نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
هدف: در پژوهش حاضر اثر آنتی اکسیدانی ویتامین C در کاهش آسیبهای کروموزومی القا شده توسط میدان الکترومغناطیسی با فرکانس پایین در اریتروسیتهای مغز استخوان موش نر کوچک آزمایشگاهی بررسی شده است.
مواد و روش‌ها: در این مطالعه تجربی آزمایشگاهی 48 موش نر بالغ نژاد بالب سی به صورت تصادفی به چهار گروه مساوی کنترل، آزمون 1، آزمون 2 و آزمون 3 تقسیم شدند. موشهای گروه کنترل در شرایط طبیعی نگهداری شدند و به نمونههای گروه آزمون 1 و آزمون 3 ویتامین C با دوز 50 میلیگرم بر کیلوگرم به مدت 8 روز متوالی درون صفاقی تزریق شد. نمونههای گروه آزمون 3 از روز پنجم دریافت ویتامین به مدت 4 روز و هر روز 4 ساعت در معرض امواج الکترومغناطیس با فرکانس 50 هرتز و شدت 50 گاؤس قرار گرفتند. نمونههای گروه آزمون 2 نیز به مدت 4 روز و هر روز 4 ساعت در معرض امواج فوق الذکر قرار داده شدند. کلیه موشهای گروههای مختلف تشریح و آزمون میکرونوکلئوس روی اریتروسیتهای پلی کروماتیک مغز استخوان مو شها انجام شد. دادههای کمی حاصل با نرم افزار spss و آزمون آماری واریانس یک طرفه در سطح 05/0p < تحلیل شد.
نتایج : فراوانی میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موشهای گروه آزمون 3 (276/0 ±107/3) در مقایسه با گروه آزمون 2 (881 /0 ±29/9) کاهش معنیداری (001/0>p) نشان داد.
نتیجه گیری: ویتامین C سبب کاهش آسیبهای کروموزومی القاء شده توسط امواج الکترومغناطیس با فرکانس پایین در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی میشود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Antioxidant Effect of Vitamin C on Decreasing the Induced Chromosomal Damages by Low-Frequency Electromagnetic Field on Bone Marrow Erythrocytes of Male Balb/C Mouse
چکیده [English]
Aim: In the present study, the antioxidant effect of vitamin C on decreasing the induced chromosomal damages by low-frequency electromagnetic field on bone marrow erythrocytes of male Balb/C mouse has been investigated.
Material and Methods: In this experimental study, 48 adult male mouse (Balb/C) were randomly divided into four equal groups: control, test 1, test 2 and test 3. Control group were kept in normal conditions and the mice in test1 and test3 groups were intraperitoneally injected with 50 mg / kg of vitamin C for 8 consecutive days. Then the mice of test 3 and test 2 groups after the fifth day were exposed to electromagnetic waves with frequency of 50 Hz and intensity of 50 Gauss for 4 days and 4 hours per day. The mice in all different groups were sacrificed and micronucleus test were performed on the bone marrow polychromatic erythrocytes. The data were analyzed using spss software and ANOVA test at level p < 0.05.
Results: The frequency of micronucleus in bone marrow polychromatic erythrocytes of test3 group (3.107± 0.276) in comparison with test 2 group (9.29 ± 0.881) showed a significant reduction (p < 0.001) .
Listen
Read phonetically
Conclusion: Vitamin C caused significant decrease in induced chromosomal damages by low-frequency electromagnetic waves in bone marrow polychromatic erythrocytes of adult male Balb/C mouse.
