرات دژنراتیو در نورونهای بزرگ هرمی دراثر قرارگیری در معرض امواج الکترومغناطیس میتوان استنباط نمود که تغییرات هیستولوژیکی نورونها را در دیگر قسمتهای بافت مغزی نیز شاهد خواهیم بود. لذا هدف از مطالعه کنونی بررسی اثرات همزمان رفتاری و هیستومورفومتری امواج الکترومغناطیس فرکانس پایین برروی این ناحیه از مغز میباشد.
مواد و روش‌ها
تعداد 20 سر موش صحرایی نر بالغ نژاد ویستار در محدوده وزنی 170-220 گرم در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش(IR.BMSU.REC.1397.291) کلیه موازین اخلاقی کار با حیوانات آزمایشگاهی رعایت شده است. موشهای صحرایی در اتاق پرورش حیوانات در قفسهای مخصوص نگهداری شدند و غذا و آب حیوانات در قفس تامین شد. نگهداری حیوانات در دمای 2±22 درجه سانتیگراد انجام گرفت. همچنین حیوانات 12 ساعت در تاریکی و 12 ساعت در روشنایی قرار گرفتند. بهمدت 14 روز به حیوانات فرصت داده شد تا با محیط سازگاری پیدا کنند.
شبیهسازی امواج الکترومغناطیسی:حیوانات بهصورت تصادفی بهچهار گروه تقسیم شدند و در هر گروه تعداد 5 سر موش صحرایی قرار داده شد. حیوانات در اتاق آنتن که دارای پوشش محافظتی سیگنالها بهمنظور جلوگیری از خروج امواج شوک الکترومغناطیسی طراحی شده تحت بررسی قرار گرفتند. سه گروه موش صحرایی تجربی بهصورت مجزا بهترتیب در معرض امواج با فرکانس (تجربی 1) MHz900، (تجربی2) MHz 1800، (تجربی3)MHz 2450 و بهترتیب با توان 1، 2 و 20 وات بر کیلوگرم قرار داده شدند. حیوانات بهمدت یک ماه روزانه 4 ساعت درون اتاق آنتن در معرض تابش امواج با فرکانسهای فوق که توسط دستگاه مولد امواج (ساخت شرکت صاایران و موجود در دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله) تولید میشد، قرار گرفتند (شکل 1). گروه کنترل با شرایط فوق در حالیکه دستگاه تولید امواج خاموش است درون اتاق آنتن قرار داده شد.
شکل 1: دستگاه مولد امواج الکترومغناطیسی
آزمون زمینه باز: بهمنظور ارزیابی فعالیت حرکتی از آزمون زمینه باز در پایان هفته چهارم و بعد از دریافت امواج استفاده شد. این ازمون برای پاسخهای رفتاری مانند فعالیت حرکتی و رفتار جستوجوگرانه استفاده میشود. برای انجام این ازمون از یک جعبه روباز که کف آن توسط خطوطی به 9 مربع مساوی تقسیمبندی شده استفاده شد. پهنه جعبه به دو ناحیه محیط و مرکز تقسیم شد و همچنین رنگ دو قسمت با یکدیگر متفاوت میباشد. 3 مربع در مرکز و 6 مربع در محیط قرار گرفتند (شکل 2). برای انجام این آزمون حیوان بهآرامی و بهصورت تصادفی در یکی از چهارگوشه جعبه قرار داده شد و اجازه میدهیم که محیط جعبه را آزادانه بهمدت 5 دقیقه کاوش کند. در طول این مدت رفتار موش توسط دوربینی که در بالای جعبه تعبیه شده ردگیری و ثبت شد و توسط نرم افزار مربوطه محاسبه شد. افزایش در زمان گذرانده شده و تعداد ورود به مرکز میتواند بهعنوان یک اثر شبه ضداضطرابی محسوب شود، همچنین ورود به مربعات مرکزی بهمنظور ارزیابی رفتار جستوجوگرانه و کل مسافت طی شده بهعنوان شاخصی از فعالیت حرکتی در نظر گرفته میشود (14).
شکل 2: دستگاه آزمون زمینه باز
مطالعات هیستومورفومتری:در پایان مطالعه و پس از اتمام تابش امواج الکترومغناطیسی، حیوانات توسط ماده بیهوشی کشته شدند. و مغز حیوانات از داخل حفره کرانیوم خارج و با مطالعه دقیق اطلس پاکسینوس توسط برش کرونال ناحیه حرکتی لوب پیشانی مغز موشهای صحرایی جدا شد (15). بافت جداسازی شده جهت پروسه بافتشناسی در فرمالین 10 درصد بهمدت یک هفته فیکس شد. سپس مراحل پردازش بافتی توسط دستگاه پروسسور بافتی انجام شد. بعد از قالبگیری نمونهها برشهای سریالی 5 میکرومتری توسط میکروتوم روتاری زده شد و درنهایت از هر نمونه تعداد 100 مقطع تهیه شد. رنگآمیزی نمونهها توسط کریسیل ویولت (شمارش نورونهای لایه هرمی داخلی) و هماتوکسیلین و ائوزین (ضخامت قشر لوب پیشانی) انجام شد.
