فصلنامه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

چکیده

هدف: در این پژوهش اثر تنش شوری بر جوانه‌زنی بذر، آناتومی برگ و ساقه و پارامترهای رشد در گیاهان ده ‌و شصت روزه گونه   Salsola arbuscula مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روش‌ها: بذر گیاه Sasola arbuscula در دو محیط WA (حاوی 0، 100، 200، 250 و300 میلی‏مولار سدیم کلراید) و MS (حاوی 0، 100، 200، 250، 275 و 300 میلی‏مولار سدیم کلراید)، در شرایط در شیشه کشت و به ترتیب گیاهان 10 و 60 روزه به منظور بررسی جوانه زنی بذر و فاکتورهای رشد استفاده شدند. آناتومی برگ گیاه دو ماهه نیز بررسی شد. درصد جوانه‌زنی در محیط MS (حاوی0، 100، 200، 250، 300، 350 و 400 میلی‏مولار سدیم کلراید)، همچنین درصد جوانه‌زنی پس از احیا در محیط MS (حاوی 300، 350 و 400 میلی‏مولار سدیم کلراید) نیز مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج: نتایج به دست آمده کاهش درصد جوانه‌زنی و قدرت احیا در این گیاه را نشان داد. با افزایش غلظت سدیم کلراید پارامترهای رشد و آناتومی در گیاهان ده و شصت روزه تغییرات گسترده‌ای را نشان داد.
نتیجه گیری: گیاه Salsola arbuscula هالوفیت می‌باشد که در غلظت‌های اولیه شوری نسبت به شرایط کنترل رشد بهتری را نشان می‌دهد. همچنین برخلاف گیاهان گلیکوفیت محتوای آبی خود را در طول تنش حفظ کرده و از قدرت احیا در جوانه‌زنی برخوردار می‌باشد. این ویژگی‌ها به حفظ نسل گیاه کمک می‌کند.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Seed Germination, Growth and Plant Anatomy of Salsola arbuscula Pall. in Salt Stress in In Vitro

چکیده [English]

Aim: In this study, the effects of NaCl on seed germination leaf and stem anatomy and growth parameters were investigated in 10 and 60 days-old of Salsola arbuscula species.
Material and Methods: The species seeds were cultivated in WA (0, 100, 200, 250, 300 mM NaCl), and MS (0, 100, 200, 250, 300, 350 mM NaCl) in vitro media. Then 10 and 60 days-old plants were used for studying seed germination and growth parameters. In addition to leaf anatomy of 60 days-old plants in MS (0, 100, 200, 250, 300, 350 mM NaCl) and after recovery in MS (300, 350, 400 mM NaCl), germination percentages were also investigated.
Results: Results showed decline in germination percentage and ability of recovery in germination percentage. Also growth and anatomical parameters showed wide varieties in 10 and 60 days-old plants with increasing NaCl concentration.
Conclusion: S .arbuscula is a halophytic plant that shows a better growth in low concentration of NaCl than control. Also the species protects its water content along the stress condition on the contrary glocophytes and has germinating ability. These characters help to survival of the species.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • anatomy
  • germination
  • growth
  • NaCl
  • Salsola arbuscula

مقدمه

غلظت‌های بالای سدیم برای اغلب گونه‌های گیاهی سمی است، به‌طوری‌که شوری خاک یکی از بزرگترین تنش‌های غیرزیستی در بخش‌های وسیعی از جهان بوده و قابلیت تولید و بازده گیاهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نمک سدیم کلراید متشکل از دو یون سدیم و کلر می‌باشد که به عنوان آلوده‌کنندگان خاک شور هستند و با تاثیرات یونی و اسمزی، به عنوان یون‌های سمی و مضر برای گیاهان شناخته می‌شوند (1). شوری خاک رشد ‌و ‌نمو گیاهان را به وسیله تنش اسمزی تحت تاثیر قرار ‌می‌دهد و اثرات مضر آن با به‌هم‌خوردن تعادل عناصر غذایی به علت وجود یون‌های سدیم و کلر می‌باشد (2).  به طور معمول گیاهان در معرض تنش شوری، در ابتدا مقادیری از کاهش رشد را نشان می‎دهند و اگر این تنش بیشتر شود پاسخ در برخی از صفات قابل تشخیص و خاص آشکار می‎شود. یکی از راه‎های بررسی این صفات استفاده از روش کشت بافت است و چون برآورد میزان تنش شوری به‏وسیله این روش در محیط کنترل شده انجام می گیرد نیازمند فضا و زمان بسیار کم است (3). مقاومت نسبت به تنش های محیطی زمانی که گیاه در معرض تنش تحمیل شده است اتفاق می‎افتد که در این مقاومت گیاه از هر سازوکاری برای فرار از این وضعیت استفاده می کند. ‎سازوکار گیاه جهت تحمل تنش در طول چرخه زندگی گیاه و همچنین در سطح سلولی صورت می گیرد. پاسخ گیاهان به تنش، وابسته به ژنوتیپ، گونه، طول و شدت تنش شوری، سن و مرحله نمو، اندام، نوع سلول و بخش‎های زیر سلولی است. مثالی از اجتناب در سطح سلولی فرایند تنظیم اسمزی است که در آن توانایی اسمزی سلول به نفع جذب آب و حفظ تورژسانس کاهش می‎یابد. پارامترهای کشاورزی بکار رفته جهت تحمل شوری شامل عملکرد، بقا، ارتفاع گیاه، سطح برگ، صدمه برگ، میزان رشد نسبی و کاهش رشد نسبی می باشد (4).

شوری خاک رشد گیاهان را با آشفته کردن فرایندهای فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی متفاوت کاهش می‏دهد. در نتیجه، گیاهانی که به‏خوبی در شوری با غلظت بالا رشد می‏کنند ساختار خاص و سازگاری فیزیولوژیکی دارند که موجب حفظ ظرفیت تولید مثلی‏شان می گردد. از مطالعات بسیاری مشخص می‏شود که شوری بالا بیشتر سبب تغییراتی از قبیل کاهش تعداد روزنه، ضخامت برگ، سطح بین دستجات آوندی و تعداد سلول‏های اپیدرمی می‏شود. هرچند اثرات بیشتر تنش شوری بر ضخامت برگ، تعداد سلول‏های اپیدرمی‏ و تعداد روزنه نیز ثبت شده است (5).

تحمل به شوری در مرحله جوانه‎زنی برای استقرار گیاهان مهم می‎باشد، زیرا که جوانه‎زنی ضعیف و کاهش رشد گیاهچه منجر به استقرار ضعیف و گاهی نابودی محصول می گردد (6). در مناطق خشک و نیمه خشک که اغلب با تنش شوری نیز مواجه هستند، جوانه‎زنی بذر با مشکل مواجه می‎شود (7)، این تنش‎ها با محدود کردن جذب آب، کاهش تجزیه مواد ذخیره‎ای بذر و اختلال در سنتز پروتئین‎های ذخیره‎ای موجب کاهش جوانه‎زنی بذرها می‎شوند (8). علاوه بر این سمیت ناشی از یون‎های سدیم و کلر در تنش شوری نقش مهمی در کاهش شاخص‎های جوانه‎زنی بذرها دارند (9). بنابراین مطالعه جوانه‎زنی گونه‎های مختلف در غلظت‎های متفاوت شوری به توسعه روش‎های ممکن برای معرفی گونه‎های متحمل به شوری برای کشت در زمین‎های بایر و شور کمک می‎کند (10).

