فصلنامه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

چکیده

هدف: از آنجایی‏که در خصوص موفولوژی پوست گونه ( (Barbus grypusمطالعه ای انجام نشده است، تحقیق حاضر انجام گرفته تا امکان استفاده از آن در سایر مطالعات تخصصی  مانند هیستوپاتولوژی و سایر علوم مربوطه فراهم گردد. 
مواد و روش‏ها: از پوست نواحی مختلف سر 20 قطعه ماهی نمونه‏هایی به ضخامت 5 میلی متر تهیه و در محلول تثبیت کننده بوئن قرار گرفته و سپس به روش استاندارد تهیه لام‏های بافت شناسی انجام پذیرفت. برای مطالعات میکروسکوپ الکترونی پس از ثبوت اولیه و ثانویه و آبگیری در داخل رزین آغشته گردیده و پس از تهیه برش‏های فوق نازک 50 نانومتر در داخل یورانیل استات رنگ آمیزی گردیدند.
نتایج: بر اساس نتایج  پوست نواحی سر، لب و سبیلک علی رغم وجود اختلاف ساختاری از دو طبقه شامل اپی‏درم و درم که بر روی بافت همبند سست به‏نام هیپودرم قرار گرفته تشکیل شده است. هم‏چنین پوست این نواحی  را از لحاظ پراکنش سلول‏های مورد مطالعه به نواحی مختلف می‏توان تقسیم بندی کرد. در مطالعات میکروسکوپ الکترونی سلول‏های جامی شکل حاوی گرانول های متعدد موکوسی و سلول‏های خاردار و هشدار دهنده توسط یک هسته هیپر کروماتین در بر گرفته که در مورد سلول‏های هشدار دهنده نمود بیشتری داشت.
نتیجه گیری: براساس مطالعه انجام شده، بافت پوست در نقاط مورد مطالعه در ماهی شیر بت از نظر ساختار میکروسکوپ نوری و الکترونی تفاوت‏هایی به بافت پوست در سایر گونه‏ها داشته اما دارای شباهت‏هایی بوده که قابل گزارش می باشد.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Histomorphology and Histometric Study of the Head’s Skin in(Barbus grypus)

چکیده [English]

Aim: As there was no studies available regarding the morphological structure of skin of (Barbus grypus) therefore this research work was performed to help the other studies such as histopathology of the fish.
Material and Methods: Skin of the different part of the head of 20 Barbus grypus with 5mm thickness were removed and fixed in bouin solution. The routine procedures for preparation of tissues were followed. For transmission electron microscopic study, the samples after primary and post-fixation were dehydrated and embedded in resin. Then, thin sections 50 µm were prepared and stained with uranyl acetate.
Results: according to histomorphological examination, skin of head, lip and barbel was made of epidermis and dermis which were located on a loose connective tissue called hypoderm. In histometric study, skin of studied area, was divided into different regions in (Barbus grypus)based on cells distribution. In the micrograph of TEM, goblet cells containing many mucus granule, spinous and club cells with hyper chromatin nucleus were observed, which presence of hyper chromatin nucleus was more obvious in the club cells. 
Conclusion: The light and TEM studies on the skin in studied region of (Barbus grypus), showed there was differences and some similarity with the other reported species. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Barbus grypus
  • Histomorphology
  • Histometric
  • Skin