بررسی شمارش نورون های لایه هرمی داخلی قشر لوب پیشانی:برشهای تهیه شده 5 میکرومتری ناحیه حرکتی لوب پیشانی که بهروش کریسیل ویولت رنگآمیزی شدند. در این رنگآمیزی، اجسام نیسل جسم سلولی نورونها بهرنگ آبی لاجوردی یا بنفش میشوند و جهت بررسی لایه هرمی داخلی قشر پیشانی مورد ارزیابی قرارگرفتند. ناحیه حرکتی قسر پیشانی شناسایی شد و عکس برداری توسط میکروسکوپ مجهز به دوربین و متصل به رایانه با بزرگنمایی 400 برابر از انجام شد. برای محاسبه تعداد نورونهای لایه هرمی داخلی قشر پیشانی از تکنیک دیسکتور فیزیکی استفاده شد. برای انجام این تکنیک تصویر دو مقطع بافتی پشت سر هم توسط دو پروژکتور روی میز کار انداخته شد. تصویر مقطع اول بهعنوان مرجع و مقطع دوم بهعنوان شاهد درنظر گرفته شد. سپس برای شمارش یک ترانسپرنت متشکل از فریمهایی با ابعاد 13×13 میلیمتر بهطور تصادفی روی نمونه قرار گرفت. این فریم دارای یک خط آزاد (نقطه چین) و یک خط ممنوعه (پررنگ) میباشد. برای شمارش تعداد نورونهایی شمارش میشدند که اولا با خط ممنوعه برخورد نداشته باشند ثانیا در تصویر مقطع شاهد هم مشاهده نشوند. براین اساس تعداد نورونها شمارش شد و با استفاده از فرمول زیر تعداد نورونهای لایه هرمی داخلی محاسبه شد) 16(.
تخمین تعداد کل یک جزو از یک نمونه (بافت)
N=Nv × V( Ref )
تعداد کل = N
Nv = تعداد اجزاء در واحد حجم
|
متغیر |
کنترل |
تجربی1(900 MHz) |
تجربی2(1800 MHz) |
تجربی3 (2450 MHz) |
|
|
(Mean±SD) |
(Mean±SD) |
(Mean±SD) |
(Mean±SD) |
p-value ɵ |
|
|
میانگین مسافت طی شده (m) |
22.18±1.70 |
18.16±0.96 # |
15.05±0.59 #& |
11.38±0.68 #&$ |
0.001 |
|
میانگین زمان سپری شده در ناحیه مرکزی (ثانیه) |
5.28±0.30 |
3.62±0.61 # |
3.06±0.31 # |
2.78±0.44 # |
0.001 |
|
ضخامت کل ناحیه حرکتی قشر پیشانی( µm) |
1662.93±45.59 |
1571.13±32.41 |
1489.43±67.33 # |
1341.73±71.37 #&$ |
0.001 |
|
تعداد سلول های لایه هرمی داخلی قشر پیشانی |
24.50±1.35 |
20.88±0.65 # |
20.26±1.16 # |
16.33±1.04 #&$ |
0.001 |
حجم کل بافت (نمونه) = (R) V
(Ref) V نتیجه استفاده از روش کاوالیری است
آنالیز آماری
تمامی دادهها بهصورت Mean±SEM بیان شدند. همچنین از آنالیز واریانس یکطرفه (one-way ANOVA) و در صورت اختلاف معنیدار از آزمون پارامتریک Tukey جهت مقایسه استفاده شد. جهت رسم نمودار از برنامه 2016Microsoft Excel استفاده شد. در مورد کلیه یافتهها اختلاف در سطح 05/0p˂ بهعنوان سطح معنیدار در نظر گرفته شد.
نتایج
نتایج حاصل از میانگین مسافت طی شده اختلاف معنیداری در گروههای مختلف نشان داد. میانگین مسافت طی شده در گروههای تجربی 1، 2 و 3 نسبت به گروه کنترل کاهش پیدا کرد و این کاهش معنیدار بود. همچنین میانگین مسافت طی شده در گروه تجربی 3 در مقایسه با گروههای تجربی 1 و 2، و گروه تجربی 2 در مقایسه با گروه تجربی1 کاهش معنیداری داشت (جدول 1 و نمودار 1).