گیاه Salsola arbuscula متعلق به خانواده Chenopodiaceae می‌باشد. این گونه در مراحل بلوغ مقاومت بالایی نسبت به خشکی خاک، تغییرات pH و عدم ثبات شرایط آب ‌و ‌هوایی دارد. این ویژگی، آن‌ها را برای رشد در نواحی خشک و نیمه‌خشک مناسب کرده است (11) و به همین علت می‎توانند برای بهبود زمین‌های خشک و نیمه‌خشک مورد استفاده قرار گیرد (12). این گیاه در فصول بهار و پاییز از منابع علوفه حیوانی است. از جمله استفاده‌های دیگر از این نوع گیاهان تزیین نواحی شهری، در شهرهایی با آب‌ و ‌هوای بیابانی است (13).

با توجه به اینکه در ارتباط با بررسی میزان مقاومت نسبت به تنش شوری گیاه Salsola arbuscula در شرایط کنترل شده کشت بافت گیاهی و همچنین مقایسه میزان مقاومت در مراحل مختلف رشدی اطلاعاتی در دست نیست این تحقیق با هدف بررسی میزان مقاومت نسبت به شوری این گیاه در مرحله جوانه‌زنی بذر و رشد گیاهچه و گیاه و همچنین تاثیر شوری بر آناتومی برگ این گیاه طراحی و اجرا گردید.

مواد و روش‌ها

کشت بذر و بررسی جوانه زنی: بذر گیاه Salsola arbuscula از شرکت پاکان بذر اصفهان تهیه گردید. کشت بذرها در محیط کشت(Murashig and MS Skoog)  (14) انجام شد. به منظور بررسی درصد جوانه‌زنی، بذرها پس از استریل با اتانول 75 تا 80 درصد به مدت 1 دقیقه و سپس هیپوکلریت سدیم 3 درصد به مدت 15 دقیقه، حدود سه تا چهار بار با آب مقطر استریل، در شرایط استریل آبکشی شدند و سپس به محیط‌‌کشت MS دارای غلظت‌های 0، 100، 200، 250، 300، 350 و 400 میلی‌مولار سدیم کلراید منتقل شدند. شیشه‌های کشت در شرایط اتاق کشت با دمای 2±25 درجه سانتی‌گراد و نور 110 mmol m–2S–1 و فتوپریود 12 ساعت تاریکی و 12 ساعت نور قرار گرفتند و پس از 10 روز درصد جوانه‌زنی آن‌ها مورد بررسی قرار‌ گرفت (15). به منظور بررسی درصد جوانه‌زنی پس از احیا، بذرهایی که در غلظت‌های 300، 350 و 400 میلی‌مولار سدیم کلراید جوانه نزده بودند، پس از شستشو در شرایط استریل به محیط کشت MS فاقد نمک منتقل شده و درصد جوانه‌زنی آن‌ها پس از احیا به مدت10 روز محاسبه گردید )16).

بررسی شاخصهای رشد: پس از کشت بذرها در محیط کشت MS و نگهداری آن‌ها در شرایط ذکر شده در حالت قبل، گیاهچه‌های 10 روزه و گیاهان 60 روزه جهت انجام آزمایشات مختلف برداشت شدند. تیمار استفاده شده برای گیاهچه‌های 10 روزه غلظت‌های 0، 100، 200، 250 و 300 میلی‌مولار سدیم‌کلراید و برای گیاهان 60 روزه غلظت‌های 0، 100، 200، 250، 275 و 300 میلی‌مولار سدیم‌کلراید بود. طول گیاه، طول ریشه و طول ساقه اندازه‌گیری شد. وزن تر و وزن خشک گیاه کامل، بخش هوایی و ریشه در گیاهان ده روزه و دو ماهه با استفاده از ترازوی دیجیتالی (مدلCE N92 (SER 14230642 AC ADAPTER DC12V 0.3A به دست آمد و میزان رشد ‌نسبی (RGR) از رابطه زیر به دست آمد (17).

RGR (mgmg-1d-1) = (ln(W2) – ln(W1))/(t2 – t1)

در معامله فوق: W1 : وزن خشک در آغاز، W2: وزن خشک در پایان دوره و  (t2 – t1): طول دوره تیمار می‌باشد.

مطالعه آناتومی برگ:اپی‏درم سطح رویی و زیرین برگ‌ها بر مبنای روش Widuri و همکاران (18) و مقطع عرضی برگ بر اساس سیستم آنالیزی Motic (19) با تهیه اسلایدهای نیمه‌دائمی تهیه و از آن‌ها به وسیله میکروسکوپ مونیتورینگ مدل Leica Galen III عکس مناسب تهیه شد. گشودگی روزنه (شامل طول و عرض دهانه روزنه)، طول کرک‌ها در اپی‏درم زیرین و رویی، ضخامت اپی‏درم، مزوفیل حفره‌ای و مزوفیل نرده‌ای به کمک گراتی‌کیول اندازه‌گیری گردید. همچنین تعداد سلول‌های اپی‏درم، تعداد کرک و تعداد روزنه در واحد سطح شمارش و ثبت شد.

آنالیزهای آماری:جهت آنالیز داده‌ها از نرم‌‌افزار SPSS13، مقایسه میانگین‌ها از تست دانکن و رسم نمودارها از نرم‌افزار Excel استفاده شد.

 

نتایج

بررسی میزان جوانه‌زنی بذر و جوانه‌زنی پس از احیای Salsola arbuscula تحت تنش شوری

مطابق جداول 1 و 2 تیمار شوری بر درصد جوانه‌زنی بذر گیاه Salsola arbuscula تاثیر معنی‌داری (01/0p<) داشت. با افزایش میزان شوری (غلظت‌های 200، 250، 300، 350 و 400 میلی‌مولار سدیم کلراید درصد جوانه‌زنی کاهش یافت. درصد جوانه‌زنی در غلظت 0 و 100 میلی‌مولار مشابه بود و با سایر تیمارهای سدیم کلراید تفاوت معنی‌دار داشت. درصد جوانه‌زنی بین غلظت‌های 300 و 350 میلی‌مولار نمک نیز تفاوت معنی داری نداشت ولی هر دو این غلظت ها کاهش معنی داری را نسبت به شاهد نشان دادند.. نتایج حاصل از بررسی درصد جوانه‌زنی پس از احیا نشان داد تنش شوری بر درصد جوانه‌زنی پس از احیا اثر معنی‌دار (01/0p<) داشت و با برطرف شدن تنش شوری درصد جوانه‌زنی پس از احیا به طور معنی‌داری افزایش یافت.

 

 

جدول 1: جدول آنالیز واریانس اثر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید بر درصد جوانه‌زنی بذر گیاه Salsola arbuscula در تنش شوری و درصد جوانه‌زنی پس از احیاء.