مقدمه

پوست یک ارگان بزرگ و وسیع می‏باشد که موجود را در مقابل عوامل استرس زا و محرک های محیطی که باعث اختلال در اعمال فیزیولوژیک اعضا داخلی بدن می شود، حفظ می‏کند (1و2).  علاوه بر آن پوست در برخی از گونه های ماهیان یک اندام فرعی مهم جهت تنفس بوده و همچنین در نگهداری و حفظ تعادل آب و مواد معدنی بدن ماهی نیز نقش دارد (3).  در پوست ماهی انواع مختلفی از ساختارهای حسی نیز وجود دارند که اطلاعات محیط را به ماهی منتقل می‏کنند (3).  تنوع مورفولوژیکی و عملکردی بسیار وسیع در جزئیات پوست و ترکیب ساختاری آن در بین گونه‏های مختلف ایجاد شده است تا به نحوی نیاز هرگونه را برآورده سازد. با وجود اینکه اختلافات زیادی در جزئیات پوست ماهیان وجود دارد  ساختار عمومی تقریبا در تمامی ماهیان مشابه بوده و از دو لایه اصلی تشکیل شده است. اپی درم که سطح خارجی بدن ماهی را پوشانده و درم که به همراه لایه زیر خود به نام هیپودرم لایه داخلی را تشکیل می‏دهد (4).  ضخامت پوست و هریک از لایه‏های تشکیل دهنده آن در بین گونه های مختلف ماهیان و حتی در داخل یک گونه متفاوت می باشد و با سن، فصل، مرحله سیکل جنسی، محل قرارگیری آن بر روی بدن و شرایط محیطی ارتباط دارد (5، 6 و7). در یک ماهی، ضخامت پوست در نواحی مختلف بدن نیز متفاوت می باشد. به طور کلی پوست ماهیان استخوانی از 5 لایه تشکیل شده که به ترتیب از خارج به داخل شامل کوتیکول، اپی درم، غشاء پایه، درم و هیپودرم می باشد (3و6). به دلیل کثرت گونه‏های ماهی و تفاوت های زیادی که در بافت ها و اندام‏های مختلف آن‏ها وجود دارد بررسی آناتومی و بافت‏شناسی یک گونه را نمی‏توان به سایر گونه‏ها تعمیم داد. از طرفی از نمونه‏های پوست، برای تشخیص بسیاری از بیماری ها در آزمایشات سیتولوژی استفاده می‏شود و تنوع مورفولوژیکی زیادی در ساختمان بافت‏شناسی پوست در گونه‏های مختلف وجود دارد. بنابراین مطالعه‏ی اخیر می‏تواند پاسخگوی بسیاری از سوالات در زمینه پاتولوژی، فیزیولوژی در واحدهای اجرایی این گونه باشد. نظر به اینکه تاکنون در خصوص ساختمان طبیعی پوست ماهی شیربت که یکی از ماهیان با ارزش و تجاری از نظر تغذیه‏ای در ناحیه جنوبی کشور می‏باشد گزارشی در دسترس نمی‏باشد، لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین و شناسایی هیستومورفولوژی و هیستومتری پوست قسمت‏های مختلف ناحیه پوزه و سر ماهی شیر بت انجام گرفت است.