کلیدواژه‌ها [English]
- Antioxidant
- Balb/ C
- Electromagnetic waves
- Erythrocytes
- Vitamin C
مقدمه
با توجه به استفاده روز افزون دستگاه های مولد امواج الکترومغناطیس نظیر یخچال، تلویزیون، مایکروفرها، نمایشگرهای کامپیوتری، لامپ های هالوژن و ... در زندگی روزمره، مطالعه اثرات زیستی این امواج بر رشد و نمو موجودات زنده و به ویژه سلامت انسان در سال های اخیر کانون توجه پژوهش گران قرار گرفته است (1و2). برخی مشاهدات بیان گر آن است که امواج الکترومغناطیس بر ارگانیسم های موجودات زنده اثر داشته و عملکرد بافت ها و فرایندهای بیوشیمیایی، بیوفیزیکی و فیزیولوژیکی را در سلول های آن ها تحت تاثیر قرار می دهند و در نهایت سبب ایجاد بیماری های گوناگونی نظیر لوسمی کودکان، تومورهای مغزی، نقص سیستم ایمنی و آلرژی میشوند (3و4). چون آسیب DNA در سلولهای سوماتیک میتواند منجر به رشد سرطان و یا مرگ سلول شود و در سلولهای زاینده منجر به جهش و انتقال آن به نسلهای بعدی گردد، بررسی اثرات امواج الکترومغناطیس بر محتوای ژنتیکی سلولها، از جمله زمینههای مطالعات مهمی هستند که در چند سالهای اخیر به آن توجه شده است (5و6). مطالعات متعدد بر روی لنفوسیتهای خون محیطی انسان و سلولهای پستانداران نشان داده است امواج الکترومغناطیس با ایجاد استرس اکسیداتیو و رادیکالهای آزاد گونه اکسیژن فعال (Reactive Oxygen Species) سبب نقص سیستم آنتی اکسیدانتی بدن شده و اثرات ژنوتوکسیک نظیر ناپایداری کروموزومی و آنیوپلوئیدی در DNA را افزایش میدهند (7و8). ایجاد میکرونوکلئوس یکی از نشانههای آسیب کروموزومی است که امروزه به عنوان یک بیواندیکاتور ساده و حساس برای شناسایی آسیبهای کروموزومی در تحقیقات کوتاه مدت آزمایشگاهی استفاده میشود (9). گروهی از محققین فیبروبلاستهای انسان را در معرض میدانهای الکترومغناطیسی با فرکانس پایین قرار دادند و افزایش معنیداری در شکستهای DNA مشاهده نمودند (10). در تجربهی دیگر با تاثیر امواج الکترومغناطیس با فرکانس پایین (50 هرتز) بر اریتروسیتهای مغز استخوان موش کوچک آزمایشگاهی، تعداد میکرونوکلئوسها افزایش یافته است (11). تحقیقات نشان داده است مصرف روزانه آنتیاکسیدانتهای طبیعی آسیبهایی که بر اثر استرس اکسیداتیو ایجاد میشوند را کاهش میدهد. در این میان مصرف میوه جات و سبزیجات تازه که شامـل کاروتنـوئیـدها، ویتـامیـن C، ترکیبات فنـولـی نظیـر
فلاونوئیدها و ... میباشند، اهمیت ویژه دارد (12و13).
ویتامین C یکی از ویتامین های محلول در آب است که نقش مهمی در سیستم ایمنی و زنجیره آنتی اکسیدانتی که در برابر آسیب اکسیداتیو قرار می گیرد، بر عهده دارد (14). گزارشهای متعددی از عملکرد این ویتامین در جلوگیری از ایجاد آسیبهای DNA و احتمال ابتلا به سرطان و بیماریهای قلبی منتشر شده است (14و15). مطالعات نشان داده است که ویتامین C با دوز مناسب در کاهش تعداد میکرونوکلئوسهای القایی توسط مواد ژنوتوکسیک مانند ترکیب سلنیوم و سیسپلاتین، کیپروترون استات، آلبندازول و تفلوترین نقش دارد (16، 17و18). لیکن در تجربهی دیگری مشاهده شده است ویتامین C در دوزهای بالا (250، 500 و 1000میکرو گرم بر میلی لیتر) اثر ژنوتوکسیک دارد (19).