منابع تغییر

در تنش شوری

پس از احیا

درصد جوانه‌زنی

**016/205

**27

                          01/0p< **، 05/0p<ns معنی‌دار نیست  

 

جدول 2: میانگین درصد جوانه‌زنی و درصد جوانه‌زنی پس از احیاء گیاه Salsola arbuscula در غلظت‌های مختلف سدیم کلراید

تیمار

(غلظت سدیم کلراید، میلی مولار)

میانگین درصد جوانه‌زنی

افزایش یا کاهش جوانه‌زنی نسبت به شاهد (درصد)

میانگین

جوانه‌زنی پس از احیا (درصد)

0

(a) 33/2±33/95

-

-

100

(a) 33/2±33/95

-

-

200

(b) 75/3±66/79

43/16 کاهش

-

250

(c) 33/2±33/55

95/41 کاهش

-

300

(d) 33/2±33/35

93/62 کاهش

(a)577/0±86

350

(d) 33/2±31

48/67 کاهش

(b)577/0±83

400

(e) 76/1±33/13

01/86 کاهش

(c)577/0±80

داده ها میانگین 3 تکرار ±انحراف معیار. حروف غیر مشابه در هر ستون نشان‌دهنده معنی‌دار بودن در سطح 05/0p< بر اساس آزمون دانکن می‌باشد.

 

جدول 3: آنالیز واریانس تاثیر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید بر طول کل گیاه، طول ساقه، طول ریشه و سطح برگ گیاه Salsola arbuscula.

منابع تغییر

طول گیاه

طول ساقه

طول ریشه

گیاهچه ده روزه

**132/44

**236/7

**372/56

گیاه دو ماهه

**352/7

*465/4

**062/12

                        01/0p< **، 05/0p<ns معنی‌دار نیست  

 

 

شکل 1: اثر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید بر ارتفاع (طول کل گیاه، طول بخش هوایی و طول ریشه) گیاهچه 10 روزه (A) و گیاهان دو ماهه (B) و  نسبت طول بخش هوایی به طول ریشه گیاهچه ده روزه (C) و گیاهان دو ماهه (D) گیاه Salsola arbuscula. خطوط خطا نشان‌دهنده خطای استاندارد (SE) و حروف غیرمشابه ‌نشان‌دهنده معنی‌دار بودن در سطح 01/0p<  بر اساس تست دانکن می‌باشد.

 

 

بررسی فاکتورهای رشد در گیاهچه‌های ده روزه و گیاهان 60 روزه تحت تنش شوری

نتایج حاصل از آنالیز واریانس بررسی تغییرات ارتفاع کل گیاه، طول ساقه و طول ریشه در گیاهچه‌های ده روزه و گیاهان 60 روزه اختلاف معنی‌داری (01/0p<) را بین شاهد و تیمارهای مختلف سدیم کلراید نشان داد (جدول 3). در گیاهچه ده روزه کاهش ارتفاع کل گیاه، ارتفاع ساقه و طول ریشه بین شاهد و سایر تیمارها تفاوت معنی‌داری داشت، اما بین تیمارهای 100، 200، 250 و 300 میلی‌مولار سدیم کلراید، تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. بیشترین ارتفاع گیاهچه، ساقه و طول ریشه به ترتیب با میانگین 33/65، 33/18 و 83/45 میلی‌متر در شاهد بدست آمد. کمترین ارتفاع گیاهچه، ساقه و طول ریشه به ترتیب 5/19، 5/11 و 5/7 میلی‌متر در تیمار 300 میلی‌مولار اندازه‌گیری شد (شکل A1). در گیاه 60 روزه بیشترین ارتفاع گیاه کامل و طول ریشه، در غلظت 100 میلی‌مولار سدیم کلراید و به ترتیب با میانگین 66/158و 16/102 میلی‌متر به دست آمد. کمترین ارتفاع گیاه و طول ریشه به ترتیب با میانگین 38 و 15 میلی‌متر در غلظت 300 میلی‌مولار سدیم کلراید مشاهده شد. کاهش ارتفاع در تیمارهای 275 و 300 نسبت به شاهد و سایر غلظت‌های سدیم کلراید تفاوت معنی‌دار نشان داد (01/0p<). بیشترین ارتفاع ساقه در تیمار 200 میلی‌مولار، با میانگین 83/72 میلی‌متر و کمترین ارتفاع در تیمار 300 میلی‌مولار با میانگین 23 میلی‌متر مشاهده شد (شکل B1). بررسی نسبت طول ساقه به طول ریشه نشان داد که تیمار شوری تاثیر معنی‌دار (01/0p<) بر این نسبت دارد و با افزایش غلظت سدیم کلراید این نسبت افزایش یافت (شکل C1 و D1).

آنالیز داده‌های مربوط به وزن تر و خشک در گیاهچه‌های ده روزه نشان داد که تیمار سدیم کلراید بر وزن تر (01/0p<) و بر وزن خشک (05/0p<) گیاه تاثیر معنی‌دار دارد. تاثیر تیمار شوری بر وزن خشک بخش هوایی و ریشه معنی‌دار نبود (جدول 4 و 5). بیشترین وزن تر گیاهچه کامل و بخش هوایی در غلظت 200 میلی‌مولار سدیم کلراید و بیشترین وزن خشک در تیمار شاهد محاسبه شده است (شکل 2). بررسی وزن تر گیاه کامل و بخش هوایی، اختلاف معنی‌دار (01/0p<) بین تیمار 200 میلی‌مولار با تیمارهای شاهد، 100 و 300 میلی‌مولار را نشان داد. کاهش وزن خشک گیاه کامل بین شاهد و تیمار 300 میلی‌مولار معنی‌دار (01/0p<) ولی در بخش هوایی معنی‌دار نبود. در ناحیه ریشه بیشترین و کمترین وزن تر و خشک به ترتیب در شاهد و 300 میلی‌مولار سدیم کلراید محاسبه شد. وزن تر ریشه در تیمارهای شاهد، 100 و 200 میلی‌مولار تفاوت معنی‌داری نشان نداد ولی این تیمارها با تیمارهای 250 و 300 میلی‌مولار تفاوت معنی‌دار (01/0p<) داشتند. کاهش وزن خشک در ناحیه ریشه بین تیمارهای شاهد و 300 میلی‌مولار سدیم کلراید معنی‌دار بود( 01/0p<) (شکل 2). بررسی و آنالیز داده‌ها در گیاه دو ماهه نشان داد، تنش شوری بر وزن تر و خشک گیاه، بخش هوایی و ریشه تاثیر معنی‌دار (01/0p<) دارد (جداول 4 و 5). در گیاه کامل و بخش هوایی تیمار 200 میلی‌مولار بیشترین وزن تر را داشت و با تیمار‌های 0، 100، 275 و 300 میلی‌مولار تفاوت معنی‌دار (01/0p<) داشت. در ریشه تیمار شاهد بالاترین وزن تر را داشت و کمترین وزن تر گیاه، بخش هوایی و ریشه در تیمار 300 میلی‌مولار محاسبه شد. آنالیز داده‌های حاصل از وزن خشک نشان داد، بیشترین وزن خشک کل گیاه، بخش هوایی و ریشه، مربوط به تیمار 100 میلی‌مولار و کمترین وزن خشک مربوط به تیمار 300 میلی‌مولار بود. تیمار 100 میلی‌مولار با تیمارهای 275 و 300 میلی‌مولار در وزن خشک تفاوت معنی‌دار (01/0p<) داشت (شکل 3).