مواد و روش‌ها

در این مرحله تعداد 20 قطعه ماهی شیر بت به ظاهر سالم و بالغ از از هر دو جنس از مرکز توسعه ماهیان آب‏های داخلی خوزستان صید گردیده و به صورت زنده به آزمایشگاه بافت شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران منتقل گردید. بدین منظور ماهیان بلافاصله به روش ضربه بیهوش شده و پس از توزین طول کل بدن و طول استاندارد با استفاده از خط کش اندازه‏گیری شده و فرم بدن، باله ها، رنگ و وضعیت پوست در نواحی مختلف بدن مورد بررسی قرار گرفت. جهت مطالعات میکروسکوپی، بلافاصله نمونه‏هایی به ضخامت حداکثر 5/0 سانتی‏متر از قسمت های مختلف پوست ناحیه سر، لب بالا، لب پایین، سبیلک بالا، سبیلک پایین از ماهیان برداشت گردید و پس از ثبوت در فرمالین 10 درصد به روش معمول تهیه مقاطع بافتی، برش‏هایی به ضخامت 5 تا 6 میکرومتر تهیه و مورد رنگ‏آمیزی معمول هماتوکسیلین- ائوزینhematoxylin and eosin) ) و اسید پریودیک شیف (Periodic Acid Schiff) قرار گرفتند (8و9). جهت مطالعه مقاطع میکروسکوپی در این مرحله ساختار بافت شناسی پوست از نظر ساختار بافتی لایه‏های تشکیل دهنده یعنی اپی‏درم، درم و هیپودرم و سلول‏های تشکیل دهنده آن‏ها شامل سلول های پوششی، جامی شکل، گرزی شکل و جوانه‏های چشایی پوست و ساختارهای ضمیمه آن‏ها شامل رشته‏ها، سلول ها، رنگدانه ها به وسیله میکروسکوپ نوری مورد مطالعه قرار گرفتند. در مطالعه هیستومتریک پوست نیز نواحی مختلف بدن تعداد سلول‏های جامی، تعداد جوانه های چشایی، تعداد سلول‏های گرزی شکل و ضخامت اپی‏درم مورد بررسی قرار گرفته و نتایج به دست آمده با استفاده از تصاویر میکروسکوپی تهیه شده ارائه گردیدند. برای آماده سازی نمونه‏ها جهت مطالعه با میکروسکوپ الکترونی برای ثبوت  از گلوتارآلدئید 4 درصد استفاده گردید. جهت شستشو در این مرحله با استفاده از sodium cacodylate buffer  1درصد تا 15/0 مولار، در 3 مرحله و هر مرحله به مدت 15 دقیقه انجام گرفت. در ادامه جهت ثبوت ثانویه نمونه‏ها به مدت 5/1 تا 2 ساعت در تترواکسید اسمیوم (Osmium Tetroxide) یک درصد        قرار گرفتند و سپس برای سشتشو با استفاده از            Sodium cacodylate buffer  1/0 تا 15/0 مولار، در 3 مرحله و هر مرحله به مدت 15 دقیقه انجام شد و برای آب گیری در این مرحله از غلظت‏های افزاینده استون، اتانول و یا متانول استفاده شد. بدین ترتیب که نمونه‏ها به ترتیب در استون 30 درصد، 50 درصد، 75 درصد، 95 درصد، 100 درصد، 100 درصد و 100 درصد هر کدام به مدت 15 دقیقه قرار داده شدند. سپس جهت آغشتگی با رزین عمل مخلوط کردن رزین با استون، اتانول، متانول و یا پروپیلن اکساید با نسبت‏های 3 حجم از یکی از مواد گفته شده به همراه 1 حجم استون به مدت 3 ساعت، نسبت 1به1 هر دو ماده به مدت 24 ساعت، 3 حجم استون به همراه یک حجم از یکی از مواد فوق الذکر به مدت 3 ساعت و در نهایت استفاده از رزین خالص به مدت 5 ساعت صورت گرفت. در این تحقیق از استون و برای قالب گیری از رزین خالص استفاده گردید. در مرحله پلیمریزاسیون، نمونه ها به مدت 24 تا 48 ساعت در آون با دمای 60 تا 70 درجه سانتی‏گراد قرار داده شدند و در نهایت جهت تهیه برش از دستگاه اولترامیکروتوم برش هایی به ضخامت50 نانومتر از نمونه‏ها تهیه شد و برای رنگ آمیزی برش‏های فوق نازک از استات یورانیل استفاده گردید (10و11). در نهایت از برش های تهیه شده، توسط دستگاه میکروسکوپ الکترونی Philips مدل CM10 ساخت کشور هلند عکسبرداری شد. میانگین داده ها ی بدست آمده با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه شانزده و با کمک آزمون آنالیز واریانس (ANOVA) و سپس آزمون توکی مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.

 