با توجه به اینکه تاکنون اثر آنتی اکسیدانتی ویتامین C در کاهش آسیب های القا شده توسط میدانهای الکترومغناطیسی با فرکانس پایین مورد مطالعه قرار نگرفته است، در پژوهش حاضر اثر آنتی اکسیدانتی ویتامین C در مهار آسیب های کروموزومی القا شده توسط میدان الکترومغناطیسی با فرکانس 50 هرتز و با شدت 50 گاؤس در اریتروسیت های مغز استخوان موش نر کوچک آزمایشگاهی بررسی شده است.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه تجربی که در آن جهت بررسی اثر آنتی اکسیدانتی ویتامین C براریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان از موشهای نر بالغ نژاد بالب سی که حدود 25تا30 گرم وزن داشتند و از موسسه سرم سازی رازی مشهد خریداری شده بودند به عنوان مدل آزمایشگاهی استفاده گردید. موشها در اتاق پرورش حیوانات در شرایط طبیعی با رطوبت حدود60 تا70 درصد و دمای حدود 1±23 درجه سانتیگراد و دوره نوری طبیعی (12ساعت نور،12 ساعت تاریکی ) در قفسهای پلیکربنه نگهداری می شدند. حیوانات توسط غذای آماده استاندارد که از شرکت جوانه خراسان خریداری شده بود، تغذیه و آب به مقدار کافی در اختیار آنها قرار داشت. برای تولید امواج الکترومغناطیس مورد نظر از مدار ویژه مول میدان الکترومغناطیس با شدت 50 گاؤس استفاده شد (طراحی و ساخته شده در آزمایشگاه تحقیقاتی زیست شناسی تکوینی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد توسط بهارآرا و اشرف) که شامل بوبین،3 رئوستا، خازن و آمپرمتر بود (شکل1). برای ساخت بوبین، حول یک لوله از جنس PVC مقادیر مناسب از سیم مسی با توجه به محاسبه شدت میدان الکترومغناطیسی مورد نیاز از رابطه μnI =B پیچانده شد (B: شدت میدان مغناطیسی بر حسب تسلا، µ : 10×π4، n : تعداد دور در واحد طول ، I : شدت جریان). برای اطمینان از صحت شدت میدان مغناطیسی محاسبه شده توسط فرمول فوق الذکر پس از برقراری جریان در مدار، با استفاده از گاؤس متر شدت میدان کنترل شد.
برای انجام تجربیات 48 موش به طور تصادفی به چهار گروه مساوی کنترل (موش های این گروه در اتاق پرورش حیوانات و در شرایط طبیعی نگه داری می شدند)، آزمون 1 ( به موش های این گروه ویتامین C با دوز 50 میلی گرم بر کیلوگرم به مدت 8 روز متوالی درون صفاقی تزریق انجام شد) (16)، آزمون 2 (نمونه های این گروه در 4 مرحله و در هر مرحله تعداد 3 موش در یک محفظه ویژه از جنس PVC جای داده شدند و در بخش میانی بوبین به مدت 4 روز و هر روز 4 ساعت (از ساعت 9 صبح الی 13 همان روز) در معرض امواج الکترومغناطیس با شدت 50 گاؤس قرار داده شدند) (11) و آزمون 3 (به موش های این گروه در 4 مرحله و در هر مرحله 3 موش ویتامین C با دوز 50 میلی گرم بر کیلوگرم به مدت 8 روز متوالی درون صفاقی تزریق انجام شد و از روز پنجم دریافت ویتامین این موش ها که دسترسی کافی به آب و غذا داشتند در بخش میانی بویین به مدت 4 روز و هر روز 4 ساعت (9تا13) در معرض امواج الکترومغناطیس با شدت 50 گاؤس قرار داده شدند) تقسیم شدند (16). پس از پایان دوره تیمار، کلیه موش ها به وسیله کلروفرم کشته و سپس استخوان های ران هر دو پا خارج و مغز استخوان به