 

 

جدول 4: آنالیز واریانس تاثیر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید بر وزن تر کل گیاه، وزن تر ریشه و بخش هوایی گیاه  Salsola arbuscula.

منابع تغییر

وزن تر گیاه

وزن تر بخش هوایی

وزن تر ریشه

گیاهچه ده روز

**416/9

**361/8

**561/19

گیاه دو ماهه

**797/20

**243/21

**658/7

                     01/0p< **، 05/0p<ns معنی‌دار نیست  

 

جدول 5: آنالیز واریانس تاثیر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید بر وزن خشک کل گیاه، وزن خشک بخش هوایی و ریشه گیاه Salsola arbuscula

منابع تغییر

وزن خشک گیاه

وزن خشک بخش هوایی

وزن خشک ریشه

گیاهچه ده روزه

*118/4

ns 309/1

ns 437/2

گیاه دو ماهه

**062/8

**126/8

**490/8

                          01/0p< **، 05/0p<ns معنی‌دار نیست  

 

 

شکل2:  اثر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید بر وزن تر (کل گیاه، بخش هوایی و ریشه) گیاهچه 10 روزه (A)، گیاهان دو ماهه (B) و وزن خشک (کل گیاه، بخش هوایی و ریشه) گیاهچه ده روزه (C) و گیاهان دو ماهه (D) گیاهSalsola arbuscula. خطوط خطا نشان‌دهنده خطای استاندارد (SE) و حروف غیرمشابه ‌نشان‌دهنده معنی‌دار بودن در سطح 01/0p< بر اساس تست دانکن می‌باشد.

 

 

شکل 3: تغییرات رشد نسبی (کل گیاه، بخش هوایی و ریشه)گیاه Salsola arbuscula در تیمارهای مختلف سدیم کلراید در گیاهچه ده روزه (A) و گیاه دو ماهه (B).  خطوط خطا نشان دهنده خطای استاندارد (SE) و حروف غیرمشابه‌نشان‌دهنده معنی‌دار بودن در سطح 01/0p< بر اساس تست دانکن است.

 

جدول 6: آنالیز واریانس نتایج تاثیر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید بر میزان رشد نسبی (RGR) کل، بخش هوایی و ریشه گیاه Salsola arbuscula.

منابع تغییر

RGR کل

RGR بخش هوایی

RGR ریشه

گیاهچه ده روزه

*098/5

ns 306/1

*219/3

گیاه دو ماهه

**811/14

**380/14

**573/4

                         01/0p< **، 05/0p<ns معنی‌دار نیست  

 

تنش شوری بر میزان رشد نسبی یا Relative Growth Rate (RGR) گیاه و ریشه نیز  (05/0p<) تاثیر معنی‌دار داشت در حالیکه تاثیر بر رشد نسبی بخش هوایی معنی‌دار نبود (جدول 6). میزان RGR کل گیاهچه، بخش هوایی و ریشه شاهد با تیمار 300 میلی‌مولار نمک تفاوت معنی‌داری را نشان داد (شکل3). بررسی رشد نسبی در گیاه 60 روزه نشان داد که تنش شوری تاثیر معنی‌داری (01/0p<)  بر رشد نسبی گیاه، بخش هوایی و ریشه دارد (جدول 6). بیش‌ترین و کم‌ترین رشد نسبی گیاه، بخش هوایی و ریشه به ترتیب در تیمار 100  و 300 میلی‌مولار سدیم کلراید به دست آمد (شکل 3).

تغییرات آناتومی برگ گیاهان دو ماهه تحت تنش شوری

نتایج نشان داد که با افزایش شوری تعداد سلول‌های اپی‏درم به طور معنی‌دار  (01/0p<) در هر دو سطح برگ کاهش یافته و بین تیمارهای شوری تفاوت معنی‌داری ( 01/0p<) در تعداد سلول‌های اپی‏درم به وجود آمد. با افزایش غلظت نمک از تعداد، طول و عرض روزنه در هر دو سطح به طور معنی‌دار کاسته شد. تیمارهای 200 و 300 میلی‌مولار سدیم کلراید با تیمار شاهد از نظر تعداد، طول و عرض روزنه به طور معنی‌دار (01/0p<) متفاوت بود. تعداد روزنه سطح رویی بیشتر از سطح زیرین برگ بود. کرک در هر دو سطح برگ مشاهده شد و تعداد کرک در اپی‏درم زیرین بیشتر از اپی‏درم رویی بود. با افزایش غلظت سدیم کلراید طول کرک به طور معنی‌دار در سطح زیرین (01/0p<) و در سطح رویی  (05/0p<) برگ کاهش یافت. تعداد کرک نیز با افزایش شوری در هر دو سطح برگ به طور معنی‌دار (01/0p<) کاهش یافت. طول و تعداد کرک در تیمار شاهد با تیمارهای 100، 200 و 300 میلی‌مولار شوری تفاوت معنی‌دار( 05/0p<) داشت (جدول 7).

 

 

جدول 7 : تاثیر تنش شوری بر خصوصیات آناتومیکی و مورفولوژیکی برگ گیاه دو ماهه Salsola arbuscula. داده‌ها میانگین سه تکرار± خطای استاندارد (انحراف معیار) و حروف غیر مشابه در هر ردیف نشان دهنده معنی‌دار بودن در سطح 01/0p< بر اساس آزمون دانکن می‌باشد

 

شاخص مورد نظر

غلظت‌های سدیم کلراید (میلی مولار)

 

0

100

200

300

سطح روییبرگ

تعداد روزنه (mm2)

a15/1±00/177

b88/0±60/107

c41/1±00/77

d00/1±00/54

++000/0

طول روزنه (µm)

a80/1±50/21

b30/1±83/15

bc20/1±83/12

c26/1±16/9

++001/0

عرض روزنه (µm)

a69/1±16/12

ab44/0±16/10

bc04/1±50/7

c60/0±83/4

++001/0

تعداد کرک (mm2)

a00/1±45/38

a33/0±30/33

b33/0±00/18

b33/0±23/10

++007/0

طول کرک (µm)

a04/1±33/708

ab08/1±33/408

b30/1±00/325

b73/0±00/275

+028/0

تعداد سلول‌های اپیدرم(mm2)

a76/1±07/764

b66/1±50/602

c42/1±70/407

d87/1±70/290

++000/0

سطح زیرین برگ

تعداد روزنه (mm2)

a45/1±30/133

b00/1±60/84

c88/0±80/53

d33/0±45/38

++000/0

طول روزنه (µm)

a30/1±83/19

b57/0±16/15

c33/0±83/10

d57/0±50/7

++001/0

عرض روزنه (µm)

a72/0±66/11

b30/1±16/6

b16/1±5/5

c66/0±66/3

++001/0

تعداد کرک (mm2)

a20/1±70/48

ab57/0±45/38

bc01/0±07/23

c57/0±75/12

++006/0

طول کرک (µm)