نتایج

هیستومورفولوژی

نتایج هیستومورفولوژی حاصل از این مطالعه نشان داد که پوست نواحی سر، لب و سبیلک علی رغم وجود اختلاف ساختاری از دو طبقه شامل اپی درم و درم تشکیل شده و بر روی بافت همبند سست بنام هیپودرم قرار گرفته است. در ناحیه اپی درم سلول‏های پوششی از نوع سنگفرشی مطبق شاخی نشده با ضخامت متفاوت در بخش های مختلف، سلول‏های جامی شکل، سلول‏های گرزی شکل، جوانه‏های چشایی و مویرگ‏های خونی مشاهده گردید. سلول‏های جامی شکل در لایه‏های میانی تا خارجی تر اپی‏درم در رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین سیتوپلاسمی روشن و در رنگ آمیزی اسید پریودیک شیف سیتوپلاسمی به رنگ روشن تا ارغوانی داشتند. این سلول‏ها دارای هسته‏ای هتروکروماتین،کشیده و چسبیده به قاعده بودند. این سلول‏ها در لایه‏های میانی اپی‏درم کروی و در لایه‏های سطحی تر معمولا دارای اشکالی بزرگتر و کشیده بودند. سلول‏های گرزی شکل دارای اشکال بزرگ و حجیم که در لایه‏های عمقی و میانی اپی‏درم مشاهده شدند و نسبت به رنگ اسید پریودیک شیف پاسخ منفی دادند. این سلول‏ها دارای سیتوپلاسمی روشن که برخی از آنها دارای واکوئول و هسته‏ای بزرگ که تقریبا در مرکز سلول قرار داشتند. علاوه بر این، سلول‏ها ساختارهایی کشیده و بیضی شکل بنام جوانه‏های چشایی که بوسیله منفذ به سطح پوست باز می‏شدند. این ساختارها، دارای سلول‏های قائده‏ای، سلول‏های روشن با هسته روشن و یوکروماتین و  سلول‏های تیره با هسته هتروکروماتین که دارای سیتوپلاسمی کشیده بودند. در زیر اپیدرم، درم واقع شده است که خود از دو لایه اسفنجی و رتیکولر تشکیل شده بود. لایه اسفنجی شبکه سستی از رشته‏های کلاژن به همراه عناصر سلولی بود که سلول‏های رنگدانه‏ای نیز در آن مشاهده گردید و به صورت دو تا سه ردیف و پراکنده در سراسر طول درم قرار گرفته بود. لایه رتیکولر بصورت یک بافت همبند سخت نامنظم که دستجات کلاژن بصورت لایه های موازی و متراکم در کنار همدیگر قرار گرفته و عناصر سلولی کمتری در آن مشاهده گردید. در زیر درم هیپودرم مشاهده گردید که بصورت یک بافت همبند سست فاقد بافت عضلانی و در ناحیه سر بر روی استخوان جمجمه قرار گرفته بود. هر سه نوع سلول یاد شده در نواحی مورد مطالعه قابل مشاهده بودند، اما سلول‏های گرزی شکل در ناحیه لب مشاهده نشدند (شکل‏های1، 2و3). یافته‏های حاصل از میکروسکوپ الکترونی نشان داد که سلول‏های جامی شکل حاوی گرانول‏های متعدد موکوسی در داخل سیتوپلاسم و شبکه آندوپلاسمی توسعه نیافته می‌باشند. همچنین قسمت عمده حجم سیتوپلاسم در سلول‏های خاردار و هشدار دهنده توسط یک هسته هیپر کروماتین پوشیده شده که در مورد سلول‏های هشدار دهنده نمود بیشتری داشت (شکل‏های 4 و 5).

 

هیستومتری

نتایج هیستومتری حاصل از اندازه گیری ضخامت اپیدرم حاکی از آن بود که پوست ناحیه سر و ناحیه لب و سبیلک از نظر ضخامت اپی‏درم به سه ناحیه تقسیم می‏شود و از این لحاظ با هم متفاوت بوده مقایسه آماری بین آن‏ها معنی دار بود   (05/0p<). شمارش تعداد سلول‏های جامی، گرزی شکل و جوانه‏های چشایی و محاسبه تعداد متوسط آنها در 100 میکرومتر و در ده میدان میکروسکوپی در قسمت‏های مختلف لام و در نمونه‏های نر و ماده در طول اپی‏درم در نواحی مختلف مورد مطالعه حاکی از آن بود که پوست ماهی شیر بت از نظر تعداد سلول‏های جامی با هم متفاوت بوده و به سه ناحیه تقسیم می‏شوند زیرا مقایسه بین آن‏ها نیز از لحاظ آماری معنی‏دار بود (05/0p<). همچنین بر اساس  نواحی و تعداد سلول‏ها،  پوست نواحی مورد مطالعه دارای تقسیم بندی‏های متفاوت می‏باشند به طوری که پوست نواحی سبیلک و سر از لحاظ تعداد سلول‏های گرزی شکل در دو ناحیه و بر اساس تعداد جوانه‏های چشایی در یک منطقه قرار گرفتند. لازم به یادآوری می‏باشد که بیشترین تعداد جوانه چشایی در پوست سطح خارجی لب مشاهده گردیده و هیچ گونه سلول گرزی شکل در این ناحیه قابل مشاهده نبود. همچنین از لحاظ مقایسه ساختاری پوست در ماهی شیر بت در جنس های مورد مطالعه تفاوتی مشاهده نگردید (جداول1، 2، 3، 4و 5).

 

 

 

شکل 1: ساختار بافتی لب خارجی در ناحیه اپی درم (A و B). سلول‏های جامی شکل(Gc)، سلول‏های خاردار(Sc)، جوانه چشایی(پیکان قطور)، غشا پایه(Bm). در شکل B سلول های جامی شکل به رنگ آمیزیPASبه شدت واکنش مثبت نشان داده اند. A: رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی×40، B: رنگ آمیزی PAS، بزرگنمایی×40.