آرامی توسط تزریق5/1 میلی لیتر محلول سرم جنینی گاوی Fetal Bovine) Serum)(GIBCO,Japan) خارج و در لوله آزمایش جمع آوری شد. لوله حاوی سوسپانسیون به مدت 10دقیقه در900 دور در دقیقه سانتریفوژ Kakusan,Japan)) شد. سپس مایع رویی دور ریخته، به اندازه یک قطره نگاه داشته و مخلوط شد تا محلول یکنواخت گردد. در ادامه با پیپت پاستور مکنده یک قطره از محلول روی لام قرار داده و گسترش تهیه شد و به مدت 48 ساعت با متانول تثبیت گشت. برای رنگ آمیزی گسترش های تهیه شده از رنگ های مای گرانوالد وگیمسا (Merk,Germany) به روش Schmid استفاده شد (20). در این رنگ آمیزی اریتروسیت های پلی کروماتیک به خوبی به رنگ صورتی و میکرونوکلئوس آنها به صورت یک هسته کوچک ارغوانی در سیتوپلاسم دیده میشود که به سهولت به وسیله تست میکرونوکلئوس قابل تشخیص است. در هرلام تهیه شده تعداد میکرونوکلئوس ها در 1000 اریتروسیت پلیکروماتیک به وسیله میکروسکوپ نوری (Nikon, Japan)، شمارش گردید. داده های کمی حاصل به کمک نرم افزار spss و آزمون واریانس یک طرفه در سطح 05/0p< تحلیل گردید. مجریان پژوهش در کلیه مراحل تحقیق نظیر نگهداری حیوان، تابش دهی با امواج، بیهوش نمودن و تشریح حیوان متعهد به رعایت اصول اخلاقی پژوهش بودند.
شکل1:سیستممولدمیدانالکترومغناطیسی
A: بوبین، B: رئوستا، C: آمپرمتر،D:خازن، F: لوله پلاستیکی برای قرار دادن موش ها در دستگاه مولد میدان الکترومغناطیسی
شکل 2: نمایش اریتروسیت پلیکروماتیک واجد میکرونوکلئوس (®) و اریتروسیت پلیکروماتیک فاقد میکرونوکلئوس (ð) از نمونههای کنترل (موشهای این گروه در اتاق پرورش حیوانات و در شرایط طبیعی نگهداری میشدند) در گسترش مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی (بزرگ نمایی ×1000). رنگ آمیزی مای گرانوالد – گیمسا.
شکل 3: نمایش اریتروسیت پلی کروماتیک واجد میکرونوکلئوس و (®) اریتروسیت پلی کروماتیک فاقد میکرونوکلئوس(ð) از نمونه های آزمون 3 (به موش های این گروه در 4 مرحله و در هر مرحله 3 موش ویتامین C با دوز50 میلی گرم بر کیلوگرم به مدت 8 روز متوالی درون صفاقی تزریق انجام شد و از روز پنجم دریافت ویتامین این موش ها که دسترسی کافی به آب و غذا داشتند در بخش میانی بویین به مدت 4 روز و هر روز 4 ساعت در معرض امواج الکترومغناطیس با شدت 50 گاؤس قرار داده شدند ) در گسترش مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی (بزرگ نمایی ×1000). رنگ آمیزی مای گرانوالد – گیمسا.
نتایج
میانگین تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان گروه آزمون 2 (881/0±29/9) در مقایسه با گروه کنترل (434/0±799/4) افزایش معنیداری (001/0p<) نشان داد. از طرفی از مقایسه میانگین تعداد این میکرونوکلنوسها در گروه آزمون 1 (143/0±62/1) نسبت به گروه کنترل (434/0±799/4) کاهش معنیدار (001/0 >p) مشاهده شد. هم چنین میانگین تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیت های پلی کروماتیک گروه آزمون 3 (276/0±107/3) در مقایسه با گروه آزمون 2 (881/0±29/9) و گروه کنترل (434/0±799/4) کاهش معنیداری (001/0>p) نشان داد (نمودار 1).