a40/1±33/808

b73/1±00/500

b91/0±66/408

b32/1±66/316

+028/0

تعداد سلول‌های اپیدرم(mm2)

a88/1±15/1346

b15/1±70/707

c88/0±15/628

d57/0±15/346

++000/0

مقطع عرضی برگ

ضخامت اپیدرم(µm)

c5/1±75/38

c5/1±00/50

b87/1±00/75

a4/1±83/100

++000/0

ضخامت مزوفیل نرده‌ای(µm)

d20/2±16/44

c51/2±91/72

b80/1±75/118

a25/1±50/162

++000/0

ضخامت مزوفیل حفره‌ای(µm)

d40/1±33/88

c02/1±83/145

b02/1±83/245

a50/1±325

++000/0

طول سلول مزوفیل حفره‌ای (µm)

c60/1±25/81

bc51/1±41/110

b59/1±41/135

a02/1±202

++000/0

عرض سلول مزوفیل حفره‌ای (µm)

d60/1±16/44

c20/1±91/72

b82/1±75/118

a25/1±50/162

++000/0

  01/0p< **، 05/0p<ns معنی‌دار نیست  

 

 

بررسی سطح مقطع عرضی برگ نشان داد که مزوفیل برگ متشکل از دو لایه شامل مزوفیل نردبانی در زیر اپی‏درم و مزوفیل حفره‌ای بود. با افزایش غلظت شوری بر اندازه سلول‌های مزوفیل به طور معنی‌دار (01/0p<) افزوده و در مقابل از تعداد آن‏ها کاسته شد، به طوری که بین شاهد و تیمارهای 200 و 300 میلی‌مولارسدیم کلراید تفاوت معنی‌دار( 01/0p<) بود. همچنین نتایج نشان داد که ضخامت اپی‏درم، مزوفیل حفره‌ای و مزوفیل نردبانی به طور معنی‌دار (01/0p<) تحت تنش شوری قرار گرفت و همراه با افزایش سطح شوری، ضخامت لایه‌های فوق افزایش معنی‌داری (05/0p<) نموده است. (جدول 7، شکل 5 و 6).

 

 

شکل 5: تغییرات تعداد روزنه در اثر تنش شوری در گیاه دو ماههSalsola arbuscula. 1: اپی‏درم برگ گیاه شاهد، 2، 3 و 4 به ترتیب اپی‏درم برگ گیاهان تحت تاثیر تیمارهای 100،  200 و 300 میلی‌مولار  سدیم‌کلراید.  Ad مخفف Adaxial (سطح رویی) و  Ab مخفف Abaxial (سطح زیرین) برگ می‌باشد.

 

شکل 6: تغییرات طول، عرض و تعداد سلول‌های پارانشیم حفره‌ای گیاه دو ماهه Salsola arbuscula  تحت تاثیر غلظت‌های مختلف سدیم کلراید افزایش طول و عرض سلول‌های پارانشیم حفره‌‌ای و کاهش تعداد سلول‌های فوق  همراه با افزایش غلظت سدیم کلراید مشاهده می‌شود. 1: شاهد، 2، 3 و 4 به ترتیب مقطع عرضی  برگ گیاهان دو ماهه در غلظت‌های 100، 200 و 300 میلی‌مولار نمک. فلش سلول‏های پارانشیم حفره ای را نشان می‏دهد.

 

 

بحث

میزان جوانه‌زنی و جوانه‌زنی پس از احیا در تیمار NaCl

اغلب دو مرحله حساس در چرخه زندگی هالوفیت‌ها در نظر گرفته می‌شود که شامل جوانه‌زنی و پس از آن پایداری در محیطی با شوری بالا است. مهم‌ترین فاکتورهایی که جوانه‌زنی هالوفیت‌ها را کنترل می‌کند نور و شوری است (15). همان‎گونه در نتایج اشاره شد با افزایش غلظت شوری درصد جوانه‌زنی در Salsola arbuscula از 33/95 درصد در شاهد به 33/13درصد در تیمار 400 میلی‌مولار سدیم کلراید کاهش یافت. احتمالا تنش اسمزی ناشی از شوری عامل اصلی کاهش جوانه‌زنی بذر بسیاری از گیاهان هالوفیت می‌باشد (20). نتایج اخیر نشان داد که بذر Salsola arbuscula از توانایی احیا برخوردار است، این نشان می‌دهد که کاهش درصد جوانه‌زنی در این بذر به دلیل تنش اسمزی بوده است. علاوه بر این درصد جوانه‌زنی پس از احیا در سه تیمار 300، 350 و 400 میلی‌مولار تفاوت معنی‌دار داشت. بررسی درصد جوانه‌زنی در هالوفیت Salsola affinis که توسط Wei و همکاران (21) انجام شد، نتایج مشابهی را نشان داد. همچنین نتایج مشابهی در مورد کاهش جوانه‌زنی بذر و توانایی احیا در مورد Salsola iberica به دست آمد (15). تاثیر منفی شوری بر درصد جوانه‌زنی در Salsola vermiculata L. و قدرت احیا پس از قرار‌گیری در شرایط کنترل به اثبات رسیده است (22). علاوه بر جنس سالسولا جوانه‌زنی هالوفیت‌های دیگر نیز به واسطه شوری کاهش می‌یابد و درصد این کاهش بین هالوفیت‌های مختلف متفاوت است. در گیاه هالوفیت  Cakile maritima درصد جوانه‌زنی در شوری بالاتر از 200 میلی‌مولار به طور قابل توجهی نسبت به شاهد کاهش می‌یابد. بذر‌هایی که در معرض شوری بوده‌اند پس از انتقال به شرایط کنترل احیا می‌شوند. این نشان می‌دهد جنین زنده است و آنچه مانع از جوانه‌زنی شده است تنش اسمزی بوده است (23). علاوه بر اینکه شوری درصد جوانه‌زنی نهایی را کاهش می‎دهد منجر به تاخیر جوانه‌زنی نیز می‌شود. تاخیر جوانه‌زنی به واسطه شوری بالا ممکن است به دلیل کاهش فعالیت آنزیم‌های هیدرولیتیک و کند ساختن سرعت حرکت متابولیت‌ها باشد (24).

فاکتورهای رشد و میزان رشد نسبی (RGR) درگیاهچه‌های ده روزه و گیاهان دو ماهه

مشخص شده ‎است که رشد تحت شرایط اسمزی شاید بطور عمده به علت کاهش حجم سیتوپلاسم و کاهش تورگور سلول به دلیل خروج اسمزی آب داخل سلولی کاهش یابد (25). کاهش رشد گیاه و مقدار آب حاصل از شوری در چندین گونه گیاهی از قبیل گندم (26) و نیشکر (27) گزارش شده است. یکی از استراتژی‎های موجود در گیاهان تحت تنش شوری میزان رشد آهسته آن‏ها است که در تعدادی از کشت‎های درون شیشه هالوفیت‏ها و غیر هالوفیت‏ها مشاهده می‏شود (28، 29 و 30). کاهش رشد نه تنها به گیاه برای حفظ انرژی کمک می‏کند بلکه همچنین خطر تخریب ژنتیکی را نیز محدود می‏کند. کاهش سطح پتاسیم مشاهده شده در گیاه تحت شرایط تنش شوری شاید فشار اسمزی حاصل از تجمع پتاسیم در سلول را کاهش دهد. بنابراین گسترش سلولی، جایگیری کربن تثبیت شده و فشار تورگور تحت تاثیر قرار می‎گیرد (31). این شاید یکی از دلایل‎کاهش رشد گیاه Salsolaتحت شرایط تنش شوری باشد.