 

 

 

شکل 2: ساختار بافتی سبیلک، ناحیه اپی‏درم (Ep)، درم(De)، سلول‏های جامی شکل(Gc)، سلول‏های خاردار(Sc)، سلول‏های گرزی شکل(Cc)، جوانه چشایی (پیکان)، غشا پایه (Bm). در شکل B سلول‏های جامی شکل به رنگ آمیزیPAS به شدت واکنش مثبت نشان داده اما سلولهای گرزی شکل به این رنگ آمیزی پاسخ نداده اند. A: رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، بزرگنمایی×40، B: رنگ آمیزی PAS، بزرگنمایی×40.

 

 

 

شکل3: ساختار بافتی پوست سر، ناحیه اپی‏درم قطور (Ep)، درم (De)، سلول های جامی شکل (Gc)، سلول‏های خاردار(Sc)، سلول‏های گرزی شکل(Cc)، غشا پایه (Bm)، در شکلB سلول‏های جامی شکل به رنگ آمیزی  PASبه شدت واکنش مثبت نشان داده اما سلول‏های گرزی شکل به این رنگ آمیزی پاسخ نداده اند. A: رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین، بزرگنمایی×40، B: رنگ آمیزی PAS، بزرگنمایی×40.

 

 

 

 

 

 

شکل4:میکروگراف میکروسکپ الکترونی از سلول های هشدار دهنده در سمت راست (بزرگنمایی ×9500) و سلول های خاردار در سمت چپ (بزرگنمایی ×9500) می باشد (نوک پیکان ها).

 

شکل5: میکروگراف میکروسکپ الکترونی از سلول‏های جامی شکل (بزرگنمایی ×27500) که حاوی گرانول‏های متعدد مملو از موکوس می‏باشد (نوک پیکان ها).

 

جدول 1: میانگین و انحراف معیار فاکتو های مورد مطالعه به روش هیستومتریک در ده میدان میکروسکوپی با بزرگنمایی یکسان و در 100میکرومتر از طول اپی‏درم.

       فاکتورها

    موقعیت

تعداد سلول های جامی شکل

تعداد سلول های گرزی شکل

تعداد جوانه های چشایی

ضخامت اپی درم(میکرومتر)

پوست سر

8/351±92/4

860/0 ±8/12

245 /0±4/1

05/4±23

سطح خارجی لب

6/147±956/1

----------

374/0± 2/3

663/0±8/13

سبیلک

8/117±744/1

477/0±2

200/0± 2/1

866 /0±2/3

 

جدول 2: تقسیم بندی پوست نواحی مورد مطالعه در ماهی شیر بت بر اساس تعداد سلول‏های جامی شکل در 100میکرومتر از اپی‏درم حاصل از 10میدان میکروسکوپی با بزرگنمایی مشابه (بر اساس پس آزمون توکی) که نشان می دهد این نواحی بر اساس تعداد سلول های جامی در سه ناحیه مجزا قرار گرفته اند.

موقعیت

گروه

1

2

3

سبیلک

80/117

-

-

پوست سر

-

-

80/351

سطح خارجی لب

-

60/147

-

 

جدول 3: تقسیم بندی پوست نواحی مورد مطالعه در ماهی شیر بت بر اساس تعداد سلول های گرزی شکل در 100میکرومتر از اپی درم حاصل از 10میدان میکروسکوپی با بزرگنمایی مشابه (بر اساس پس آزمون توکی) که نشان می دهد این نواحی بر اساس تعداد سلول های گرزی در سه ناحیه مجزا قرار گرفته اند.

موقعیت

گروه

1

2

سبیلک

00/2

-

پوست سر

-

80/12

سطح خارجی لب

00/0

-

جدول 4: تقسیم بندی پوست نواحی مورد مطالعه در ماهی شیر بت بر اساس تعداد جوانه های چشایی در 100میکرومتر از اپی درم حاصل از 10 میدان میکروسکوپی با بزرگنمایی یکسان (بر اساس پس آزمون توکی) که نشان می دهد نواحی سبیلک و سر در یک ناحیه و سطح خارجی لب  بر اساس تعداد جوانه های چشایی در ناحیه مجزا قرار گرفته اند.

موقعیت

گروه

1

2

سبیلک

20/1

-

پوست سر

40/1

-

سطح خارجی لب

-

20/3

 

جدول 5:  تقسیم بندی پوست نواحی مورد مطالعه در ماهی شیر بت بر اساس ضخامت اپی درم در 100میکرومتر از اپی درم حاصل از 10میدان میکروسکوپی با  بزرگنمایی یکسان (بر اساس پس آزمون توکی) که نشان می دهد این نواحی بر اساس ضخامت اپی درم در سه ناحیه مجزا قرار گرفته اند.