نمودار 1: مقایسه متوسط تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی درگروههای کنترل (شرایط طبیعی)، آزمون1 (تیمار توسط تزریق ویتامین C)، آزمون 2 (در معرض امواج الکترومغناطیس) و آزمون 3 (تیمار توام با امواج الکترومغناطیس و ویتامین C). a: مقایسه با گروه کنترل، b: مقایسه با گروه آزمون 2. Mean±SEM (001/0>*P)
بحث
با صنعتی شدن جوامع استفاده از دستگاههای مولد امواج الکترومغناطیس نظیر لوازم الکتریکی، یخچال، تلویزیون، مایکروفرها، نمایشگرهای کامپیوتر، موبایل و ... بیش از پیش شده و همین امر سبب ایجاد نگرانیهایی برای سلامت انسانها شده است. هم چنین برای کاهش و یا جلوگیری از اثرات زیستی این امواج، جوامع بشری به دنبال راه حل هستند (1و2). گزارشهای متعددی در ارتباط با اثرات میدانهای الکترومغناطیسی با فرکانس پایین بر سیستمهای بیولوژیکی و سلامت انسان منتشر شده است (21). هم چنین در این پژوهش با استفاده از سیستم مولد میدان الکترومغناطیسی با فرکانس پایین 50 هرتز، با مطالعه اثرات این امواج در ایجاد آسیبهای کروموزومی از طریق آزمون میکرونوکلئوس و تعیین تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک مغز استخوان موش نر بالغ نژاد بالب سی مشخص شده است که در شرایط این تجربه، تحت تاثیر میدان الکترومغناطیسی با فرکانس پایین 50 هرتز و شدت 50 گاؤس تعداد میکرونوکلئوسها افزایش معنیداری یافتند. این نتیجه با برخی گزارشهای علمی منتشر شده قبلی که ارتباط بین پرتو دهی میدان الکترومغناطیسی و افزایش انواع آسیبهای کروموزومی نظیر ناپایداری کروموزومی، افزایش شکست و بستهای کروموزومی، افزایش تعویض کروماتیدهای خواهری و افزایش تعداد میکرونوکلئوسها را بیان میکنند، مطابقت دارد. چنان که دمسیا و همکاران (22) گزارش کرده است تحت تاثیر امواج الکترومغناطیس با فرکانس 910 مگا هرتز تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک موش صحرایی در مقایسه با گروه شاهد سه برابر شده است. هم چنین مطالعه ناهاس و همکاران (23) روی موشهای نر سوئیسی نیز بیانگر آن است که میدان الکترومغناطیسی با فرکانس پایین (50 هرتز ) سبب افزایش وابسته به دوز تعداد اریتروسیتهای پلیکروماتیک میکرونوکلئوسدار میگردد. با تاثیر میدان الکترومغناطیسی با فرکانس پایین (50 هرتز) بر اریتروسیتهای موش کوچک آزمایشگاهی، تعداد میکرونوکلئوسها افزایش یافته است (11).
نتیجه حاصل از پژوهش حاضر با برخی گزارشات تناقض دارد. طبق گزارش ویجایالاکسمی و همکاران(24) تحت تاثیر میدان الکترومغناطیسی با فرکانس 42 گیگا هرتز به مدت 30 دقیقه افزایش معنیدار تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیتهای پلیکروماتیک موشهای کوچک آزمایشگاهی رخ نمیدهد. هم چنین پیکارد و همکاران (25) نیز با در معرض قرار دادن موشهای ماده به مدت پانزده دقیقه تحت پرتوهای الکترومغناطیس نشان داده است که اختلاف معنیداری در تعداد میکرونوکلئوسها ایجاد نمیشود. به نظر میرسد علت اصلی تناقض در نتایج مطالعات مختلف بیشتر به تغییر شرایط مطالعه به ویژه تغییر فرکانس، شدت و طول مدت پرتو دهی، نوع حیوان و نوع میدان مغناطیسی مورد استفاده (ثابت یا متناوب) بستگی دارد.