نتایج مشابهی در مورد هالوفیت Halocnemum strobilaceum به دست آمده است به طوری که در غلظت 1/0 الی 3/0 مولار سدیم کلراید افزایش معنی‌داری در طول ایجاد شده است، در حالی‏که در غلظت‌های 75/0 الی 3 مولار سدیم کلراید طویل شدن گیاه به طور معنی‌داری ممانعت شده است (32). در طول تنش شوری سطح برگ در تیمار 200 میلی‌مولار افزایش یافت. همچنین وزن تر در گیاهچه ده روزه و گیاه دو ماهه تا غلظت 200 میلی‌مولار سدیم کلراید افزایش و پس از آن کاهش پیدا کرد. یکی از ویژگی‌های قابل توجه هالوفیت‌ها جذب بالای یون‌های قلیایی و حفظ آب گیاه است و حفظ آب به آن‌ها کمک می‌کند تا سمیت یونی را خنثی کنند. دو فرضیه در مورد پرآبی گیاهان هالوفیت وجود دارد و ممکن است پرآبی یک پاسخ باشد و یا به عنوان یک سازش در شرایط شوری در هالوفیت‌ها مطرح شود و هدفمند باشد. گیاهان پرآب برگ‌های بزرگ‌تر و ضخیم‌تری دارند. افزایش ضخامت و سطح برگ بیشتر به علت افزایش در اندازه سلول‌های مزوفیل و فضاهای بین سلولی کوچکتری است. هالوفیت‌ها در غلظت‌های مختلف سدیم کلراید از لحاظ محتوای آبی متفاوت‌اند. این موضوع را می توان دلیل تفاوت در وزن تر گیاه در غلظت‌های مختلف نمک دانست (33). بررسی ها نشان داده است که در گیاهAtriplex portulacoides از تیمار شاهد تا تیمار200 mol m-2 سطح برگ افزایش یافت و پس از آن تا تیمار 700 mol m-2 سطح برگ کاهش می‌یابد )34). در گیاه  Cakile maritima سطح برگ از شاهد تا غلظت 100 میلی‌‌مولار افزایش می‌یابد و پس از آن تا تیمار 500 میلی‌مولار سطح برگ به طور معنی‌دار کاهش یافته است (23). بررسی وزن تر گیاه Bruguiera parviflora پس از 45 روز در تنش شوری با غلظت‌های 0 الی 400 میلی‌مولار سدیم کلراید نشان داد که از شاهد تا تیمار 100 میلی‌مولار وزن تر افزایش یافت و پس از آن وزن تر کاهش یافت (35).

 در این تحقیق بالاترین وزن خشک در گیاهچه (کل، بخش هوایی و ریشه) مربوط به تیمار شاهد و بالاترین وزن خشک در گیاه دو ماهه (کل، بخش هوایی و ریشه) در تیمار 100 میلی‌مولار سدیم کلراید به دست آمد. در گیاه  Cakile maritima نتایج مشابهی به دست آمده است. در این گیاه از شاهد تا تیمار 100 میلی‌مولار وزن خشک در گیاه و بخش هوایی و ریشه افزایش یافته است و پس از آن تا تیمار 500 میلی‌مولار سدیم کلراید وزن خشک کاهش یافته است. تولید بیوماس تا تیمار 50 الی 100 میلی‌مولار افزایش یافته است و در سطوح بالاتر شوری ممانعت شده است (35). بررسی‌هایی که توسط چائوم و همکاران بر روی گیاه نخل روغنی انجام شد نشان داد، وزن خشک گیاه زمانیکه تحت تاثیر تنش شوری قرار می‌گیرد کاهش می‌یابد. در این بررسی مشخص شد رابطه مستقیمی بین فعالیت PSII و بازده خاص فتوسنتز و وزن خشک گیاه وجود دارد (36).

در گونه‌‌های هالوفیت Atriplex رشد در غلظت‌های پایین سدیم کلراید تحریک شده است در حالی‏که همین غلظت‌های شوری رشد را در گونه‌های غیر‌هالوفیت ممانعت کرده است. در آزمایشی که بر روی سه گونه سالسولا شامل S. orientalis و S. dendroides و S. richteri انجام شد ثابت کرد که هر سه گونه در نخستین سطح شوری 100 میلی‌مولار رشد مثبتی در بخش هوایی داشته‌اند ولی در سطوح بالاتر سدیم کلراید (200 الی 400 میلی‌مولار) رشد در بخش هوایی به طور معنی‌داری کاهش یافته است (11). بر اساس نتایج به دست آمده در این تحقیق درصد کاهش رشد در بخش ریشه در گیاهچه ده روزه و گیاه دو ماهه بیش از بخش هوایی بوده است. نتایج مشابهی توسط گورایی و همکاران (37) گزارش شده است.Reaumuria vermiculata گیاه هالوفیتی است که اثر غلظت‌های 0 الی 600 میلی‌مولار سدیم کلراید بر رشد آن بررسی شده است. رشد گیاه در غلظت‌های بالای NaCl به طور معنی‌داری کاهش یافته است. با وجود اینکه با افزایش غلظت سدیم کلراید، تولید توده‌زیستی و به دنبال آن وزن خشک در هر دو بخش هوایی و ریشه کاهش یافته، رشد ریشه حساسیت بیشتری در مقایسه با رشد بخش هوایی داشته است. تنش شوری منجر به تنش اسمزی و به‌دنبال آن کاهش پتانسیل آب می‌شود. در شرایط کنترل، پتانسیل آبی در سلول‌های ریشه نسبت به محیط خارج پایین‌تر است و ورود آب به ریشه از طریق پروتئین‌های کانال آبی رخ می‌دهد (38). در محیط شور، تفاوت در پتانسیل آب خاک و سلول‌های ریشه کاسته شده و یا حتی معکوس می‌شود که منجر به کاهش جذب آب و یا از دست رفتن آب می‌شود. وجود پتانسیل آب برای رشد ریشه لازم است، بنابراین ممانعت رشد و آسیب‌های بافتی در این شرایط اتفاق می‌افتد (39). میزان محتوای آبی در ریشه نسبت به برگ کمتر است، این کاهش باعث کم شدن فشار تورژسانس شده و در نتیجه روند رشد و توسعه سلول را با محدودیت روبرو می‌کند (40). به این ترتیب ممانعت رشد با کاهش محتوای آبی پیوسته است (41). در این تحقیق کاهش رشد ریشه بیش از کاهش رشد در برگ بوده است. بررسی RGR روشن کرد که در گیاهچه ده روزه بالاترین میزان RGR در شاهد بوده و پس از آن با افزایش غلظت شوری میزان RGR کاهش یافت. در گیاه دو ماهه بالاترین میزان RGR در تیمار 100 میلی‌مولار سدیم کلراید به دست آمد و پس از آن با افزایش غلظت سدیم کلراید میزان RGR کاهش یافت. بررسی تغییرات رشد در سه گونه هالوفیت Nitraria retusa , Atriplex halimus, Medicago arboreaدر غلظت های 0 الی 800 میلی‌مولار سدیم کلراید نشان داد که در غلظت‌های اولیه، RGR افزایش یافته و زمانی‎که سطح شوری تا غلظت 200 میلی‌مولار افزایش می‌یابد. میزان RGR در N .retusa and A .halimus به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد، در نتیجه سطوح اولیه شوری در مقایسه با کنترل برای رشد این دو گونه هالوفیت مناسب و بهینه است. میزان RGR در این دو گونه در غلظت 800 میلی‌مولار کاهش قابل توجهی می‌یابد. در گونه هالوفیت A .halimus بالاترین میزان رشد در شرایط کنترل به دست آمده است و RGR به طور معنی‌داری با افزایش غلظت شوری کاهش می‌یابد (5).