موقعیت

گروه

1

2

3

سبیلک

20/3

-

-

پوست سر

-

-

00/23

سطح خارجی لب

-

80/13

-

 

 

 

بحث

بررسی میکروسکوپی پوست نواحی مورد مطالعه در ماهی شیربت نشان می‏دهد که با وجود اختلاف در ساختار بافت شناسی آن‏ها از دو لایه اپی‏درم و درم تشکیل شده که بر روی بافت همبند سست به‏نام هیپودرم قرار گرفته است. این یافته توسط سایر محققین که بر روی گونه هایی همانند آزاد ماهیان، گربه ماهی روگاهی و سایر انواع گونه مطالعه شده است ذکر گردید.  اپی‏درم یک اپی‏تلیوم سنگفرشی مطبق غیر شاخی است که ضخامت آن از 3 تا 5 سلول (منطقه خلفی شکمی) و بیشتر 20 تا 25 سلول (در منطقه سری پشتی) فرق می‌کند. اپی‏درم پوست مشتق از لایه اکتودرم جنینی می‏باشد که سطح بدن مهره‏داران، از جمله ماهیان را پوشش می‏دهد. تفاوت پوست ماهی از پوست سایر مهره‏داران به طور برجسته در سطح آن می‏باشد، جایی که سلول‏های اپی‏درمی زنده در تماس با محیط آب و فاقد ترشح کوتیکول اما حاوی موکوس هستند (12و13). طبق نتایج این تحقیق در سطحی ترین لایه پوست ماهی شیر بت، سلول‏های سطحی اپی‏درم همراه با سلول‏های ترشح کننده موکوس وجود داشت، اما لایه حفاظتی کوتیکول در این ماهیان مشاهده نشد. پراکندگی و محل قرار گیری جوانه‏های حسی در ماهیان مختلف متفاوت است. توزیع و محل قرار گیری جوانه های چشایی در ماهی garra rufa توسط Cinar  و همکاران (14) مورد مطالعه قرار گرفت و مشخص شد که این جوانه‏ها در قسمت‏های مختلف بدن از جمله بر روی لب‏ها قرار گرفته‏اند که با مطالعه اخیر بر روی گونه شیر بت هم‏خوانی دارد. یک تفاوت مهم از پوست ماهیان با پوست پستانداران این است که در ماهیان استخوانی، در لایه خارجی اپی‏درم سلول‌های مخروطی باقی می‌مانند و قابلیت تقسیم پذیری را حفظ می‌کنند و برای مراحل ترمیم به کار می‎روند. سلول‌هایی که در اپی درم یافت می‌شوند شامل: سلول‌های دارای رشته یا سلول‌های مالپیگی است که جز ترکیبات اصلی هستند؛ سلول‎های موکوسی که مسئول ترشح گلیکوپروتئین‎های اولیه (موکوس) بوده و تشکیل یک آستر محافظ لزجی را روی بدن ماهی می‎دهند. وظایفی را که می‎توان به این آستر نسبت داد شامل کاهش کشش یا اصطکاک، گریز از شکار، و جدا کردن سلول‎های اپی تلیال سطحی از باکتری‎ها است. Yonkosو همکارانش (15) نشان دادند که ضخامت اپی‏درم در قسمت‏های مختلف بدن ماهی کپور قنات متفاوت بوده و اپی‏درم سطح پشتی ناحیه سر بیشترین ضخامت و دارای 10 تا 15 لایه سلول می‏باشد که با مطالعه اخیر بر روی اپی‏درم پوست ناحیه سر درماهی شیر بت همخوانی دارد. ایمنوگلوبولین‎ها نیز در موکوس حضور دارند و یک سطح محافظ اضافی علیه عفونت‎ها را ایجاد می‌کنند. به علاوه، پوست شامل لوکوسیت‎ها و ماکروفاژهای سرگردان نیز هست. راسته‏ی کپور ماهی شکلان، راسته‏ی اسبله ماهی شکلان، راسته‏ی کاراسین شکلان، راسته‏ی خامه ماهی شکلان سلول‌های اپی‏درمی ائوزینوفیلیکی (اسیدوفیلیک) بزرگی دارند که مواد ترساننده را در هنگام محاصره آزاد می‌کنند. انواع دیگر سلول‌ها نیز ممکن است وجود داشته باشند مانند: سلول‌های حسی، سلول‌های غده‎ای و همچنین سلول‎های پیچیده دانه دار، به همراه نقش متنوع دیگری، که درک آنها همیشه میسر نیست. در خانواده‏ی مور میریده اپی‏درم گیرنده الکتریکی شامل سه لایه است: سلول‎های چند وجهی سطحی، سلول‎های پهن لایه میانی و لایه چند وجهی قاعده‎ای (16). لاروهای تعدادی از خانواده تفریخ ماهیان روی سرشان یک جفت غده دارند که از سلول‌های منشوری موکوسی ساخته شده است. موکوس، PAS مثبت در حفره غده‎ ترشح می‌شود و بدن ماهی را در تماس با آب سفت می‌کند،  بنابراین به لارو جوان اجازه می‌دهد برای چند روز به بستر بچسبد. درم شامل دو لایه است: لایه‏ی اسفنجی و لایه‏ی فشرده. قسمت ضخیم لایه اسفنجی در قاعده اپیدرم قرار گرفته و در قسمت‎های مختلف بدن تفاوت دارد و شامل رشته‎های رتیکولین و کلاژن، اعصاب، مویرگ‎ها، سلول‎های رنگی و فیبروبلاست‎ها است. لایه متراکم نسبت به لایه لاکسوم یا اسفنجی بیشتر رشد کرده و به وسیله دسته‎های فشرده شده‏ی متراکمی از رشته‎های کلاژن به صورت موازی تا سطح پوست کشیده می‌شوند (17). گاهی اوقات فقط لایه متراکم وجود دارد. در زیر لایه درم یک بافت چربی شل تری وجود دارد که معمولا نسبت به لایه بالایی درم عروقی تر است و هیپودرم نامیده می‌شود. هیپودرم یک مکان همیشگی برای ترمیم در هنگام التهاب است. اما، در بسیاری از مناطق پوست، هیپودرم قابل تشخیص نیست و بعضی از مولفین اشاره دارند که این لایه در ماهیان وجود ندارد و این لایه یک قسمت از همان عمق درم است (18). در مطالعات هیستومتریک پوست نواحی مورد مطالعه در ماهی شیربت نیز تعداد سلول‏های جامی شکل،  گرزی شکل، هشدار دهنده  و جوانه‏های چشایی با هم متفاوت بوده و با توجه به مطالعات انجام گرفته در سایر گونه‏ها که وظایف متعدد و گوناگونی برای آن ها ذکر شده است می تواند دلیل توجیهی برای عملکرد هر دسته سلول با توجه به جایگاه قرار گیری آنها در سطح بدن ماهی در گونه مورد نظر  باشد. همچنین با توجه به یافته‏های سایر محققین در خصوص سلول‏های مورد نظر به کمک میکروسکوپ الکترونی گذاره و روبشی در پوست گونه‏های دیگر و در نواحی مختلف حاکی از آن است که سلول‏های جامی به دلیل تولید موکوس فراوان بر روی سطح بدن ماهی در میکروگراف های تهیه شده عمدتا مملو از گرانول های ترشحی فراوان که بیشتر در قسمت اپی‏درم از اپی تلیوم بافت پوست مشاهده گردید. در سلول های هشدار دهنده و خاردار که این سلول‏ها نمای هسته با هستک هایپر کروماتین که بیشتر حجم سلول را فرا گرفته و سلول‏های هشدار دهنده به دلیل نوع وظیفه‏ای که بر عهده دارند در قسمت نزدیک به سطح و در طبقه بالاتر اپی‏درم و سلول‏های خاردار در طبقه زیرین و با فاصله بیشتری نسبت به سطح اپی درم مشاهده شدند (19و20).