جدول 1: مقایسه میانگین متغییرهای آزمون زمینه باز و هیستومورفومتری در گروههای مطالعه. # نشان دهنده اختلاف معنیدار با گروه کنترل، & نشان دهنده اختلاف معنیدار با گروه (تجربی1)MHz 900، $ نشان دهنده اختلاف معنیدار با گروه (تجربی2) MHz1800
|
نمودار 1: میانگین مسافت طی شده در جعبه آزمون زمینه باز در گروههای دریافت کننده امواج. علامت # نشان دهنده اختلاف معنیداری با گروه کنترل. علامت & نشان دهنده اختلاف معنیداری با گروه MHz 900. علامت $ نشان دهنده اختلاف معنیداری با گروه MHz 1800
|
نتایج حاصل از میانگین زمان سپری شده اختلاف معنیداری در گروههای مختلف نشان داد. میانگین زمان سپری شده در گروههای تجربی 1، 2 و3 نسبت به گروه کنترل کاهش پیدا کرد و این کاهش معنیدار بود (جدول 1 و نمودار 2). نتایج حاصل از ضخامت قشر پیشانی اختلاف معنیداری در گروههای مختلف نشان داد. ضخامت قشر پیشانی درگروههای تجربی 2 و3 نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری داشت. همچنین ضخامت قشر پیشانی گروه تجربی 3 در مقایسه با گروههای تجربی 1و2 کاهش معنیداری یافته است (شکل 3 ، جدول1 و نمودار 3).
|
نمودار 2: میانگین زمان سپری شده در ناحیه مرکزی جعبه آزمون زمینه باز در گروههای دریافت کننده امواج. علامت # نشان دهنده اختلاف معنیداری با گروه کنترل.
|
|
نمودار3: ضخامت قشر پیشانی مغز موش صحرایی. علامت # نشان دهنده اختلاف معنیداری با گروه کنترل و علامت & نشان دهنده اختلاف معنیداری با گروه امواج MHz900. علامت $ نشان دهنده اختلاف معنیداری با گروه امواج MHz 1800
|
|
شکل 3: ضخامت قشر پیشانی مغز موش صحرایی. (تصویر Aa،Bb ، Cc و Dd) ضخامت کل کورتکس بهترتیب گروه کنترل و گروه امواج MHz 900 ،1800، 2450 با بزرگنمایی X400
|
نتایج حاصل از شمارش تعداد سلول های لایه هرمی داخلی قشر پیشانی اختلاف معنی داری در گروه های مختلف نشان داد. شمارش تعداد سلول های لایه هرمی داخلی درگروه های تجربی 1، 2 و3 نسبت به گروه کنترل کاهش پیدا کرد( شکل 4( و این کاهش معنی دار بود. همچنین شمارش تعداد سلولهای لایه هرمی داخلی گروه تجربی 3 در مقایسه با گروههای تجربی 1، 2 کاهش معنیداری داشت (جدول 1 و نمودار 4).
|
شکل 4: تعداد سلولهای لایه هرمی داخلی قشر پیشانی مغز موشهای صحرایی دریافت کننده امواج. بزرگنمایی X400 رنگآمیزی کریسیل ویولت. تصاویر A ,B, Cو D بهترتیب گروه کنترل و امواج MHz 900، MHz 1800، MHz 2450 |
|
نمودار 4: شمارش تعداد سلولهای لایه هرمی داخلی قشر پیشانی مغز موش صحرایی. علامت # نشان دهنده اختلاف معنیدار با گروه کنترل- & اختلاف معنیدار با گروه MHz 900- $ اختلاف معنیدار با گروه MHz 1800.
|
بحث
میدانهای الکترومغناطیسی فرکانس پایین یکی از فاکتورهای محیطی است که میتواند اثرات گستردهای برروی فعالیتهای زیستی موجودات زنده داشته باشد. انسانها در جامعه مدرن درمعرض انتشار بسیار زیادی از میدانهای الکترومغناطیس با فرکانسهای متفاوت هستند (17). یکی از وسایل الکترونیکی که در زندگی روزمره انسانها کاربرد فراوان دارد تلفن همراه است که دارای، فرکانسهای MHz 900 و MHz 1800 با شدت توان 2 و 1 وات بر کیلوگرم میباشد (18). در این مطالعه با استفاده از دستگاه مولد امواج الکترومغناطیسی شبیهسازی تابش امواج الکترومغناطیسی تلفن همراه برروی موشهای صحرایی انجام گرفت. مطالعه حاضر ما تاثیر امواج الکترومغناطیسی در کاهش تعداد نورونهای لایه هرمی داخلی قشر پیشانی را نشان داد. بهنظر میرسد کاهش تعداد نورونها منجر به کاهش ضخامت قشر پیشانی و همچنین کاهش فعالیت حرکتی میشود. باتوجه به نقش مهم نورونهای هرمی داخلی قشر پیشانی در مسیر قشری نخاعی و تاثیر این نورونها در حرکت و فعالیت عضلات اسکلتی، میتوان استنباط کرد که آسیب و یا تغییرات دژنراتیو این نورونها منجر به تغییرات در آزمون رفتاری بهصورت کاهش فعالیت حرکتی شده است. این یافتهها با مطالعات صورت گرفته توسط Salford مطابقت دارد (19).