تغییرات آناتومی برگ در تیمارهای مشخص NaCl در گیاه دو ماهه

ویژگی‌های آناتومی اندام‌های گیاهی به ویژه ساختار آناتومی برگ در اثر تنش شوری تغییر می‌کند. افزایش حجم سلول‌‌ها به ویژه سلول‌های پارانشیم حفره‌ای و به دنبال آن افزایش ضخامت برگ از جمله این تغییرات است. همچنین در این شرایط از تعداد روزنه‌ها و سلول‌های اپی‎درمی کاسته می‌شود (19). این نتایج در بررسی‌های فوق نیز به دست آمد. بسته شدن روزنه‌ها از دست دادن آب را کم کرده و منجر به کاهش تنفس می‌شود و در نتیجه تجمع یون‌های سمی را در بخش هوایی به حداقل می‌رساند.

همان‎گونه که ذکر شد ضخامت اپی‏درم، مزوفیل حفره‌ای و مزوفیل نرده‌ای به طور معنی‌دار (01/0p<) تحت تنش شوری افزایش یافت. در دو گونه هالوفیت Nitraria retusa و Atriplex halimus نیز افزایش ضخامت اپی‏درم و مزوفیل همراه با افزایش غلظت سدیم کلراید تا 300 میلی‎مولار گزارش شده است (5). به‏علاوه، اطلاعات موجود با اطلاعات گزارش شده در Salicornia europaea  و  Suaed maritime موافق است (42). بررسی‌ها نشان داد در گونه‌های Suaeda به دنبال تجمع نمک در محیط اندازه سلول‌های اپی‏درمی افزایش و تعداد آن‌ها کاهش یافت (19). تمامی این تغییرات آناتومیکی وابسته به سازگاری‌های گیاه هالوفیت نسبت به غلظت بالای سدیم کلراید در محیط رشد است.

 

نتیجهگیری

بر طبق نتایج بدست آمده از این تحقیق می توان بیان نمود که گیاه Salsola arbuscula گیاه هالوفیتی است که با وجود اینکه در مرحله جوانه زنی بذر حساسیت بیشتری نسبت به تنش شوری در مقایسه با گیاه کامل دارد ولی با دارا بودن قدرت جوانه زنی پس از احیا، مشخص می گردد که سمیت یونی ایجاد شده در بذر دائمی نبوده و ممکن است تنش اسمزی عامل عدم جوانه زنی بذر تحت تنش باشد. همچنین با افزایش تنش شوری رشد گیاهچه و گیاه کاهش یافت که علت کاهش احتمالا تغییر مسیر انرژی از سمت رشد به سمت تعادل است ولی در برخی غلظت ها افزایش رشد گیاه مشاهده گردید که نیاز به رژیم تغذیه ای مناسب برای سدیم توسط این گیاه هالوفیت را نشان می دهد. تغییر آناتومی مشاهده شده در برگ در تیمار شوری نیز پاسخی است که منجر به سازگاری گیاه نسبت به غلظت های بالای سدیم کلراید می گردد. بنابراین گیاه با مکانیسم‏های متفاوت قادر است قدرت جوانه زنی خود را در محیط شور و پس از مساعد شدن شرایط استرس حفظ نموده و در مراحل مختلف رشد و نمو نیز با تغییرات رشدی و آناتومیکی در شوری مقاومت نماید. بررسی مکانیسم‏های مقاومت در این گیاه نیازمند تحقیقات گسترده‏تری می باشد.

 

تشکر و قدردانی

نویسندگان مقاله از حوزه معاونت محترم پژوهشی و فناوری دانشگاه اراک و قطب تنش‎های گیاهی دانشگاه اصفهان که حمایت مالی و اجرایی این تحقیق را به عهده داشتند صمیمانه تشکر و قدردانی می‌نمایند.

1. EL-Bassiouny HMS, Bekheta MA. Effect of Salt Stress on Relative Water Content, Lipid Peroxidation, Polyamines, Amino Acids and Ethylene of Two Wheat Cultivars. AgricultureandBiologiacal. 2007; 7(3): 363-368.
2. Sairam RK, Tyagi A. Physiology and molecular biology of salinity stress tolerance in plants. Curr. Sci. 2004; 86(3): 407-421.
3- Koutoua AY, Rochdi A, Laurent KK, Hilaire KT. NaCl stress-induced growth, water and ions contents changes on in vitro selection of salt tolerant and salt sensitive callus of wheat (Triticum durum Desf.). IJb. 2011; 1( 4): 12-25.
4. Parvaiz A, Satyawati S. Salt stress and phyto-biochemical responses of plants – a review. Plant Soil and Environment. 2008; 54(3): 89-99.
5. Boughalleb F, Denden M, Ben Tiba B. Anatomical changes induced by increasing NaCl salinity in three fodder shrubs, Nitraria retusa, Atriplex halimus and Medicago arborea, Acta Plant Physiology. 2009; 31(5): 947-960.
6. Soltani A, Gholipoor M, Zeinali E. Seed reserve utilization and seedling growth of wheat as affected by drought and salinity. Environ. Exp. Bot. 2006; 55, 195-200.
7. Ashraf M, Foolad MR. Pre-sowing seed treatment shotgun approach to improve germination, plant growth, and crop yield under saline and non-saline conditions. Advan. Agron. 2005; 88, 223-271.
8. Voigt EL, Almeida TD, Chagas RM, Ponte LFA, et al. Source–sink regulation of cotyledonary reserve mobilization during cashew (Anacardium occidentale) seedling establishment under NaCl salinity. J. Plant Physiol. 2009; 166: 80-89.
9. Hanslin HM, Eggen T. Salinity tolerance during germination of seashore halophytes and salt-tolerant grass cultivars. Seed Sci. Res. 2005; 15: 43-50.
10. Joshi AJ, Mali BS, Hinglajia H. Salt tolerance at germination and early growth of two forage grasses growing in marshy habitats. Enviro. and experimental botany. 2004; 154: 160-3.
11. Heidari-Sharifabady H, Mirzaie-Nodoushan b H. Salinity-induced growth and some metabolic changes in three Salsola species. J Arid Environ. 2006; 67: 715-720.  
12. Stefaniak B, Wozny A, Li V. Plant micropropagation and callus induction of some annual Salsola species. Biologia plantarum. 2003; 46(2): 305-308.
13. J.Ryan F, L.Mosyakin S, J.Pitcairin M. Molecular comparisons of Salsola tragus from California and Ukraine. canada J. Botany. 2007; 85(2): 224-229.
14. Murashige T, Skoog FA. revised medium for rapid growth and bioassay with tabacco tissue cultures, Plant Physiol. 1962; 15: 473-479.
15. Ajmal Khan M, Gul B, Weber DJ. Seed germination in the Great Basin halophyte Salsola iberica. Canada. J. Botany. 2002; 80: 650-655.
16. Khan MA, Ungar IA. Seed polymorphism and germination responses to salinity stress in Atriplex triangularis Willd. BotanicalGazette. 1984; 145: 487-494.
17. Hunt R. Basic growth analysis. Plant growth analysis for beginners. Illustrated. London. UnwinHyman. 1990.
18. Widuri R, Welzen PV. A revision of the genus Cephalomappa (Euphorbiaceae) in Malesyia. Reinwardtia. 1993; 11 (3): 153-184.
19. Polic D, Lukovic J, Zoric L, Boza P, et al. Morpho-anatomical differentiation of Suaeda maritime (L.) Dumort. 1827. (Chenopodiaceae) populations from inland and maritime saline area. Central European Journal of Biology. 2009; 4(1): 117-129.
20. Hakim MA, Juraimi AS, Begum M, Hanafi MM, et al. Effect of salt stress on germination and early seedling growth of rice (Oryza sativa L.). African J. Biotech. 2010; 9(13): 1911-1918.
21. Wei Y, Dong M, Huang ZY, Tan DY. Factors influencing seed germination of Salsola affinis (chenopodiaceae) a dominant annual halophyte inhabiting the deserts of xinjiang china. Science Direct Flora. 2008; 203: 734-740.
 
