فصلنامه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهرکرد، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی، صندوق پستی 115، شهرکرد، ایران

2 دانشگاه شهرکرد، دانشکده دامپزشکی، صندوق پستی 115، شهرکرد، ایران

چکیده

هدف: در این تحقیق عصاره بدن کرم خاکی (Eisenia foetida)(در حلال شامل روغن زیتون و وازلین) به‏عنوان یک محرک جدید در ترمیم زخم بخیه ماهی طلایی (Carassius auratus) مورد استفاده قرار گرفته است.
مواد و روش‏ها: تقسیم بندی گروه‏ها عبارت بودند از: کنترل منفی (پوست سالم)، کنترل مثبت (زخم بخیه با فنی تویین)، کنترل کاذب (شم: زخم بخیه با تیمار حلال) و تجربی (زخم بخیه با تیمار 10 میلی گرم از عصاره بدن کرم خاکی(. در هر ماهی در امتداد سر به دم یک زخم طولی دو سانتی‏متری ایجاد و پس از بخیه تیمار روزانه شد. پس از گذشت 14روز، خون‏گیری به‏عمل آمد. مشاهدات ماکروسکوپی و میکروسکوپی نیز به انجام رسید. همچنین محتوی پراکسیداسیون لیپیدها (LPO/MDA) در سرم خون ماهیان طلایی سنجیده شد.
نتایج: بررسی سطح بیرونی زخم‏ها و مشاهدات میکروسکوپی تاثیر بهتر تیمار با عصاره کرم خاکی در مقایسه با فنی تویین را نشان داد. در تیمار با عصاره بدن کرم خاکی مشخص گردید که میزان کمتری از MDA  نسبت به سایر گروه‏ها در سرم خون ماهیان طلایی تولید شده است.
نتیجه گیری: عصاره بدن کرم خاکی به‏عنوان کاندید جدید در ترمیم زخم آبزیان بوده که اجزایی از آن با ورود به خون و فعال‏سازی سیستم‏های آنتی اکسیدانتی بدن موجب کاهش میزان LPO در سرم خون ماهیان می‏شود. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Effects of Earthworm Extract and Phenytoin Sodium on Suture Wound Healing in Goldfish Carassius auratus

نویسندگان [English]

  • S H 1
  • M A 1
  • A N 2
  • E K 2
  • A B 2

چکیده [English]

Aim: In this study, the extract of earthworm (Eisenia foetida) (in solvent: olive oil and vaselline) was applied as a novel healing stimulator on suture wound in goldfish (Carassius auratus).  
Material and Methods: Groups were: negative control (Intact skin), positive control (suture wound with phenytoin), pseudo-control (sham: suture wound with solvent), and experimental (suture wound with 10 mg earthworm extract). A 2 cm longitudinal cut was made from head to tail, and then suture was applied followed by daily treatments. After 14 days, blood samples were collected. Macroscopic and microscopic observations were also done. Meanwhile, the content of lipid peroxidation (LPO/MDA) was measured in fish blood sera.
Results: surface and microscopic observations of wounds revealed a better result for earthworm extract treatment in suture wound healing when compared with phenytoin. MDA level in goldfish blood sera was lesser in earthworm extract-treated groups compared to other groups.
Conclusion: Earthworm extract is a new candidate in aquatic wound healing. Some factors of the extract may enter the blood and ultimately activate the antioxidant systems leading to decrease the content of LPO in fish blood sera.   
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Healing of Suture wound
  • Goldfish
  • Earthworm body extract
  • Phenytoin
  • LPO

مقدمه

در انواع مدل‏های جانوری فرآیند ترمیم زخم بلافاصله پس از ایجاد آسیب در محل بافت شروع و به‏تدریج با مهاجرت‏های سلولی و سپس تولید و انباشت رشته‏های کلاژن در ناحیه درم، پیگیری شده و در نهایت زخم مورد نظر ترمیم و بهبود یابد. وسعت زخم ایجاد شده، محل ایجاد آن و تاثیر عوامل محیطی، همگی موجب تغییر در روند ترمیم زخم و زمان انجام کامل آن می‏شوند. هر قدر از میزان بار میکروبی محل زخم کاسته شود، به‏همان میزان روند ترمیم بهتر و سریع‏تر می‏شود. در این میان چنانچه عوامل کمکی نظیر انواع دارو‏ها، عصاره‏های گیاهی و یا جانوری در محل زخم مورد استفاده قرار گیرند، فرآیند ترمیم زخم با کیفیت بهتر و گاه سریع‏تر به انجام خواهد رسید (1).