در مورد چگونگی تاثیر گذاری میدانهای الکترومغناطیسی بر سیستمهای بیولوژیک تا کنون پیشنهادهای متعددی ارائه شده است. به عنوان مثال میتوان به اثر امواج الکترومغناطیس بر الگو برداری و فاکتور های نسخه برداری و نیز تاثیر این امواج در تشدید هتروکروماتینی شدن هسته های سلولی اشاره نمود (26، 27و28). زویرسکا- کرسزالا و همکاران نیزاثر این امواج در کاهش فعالیت آنزیمهای آنتی اکسیدانی نظیر کاتالاز و سوپر اکسید دیسموتاز را پیشنهاد نمودهاند (29). هم چنین گزارش شده است که اثرات ژنوتوکسیک RF-EMF میتوانند از طریق ایجاد رادیکال های آزاد و واکنش با مکانیسم ترمیم DNA ایجاد شوند (30). زمیسلونی و همکاران (31) نیز تشکیل رادیکال های آزاد را تحت تاثیر امواج الکترومغناطیس دلیل اصلی اثرات مخرب این امواج گزارش نموده اند. بیان شده است که رادیکالهای آزاد اکسیژن سبب نقص سیستم آنتی اکسیدانتی بدن شده و آسیب به DNA و احتمال ابتلا به سرطان را افزایش میدهند (8). هم چنین در پژوهش حاضر با بررسی توام تاثیر امواج الکترومغناطیس و تزریق صفاقی ویتامین C مشخص شده است که تعداد میکرونوکلئوسها در اریتروسیت های پلی کروماتیک کاهش معنی داری می یابد. ویتامینها به عنوان آنتی اکسیدانت برای سلامتی لازم هستند. تاثیر مثبت ویتامین C در سیستم آنتی اکسیدانتی کبد، کلیهها و مغز استخوان موش صحرایی نشان داده شده است (32). ویتامین C یک ویتامین محلول در آب است که نقش مهمی در سیستم ایمنی و زنجیره آنتی اکسیدانتی که در برابر آسیب اکسیداتیو قرار میگیرد، بر عهده دارد (33). این ویتامین از تشکیل لیپید پراکسید جلوگیری میکند. لیپید پر اکسید باعث آسیب به DNA میشود و آسیب به DNA سبب ایجاد جهش و افزایش احتمال ابتلا به سرطانها میشود (34).
تاکنون مطالعات زیادی انجام شده است که همگی نقش آنتی ژنوتوکسیکی ویتامین C را متذکر شدهاند. به عنوان مثال سیدیکویی و همکاران (35) بیان کردهاند ویتامین C، اثرات ژنوتوکسیک نورجسترل را در لنفوسیتهای خون محیطی انسان کاهش میدهد. هم چنین در تجربهی دیگری با تاثیر ویتامین C اثرات مخرب ترکیب سیسپلاتین و سلنیوم را بر سلولهای مغز استخوان موش بهبود بخشیده شده است (18) . نقش آنتی موتاژنی ویتامین C در کاهش آسیبهای القایی توسط آلبندازول در مغز استخوان موش صحرایی نیز بیان شده است (17). ابدو و همکاران (15) نیز نشان دادهاند که ویتامینهای A، Cو E نقش آنتیاکسیدانتی داشته و اثرات ژنوتوکسیک ایجاد شده توسط تفلوترین را کاهش میدهند. کیپروترون استات یک ماده ژنوتوکسیک است که باعث افزایش تعویض کروماتیدهای خواهری (Sister Chromatid Exchange) میشود. ویتامین C اثر سوء این ماده را بهبود میبخشد (16).