22. Guma IR, Padron-Mederos MA, Santos-Guerra A, Reyes-Betancort JA. Effect of temperatre and salinity on germination of Salsola Vermiculata (Chenopodiaceae) from canary Island. Arid Environ. 2010; 708-711.
23. Debez A, Hamed KB, Grignon C, Abdelly C. Salinity effects on germination, growth, and seed production of the halophyte Cakile maritime. Plant and Soil. 2004; 262: 179-189.
24. Ashraf M, Afaf YR, Qureshi MS, Sarwar G, et al. Salinity induced changes in _-amylase and protease activities and associated metabolism in cotton varieties during germination and early seedling growth stages. Acta Physiologia Plantarum. 2002; 24: 37-44.
25. Summart J, Thanonkeo P, Panichajakul S, Prathepha P, et al. Effect of salt stress on growth, inorganic ion and proline accumulation in Thai aromatic rice, Khao Dawk Mali 105, callus culture. African J. Biotech. 2010; 9 (2): 145-152.
26. Lutts S, Almansouri M, Kinet JM. Salinity and water stress have contrasting effects on the relationship between growth and cell viability during and after stress exposure in durum wheat callus. Plant Sci. 2004; 167:9-18.
27. Errabii T, Gandonou CB, Essalmain H, Abrini J, et al. Growth, proline and ion accumulation in sugarcane callus cultures under drought-induced osmotic stress and its subsequent relief. African J.Biotech. 2006; 5: 1488-1493.
28. Zhang F, Yang YL, He WL, Zhao X, et al. Effects of salinity on growth and compatible solutes of callus induced from Populus euphratica. In vitro Cellular and Developmental Biology-Plant. 2004; 40:491-494.
29. Zhao X, Tan HJ, Liu YB, Li XR, et al. Effect of salt stress on growth and osmotic regulation in Thellungiella and Arabisopsis callus. Plant Cell Tiss. Organ Cult. 2009; 98(1):97-103.
30. Patade VY, Suprasanna P, Bapat VA. Effects of salt stress in relation to osmotic adjustment on sugarcane (Saccharum officinarum L.) callus cultures. Plant Growth Regulation. 2008; 55:169-173.
31. Lokhande VH, Nikam TD, Penna S. Biochemical, physiological and growth changes in response to salinity in callus cultures of Sesuvium portulacastrum L. Plant Cell Tiss. Organ Cult. 2010; 102: 17-25.
32. Qu XX, Huang ZY, M.Baskin J, C.Bashkin C. Effect of Temperature, Light and Salinity on Seed Germination and Radicle Growth of the Geographically Widespread Halophyte Shrub Halocnemum strobilaceum. Annals of Botany. 2008; 101: 293-299.
33. Jennifer S. Mechanisms of salt tolerance in halophytes: can crop plants resistance to salinity be improved. APS 402 Dissertation. 2004; 6-9.
34. Redondo-Gomez S, Mateos-Naranjo E, Davy AJ, Francisco Fernandez-Munoz F, et al. Growth and Photosynthetic Responses to Salinity of the Salt-marsh Shrub Atriplex portulacoides. Annals of Botany. 2007; 100: 555-563.
35. Parida AK, Das AB, Mittra B. Effects of salt on growth, ion accumulation photosynthesis and leaf anatomy of the mangrove, Bruguiera parviflora. Trees-Structure. Functional. 2004a; 18: 167-174.
36. Cha-Um S, Takabe T, Kirdmanee C. Ion Contents, Relative Electrolyte Leakage, Proline Accumulation, Photosynthetic Abilities And Growth Characters Of Oil Palm Seedlings In Response To Salt Stress. Pak. J. Botany. 2010; 42(3): 2191-2020.
37. Gorai M, Neffati M. Osmotic adjustment, water relations and growth attributes of the xero-halophyte Reaumuria vermiculata L. (Tamaricaceae) in response to salt stress. Acta Physiologiae Planta. 2010; 33(4): 1425-1433.
38. Katsuhara MT, Hanba Y, Shiratake K, Maeshima M. Expanding roles of plant aquaporins in plasma membranes and cell organelles. Funct. Plant Biologia. 2008; 35(1): 1-14.
39. Hauser F, Horie T. A conserved primary salt tolerance mechanism mediated by HKT transporters: a mechanism for sodium exclusion and maintenance of high K+/Na+ ratio in leaves during salinity stress. Plant, Cll and Environ. 2010; 33: 552-565.
40. Katerji N, van Hoorn JW, Hamdy A, Mastrorilli M. et al. Osmotic adjustment of sugar beets in response to soil salinity and its influence on stomatal conductance, growth and yield. Agricul. Water Manage. 1997; 34: 57-69.
41. Cherki Ghoulam CH, Foursy A, Fares KH. Effects of salt stress on growth, inorganic ions and proline accumulation in relation to osmotic adjustment in five sugar beet cultivars. Environ. Experi. Bot. 2002; 47: 39-50.
42. Moghaieb REA, Saneoka H, Fujita K. Effect of salinity on osmotic adjustment, glycinebetaine accumulation and the betaine aldehyde dehydrogenase gene expression in two halophytic plants, Salicornia europaea and Suaeda maritime. Plant Sci. 2004; 166: 1345-1349.