 

نتیجه گیری

براساس این مطالعه قابل ذکر است که از نظر بافت‏شناسی  پوست ماهی شیر بت را از نظر تعداد سلول‏های جامی، تعداد جوانه‏های چشایی، تعداد سلول‏های گرزی شکل و ضخامت اپی‏درم در نقاط مورد مطالعه می‏توان به نواحی مختلف دسته بندی کرد. همچنین پوست دراین گونه  از نظر ساختار میکروسکوپ نوری و الکترونی نسبت به سایر گونه‏ها تفاوت‏ها و شباهت‏هایی داشته که قابل گزارش می باشد.

 

تشکر و قدر دانی

نویسندگان این مقاله کمال تشکر خود را از به مرکز تکثیر و توسعه ماهیان گرمابی آب‏های داخلی استان خوزستان که نهایت همکاری خود را مبذول داشتند ابراز می‏دارند.

  1.  

    1. Dezfolian A, Shariatzadeh M. [Histology]. Aeeg Press.2008; 225-235. (Persian)
    2. Harvay R, Bathy R.S. Cutaneous taste buds in cod. Journal of Fish Biology. 1998; 53(1): 138-149.
    3. Kim J.M, Lien G.J. Toxic Response of the skin. In: Schlenk D, Benson W.H. (eds). Target Organ Toxicity in Marine and Freshwater Teleosts; 2001; 1: 151-224.
    4. Park JY, Kim IK, Kim SY. Histological study on skin of the amphibious fish, Periophthalmus modestus. Korean Journal of Biological Sciences. 2000; 4:315-318.
    5. Sivakumar P. The composition and characteristics of skin and muscle collagens from a freshwater catfish grown in biologically treated tannery effluent water, Journal of FisH Biology. 2000; 56(4): 999-1012.
    6. Stoskopf  MK. Fish Medicine W. B. Saunders Co, Philadelphia PA. 1993; 220-229.
    7.  Takashi, F, Hibiya, T. An Atlas of Fish Histology normal and patological features. 2th Ed. collage of agriculture and veterinary medicine, Nihon University, Tokyo; 1994; PP: 8-1.
    8. Lane EB, Whitear M. Sensory structures at the surface of fish skin. Lateralis System, Zoological Journal of the Linnean Society. 2008; 76(1): 19 – 28.
    9. Le Guellec D,  Morvan G, Sire JY. Skin development in bony fish with particular emphasis on collagen deposition  in the dermis of the zebrafish (Danio rerio), International Journal of Developmental Biology. 2004; 48: 217 – 231.
    10. 10.  Pfeiffer  CJ, Osman AH, Pfeiffer  DC. Ultrastructural Analysis of the Integument of a Desert-Adapted Mammal, the One-Humped Camel (Camelus dromedarius) Anat. Histol. Embryol. 2006; 35(2): 97–103.

     

    11. Yata M, Fujitsawa S, Yoshinica R. Identification and characterization of molecular species of collagen in fish skin. J. Food Sci. 2001;  66: 247-251.

    1. 12.  Zaccone G, Mauceri A, Ainis L. Structure, histochemical and functional aspects of the  epidermis of fishes, Advances in Marine Biology. 2001; 40: 253-348.
    2. 13.   Zuchelkowski  EM, Pinkstaff CA, Hinton DE. General histology and cytology mucosubstance histochemistry in control and acid-stressed epidermis of brown bullhead catfish, (lctalurus nebulosus), The Anatomical Record. 2005; 212(4): 327-335.
    3. 14.  Cinar  K, Senol  N,  Kuru  N.  The distribution of taste buds in garra rufa,Journal of  Veterinary Medicine Series C: Anatomia Histologia Embryologia. 2007; 37(1): 63-66.
    4. 15.  Yonkos LT, Fisher DJ, Reimschuessel R, Kane AS. Atlas of fathead minnow normal histology. An publication of the University of Maryland Aquatic Pathobiology Center. 2000; 33(6): 78-86.

    16. Bancroft,  J.K, Gamble, M. Theory and Practice of histological Techniques. 5th Ed. Churchil Living Stone, London; 2002; 152-155.

    17. Ghattas SM, Yani T. Light microscope study of the skin of European eel (Anguilla anguilla). World Journal of Fish and Marine Sciences. 2010; 2(3): 152-161.

    18. Kim CH, Park  MK, Kang EJ. Minute tubercles on the skin surface of larvae in the korean endemic bitterling, Rhodeus Pseudosericeus. J. Appl.Ichthyol. 2008; 24: 269-275.

    19. Sire JY, Huysseun A. Formation of skeletal and dental tissues in fish: A comparative and evolutionary approach. Biol. Rev. 2003; 78: 219-249.

    20. Sire  JY, Akimenko MA. Scale development in fish: a review with description of sonic hedgehog (shh) expression in the zebrafish (Danio rerio). Int. J. Dev. Biol. 2004; 48: 233-247.