در مطالعهای نشان دادند که امواج MHz 900، MHz 1800، MHz 2450 با شدت توان 04/1 وات بر کیلوگرم بهمدت دو ماه و روزانه 1 ساعت باعث تغییرات هیستوپاتولوژیک در کورتکس فرونتال و ساقه مغز شد که شامل سیتوپلاسم چروکیده شده و هستههای پیکنوزی تیره و کاهش تعداد نورونهای گروههای تجربی در مقایسه با گروه کنترل بود (20) ، این نتایج با یافتههای تحقیق حاضر ما همخوانی دارد. در عین حال مطالعهای که برای بررسی اثر امواج الکترومغناطیسی ساطع شده از موبایل برروی پتانسیل حرکتی موتور (MEPs) کورتکس انسان انجام شد حاکی از آن بود که قرارگیری در معرض امواج الکترومغناطیسی موبایل با فرکانس MHz1800 بهمدت 30 دقیقه در یک روز نمیتواند باعث ایجاد تغییر در پتانسیل حرکتی نورونهای کورتکس ناحیه حرکتی و یا اینترنورونها شود (21)، این نتایج با یافتههای تحقیق حاضر ما همخوانی ندارد که میتواند بهعلت تفاوت در مدل که در این مطالعه از مدل انسانی استفاده شده و همچنین مدت زمان کوتاه مواجهه با امواج ناشی از تلفن همراه باشد. همچنین در پژوهشی موش های سوری نر بالغ را در معرض امواج الکترومغناطیسی MHz 835 با شدت توان 4 وات بر کیلوگرم بهمدت 12 هفته و روزانه 5 ساعت قرار دادند. نتایج آزمون زمینه باز افزایش معنیدار در مسافت طی شده و میزان حرکت حیوانات را در گروه تجربی نشان داد (22)، این نتایج با یافتههای تحقیق حاضر در تضاد است که میتواند بهدلیل تفاوت در فرکانس و شدت امواج ساطع شده باشد. در مطالعهای امواج الکترومغناطیسی موبایل را بهمدت 28 روز و روزانه 6 ساعت به موشهای سوری ساطع کردند. نتایج آزمون رفتاری زمینه باز نشان داد که زمان سپری شده در ناحیه مرکزی در گروههای تجربی نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری وجود داشت (23)، یافتههای این مطالعه نیز با تحقیق حاضر ما همخوانی دارد.
درمطالعات متعددی گزارش شده که امواج الکترومغناطیسی تلفن همراه باعث افزایش استرس اکسیداتیو و رادیکالهای آزاد در محیط سلولی(24) و بافتهای مختلف مانند کلیه(25)، مغز (26)، تیموس(27)، قرنیه و عدسی چشم(28)، ظرفیت آنتیاکسیدانتی خون (29)، بیضه(30)، کبد و کلیه(31)، طناب نخاعی(32)، اسپرم (33)، غدد تیروئید (34)، اپیتلیوم قرنیه انسانی (35)، لنفوسیتهای خون انسانی (36) و پلاکتهای خون انسانی (37) میشود. افزایش استرس اکسیداتیو باعث افزایش نشت آلبومین و جذب آن از سد خونی مغزی میشود. نشت آلبومین توسط نورونهای بافت مغز جذب شده و متعاقبا باعث تغییرات هیستوپاتولوژیک در نورونها خواهد شد. این تغییرات شامل هستههای پیکنوزی تیره، سیتوپلاسم چروکیده و کاهش در تعداد نورونهای کورتکس مغز میباشد (38، 39).
نتیجهگیری
یافتههای این پژوهش نشان داده است که امواج الکترومغناطیس با فرکانس پایین موجب کاهش فعالیت حرکتی، کاهش در ضخامت و کاهش تعداد سلولهای لایه هرمی داخلی قشر پیشانی ناحیه حرکتی مغز موشهای صحرایی میشود لذا ضمن توجه کافی و انجام پژوهشهای لازم برای بررسی و تعیین دقیق مکانیسم اثرگذاری این امواج در آسیبهای سیستم عصبی، حتی المقدور توصیه میشود از استفاده غیرضروری و طولانی مدت دستگاههای مولد این امواج اجتناب شود.
تشکر و قدردانی
نتایج این پژوهش براساس پایاننامه کارشناسی ارشد آقای مهدی نظری استخراج شده است و با حمایت اساتیدگروه علوم تشریح و مرکز علوم اعصاب دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) انجام شد.
)