به نظر میرسد اثر آنتی ژنوتوکسیکی ویتامین C از طریق ممانعت از فعالیت رادیکالهای آزاد انجام میشود و از اکسیداسیون جلوگیری میکند، چنان که شیلا و همکاران (36) بیان نمودهاند که رادیکالهای آزاد اکسیژن به عنوان یک موتاژن بسیاری از سرطانها، باعث ایجاد نقص در سیستم ایمنی میشوند. DNA هدف موتاژنها و کارسینوژنها است که تغییر در ساختار DNA، جهش و مرگ سلولی را سبب میشود و رادیکالهای آزاد نیز باعث افزایش آسیب به DNA میشوند (37). القا آسیب اکسیداتیو در نتیجه افزایش استرس اکسیداتیو نسبت به ظرفیت آنتی اکسیدانتی است که به سطح آنتی اکسیدانتها و آنزیمهای آنتی اکسیدانتی بستگی دارد. استرس اکسیداتیو با ایجاد رادیکالهای آزاد گونه اکسیژن فعال (ROS ) باعث تغییر در DNA می شود (38). غیر فعال شدن رادیکالهای آزاد، سلول های بدن را از اثرات مخرب این ترکیبات مصون میدارد. ازآنجا که ترکیبات اکسیدانت ورادیکالهای آزاد بسیار فعال و ناپایدار هستند، تمایل زیادی به واکنش با مولکولهایی نظیر پروتئین، کربوهیدرات و DNA دارند. آنتی اکسیدانتها رادیکالهای آزاد اکسیژن را قبل از تماس با DNA غیر فعال میسازند و از اکسیداسیون جلوگیری میکنند (19).
نتیجه حاصل از پژوهش حاضر با تجربیات نفیک (19) که بیانگر اثرات مخرب ویتامین C است مغایرت دارد. علت این مغایرت میتواند دوز مصرفی باشد. او مشاهده کرده است ویتامین C در دوزهای بالا (250، 500و 1000 میکروگرم بر میلی لیتر) اثرژنوتوکسیک دارد. او علت اثرات ژنوتوکسیک ویتامین C در دوز بالا را این طور بیان کرده است که ویتامین C در دوزهای بالا در عملکرد رشتههای دوک نقص ایجاد کرده و فرآیند میتوز و تفکیک کروموزومها با اختلال انجام وکروموزومهای جامانده ایجاد میشوند. این نقایص بیشتر در مراحل آنافاز و تلوفاز مشاهده میشوند. باید توجه داشت که مقدار آسیبهای وارد شده توسط رادیکالهای آزاد و تحت تاثیر فاکتورهای محیطی و حضور آنتی اکسیدانتهای دیگر میتواند در اثر بخشی این ویتامین تاثیر داشته باشد (4).
با توجه به تجربیات بیان شده میتوان نتیجه گرفت که ویتامین C با دوز مناسب آسیبهای کروموزومی القا شده توسط امواج الکترومغناطیس با فرکانس پایین را با ممانعت از تشکیل رادیکالهای آزاد کاهش میدهد.
نتیجه گیری
یافتههای پژوهش حاضر بیانگر آن است که ویتامین C نقش آنتی ژنوتوکسیکی داشته و باعث کاهش آسیبهای کروموزومی القا شده توسط امواج الکترومغناطیس با فرکانس پایین (50 هرتز) در اریتروسیت های پلیکروماتیک موش نر بالغ نژاد بالب سی میشود. لذا با توجه به اینکه دستگاه های مولد امواج الکترومغناطیس در زندگی روزمره، بسیار مورد استفاده قرار میگیرند ضرورت دارد ضمن شناسایی راهکارهای مقابله با اثرات مخرب این امواج، با استفاده ازترکیبات آنتی اکسیدانت نظیر ویتامین C آسیبهای ژنتیکی ایجاد میکرونوکلئوس در اریتروسیتها را کاهش دهیم. باید توجه داشت که هر گونه استفاده از این ویتامین نیز باید با نظر پزشک و رعایت دوز مناسب باشد.
تشکر و قدردانی
از کارشناسان آزمایشگاه تحقیقاتی تکوین جانوری دانشگاه آزاد اسلامی مشهد وهم چنین سرکار خانم الهه ودایع که در اجرای این طرح پژوهشی با کد 11130514881001 همکاری نمودند، تقدیر و سپاسگزاری می شود.
)