درمان به موقع و موثر زخم های عفونی پس از جراحی در بسیاری از ماهیان زینتی یا آکواریومی نظیر ماهی طلایی و دیگر ماهیان با ارزش نظیر انواع ماهیان خاویاری بسیار مورد توجه قرار داشته و به کاهش میزان مرگ و میر در این جانوران کمک زیادی نموده است. تومورهای خارجی در سطح بدن ماهیان نیز نیاز به جراحی و سپس ترمیم زخم موثر دارند (2). گاه مشکلات شناوری و یا بیماری‏های شدید چشمی در ماهیان نیز نیازمند جراحی فوری و موثر بوده که در این میان ترمیم زخم‏های مربوطه از اهمیت خاصی برخوردار است (3 و 4). تغذیه و درجه حرارت مناسب بر روند ترمیم زخم در پوست ماهیان نقش موثری داشته به‏طوری‏که  برخی ویتامین‏ها مثل C وA  از اهمیت بسیاری در این روند برخوردارند (5). استفاده غذایی از ترکیب آلفا- کیتوسان در ماهی کپور معمولی موجب افزایش سرعت مسدود شدن محل زخم و تسهیل روند ترمیم آن می‏شود (6).

در دیگر تحقیقات نیز نشان داده شده که حتی نوع پانسمان و نیز نوع و تعداد بخیه‏ها در پوست ماهی موجب بروز تغییرات معنی‏دار در روند ترمیم زخم می‏شود. نعمت اللهی و همکاران (7) نشان دادند که کاربرد الگو های مختلف از بخیه موجب تغییر در روند کیفیت بهبود زخم و زمان کامل شدن آن شده به‏طوری‏که استفاده از بخیه زیر کوتیکولی، با کمترین میزان التهاب در برش‏های بافتی پوست ماهی طلایی همراه بوده، که در نهایت موجب تسریع روند ترمیم زخم و بهتر شدن شکل بیرونی آن می‏گردد.  

یکی از مواردی که در علم آبزی‏پروری مورد توجه قرار گرفته، نحوه برداشت خاویار از ماهیان خاویاری است. سابق بر این ماهی خاویاری ماده با عمر حدود 6 تا 7 سال را صید و سپس اقدام به خارج‏سازی تخم‏ها یا همان خاویار از شکم ماهی می‏نمودند، اما در سال‏های اخیر با روش جراحی شکم و سپس بیرون کشیدن خاویار، دیگر نیازی به کشتن ماهی مادر نبوده و این ماهی پس از درمان و ترمیم مناسب زخم در آب محل پرورش رها می‏شود. از طرف دیگر همیشه محیط زندگی ماهیان دربردارنده انواع عفونت‏ها و میکروب‏ها بوده که این خود تاثیر منفی در جریان ترمیم زخم بر جای می‏گذارد. لذا در این خصوص چنانچه بتوان از عصاره‏های مختلف گیاهی و جانوری مثل عصاره‏ی بدن کرم خاکی در تیمار و درمان موثر زخم در ماهیان خاویاری استفاده نمود، کمک زیادی به رونق اقتصادی آبزی پروری خواهد شد. استفاده هم‏زمان از سه عصاره گیاهی در محل زخم‏های تجربی ایجاد شده توسط تزریق باکتری آئروموناس در پوست ماهی طلایی موجب کاهش جمعیت میکروبی و بهبود سریع‏تر زخم‏های ایجاد شده در پوست این ماهیان گردید (8).   

کرم‏های خاکی از جمله بی‏مهره‏گان خاکزی بوده که به جهت بارورسازی خاک مناطق مختلفی از کره زمین از اهمیت به‏سزایی برخوردارند. از میان ترکیبات مختلف بدن کرم‏های خاکی، نوعی کمپلکس گلیکولیپوپروتیینی که دارای خواص متفاوتی نظیر: اثرات آنتی اکسیدانتی، ضدباکتریایی و محرک رشد سلولی بوده، مدنظر محققین قرار گرفته است. میزان محتوی پروتیینی موجود در ساختار  مستخرج از عصاره بدن نوعی کرم خاکی موسوم به Eisenia foetida در حدود 40 میکروگرم در هر میلی‏گرم آن می‏باشد. در ساختار این کمپلکس گروه‏های آمینی به همراه با قندها و گلوکولیپیدها وجود دارند (9).  در همین ارتباط نتایج مطالعات سال‏های قبل در زمینه اثر عصاره بدن کرم‏های خاکی بر تسهیل روند ترمیم زخم در پوست موش نشان داده که این عصاره موجب افزایش بازسازی اپی‏تلیوم و افزایش سنتز برخی فاکتور‏های رشد نظیر EGF در محل ضایعه پوستی شده است (10).      

داروی فنی‏تویین (Phenytoin) در اصل نوعی داروی ضد صرع بوده که اثرات التیام دهنده آن بر روی زخم‏های پوستی به اثبات رسیده است. فنی‏تویین در بسیاری از سیستم‏های فیزیولوزیکی اثرات مهمی را اعمال می‏کند. این دارو انتقال یون‏های سدیم، پتاسیم و کلسیم، پتانسیل غشای سلول و غلظت اسید‏های آمینه و ناقلین عصبی نور اپی‏نفرین و استیل‏کولین و گابا را دستخوش تغییر می‏کند. مکانیسم‏های احتمالی اثرات این دارو بر روی پوست در ماهی طلایی، ممانعت از فعالیت غیر طبیعی آنزیم کلاژناز و همچنین افزایش مقدار کلاژن، تکثیر فیبروبلاستی، تسریع در تشکیل بافت جوانه‏ای (گرانوله) جدید و تحریک روند رگ‏زایی جدید می‏باشد (11).

پراکسیداسیون لیپیدهاLPO) ) به دو صورت طبیعی و غیرطبیعی در سلول‏ها و بافت بدن تولید شده و قابلیت گسترس دارد. اثرات منفیLPO  بر عمل‏کرد چربی‏ها و آنزیم‏های غشایی، آنزیم‏های زنجیره تنفسی در میتوکندری وحتی ژنوم به‏خوبی به اثبات رسیده است. LPO در تمامی سلول‏های غنی از اسید‏های چرب غیر اشباع چندگانه (PUFA) رخ داده و از مجموع واکنش‏هایی که شامل تخریب و تشکیل مجدد پیوند‏های دوگانه در اسید‏های چرب غیر اشباع لیپید‏های غشایی است، ناشی می‏شود. روی‏هم رفته LPO مجموعه واکنش‏هایی است که به‏موجب آن اکسیژن مولکولی  به PUFA حمله ور شده و پراکسیدهای لیپیدی را تشکیل می‏دهد (12). LPO، سیالیت غشاها را کاهش داده و در مقابل ویسکوزیته آنان را افزایش می‏دهد. به این‏ترتیب عمل‏کرد ساختار موزاییک سیال غشای مختل شده و یا از بین می‏رود. (13). یکی از مکانیسم‏های اصلی در پیشبرد روند LPO اکسیژناسیون غیر آنزیمی PUFA یا اتواکسیداسیون بوده که توسط انواع رادیکال‏های آزاد اکسیژنی    ( (ROSو نیتروژنی (NOS) و نیز حضور یون های فلزی تحریک و با میانجی‏گری آنتی‏اکسیدانت‏ها مهار می شود. این رادیکال‏ها به غشای سلول حمله‏ور شده و موجب القا روندLPO  می‏شوند. از جمله انواع ROS می‏توان به رادیکال هیدروکسیل (OH) و آنیون سوپراکسید (- O2•) اشاره نمود (14). در طول روند LPO، متابولیت‏ها و محصولات بینابینی مختلفی آزاد شده که به‏جهت میل ترکیب زیاد با اسید باربیتیوریک (TBA) در سنجش‏های آزمایشگاهی به آنان TBARs اطلاق می‏شود. در حدود 50 درصد از TBARs را ترکیبی به‏نام مالون دی آلدیید (MDA) به‏خود اختصاص داده که میل ترکیب زیادی با چربی‏های سلولی و ژنوم داشته و موجب اختلال در عمل‏کرد آنان می‏شود (15و16).  

از آن‏جایی‏که طراحی و اجرای این پژوهش در آبزیان در نوع خود جدید و بدون تکرار بوده لذا ضرورت بررسی اثرات ترمیم کنندگی عصاره بدن کرم خاکی Eisenia foetida بر روند التیام زخم بخیه در ماهی طلایی Carassius auratus در پژوهش حاضر مورد نظر قرار گرفت.

 

مواد و روش‏ها

ماهیان طلایی Carassius auratusبه‏دلیل مقاوم بودن و نگه‏داری آسان و شباهت آناتومیکی و فیزیولوژیکی با دیگر گونه‏های ماهیان کپور، به‏عنوان مدل جانوری در این پژوهش استفاده شدند. ماهیان مورد استفاده با اندازه 2±15 سانتی‏متر و محدوده وزنی 3±40 گرم انتخاب و در چهار گروه: کنترل منفی (پوست سالم)، کنترل مثبت (زخم و تیمار فنی تویین)‏، کنترل کاذب یا شم (زخم و تیمار وازلین و روغن زیتون) و تجربی (زخم با تیمار 10 میلی‏گرم از پودر عصاره بدن کرم خاکی در یک گرم حلال چربی) تقسیم بندی شدند. در هر گروه حداقل 8 قطعه ماهی طلایی قرار داده شد.

ماهی‏ها در آکواریوم‏های 50 لیتری آب با 5/0 درصد NaCl به‏مدت یک روز نگه‏داری شده تا با شرایط آزمایشگاهی سازش پیدا کنند. پس از این مدت ماهی‏ها مورد جراحی و سپس بخیه زدن قرار گرفتند. ابتدا این جانوران توسط محلول 10 درصد بنزوکایین بی‏هوش گردیدند. نحوه جراحی بدین‏صورت بود که ابتدا پس از برداشت فلس از سطح پوست توسط تیغه اسکالپل با قیچی جراحی یک برش به طول یک سانتی متر در راستای سر به دم درخط وسط شکمی و عمق ضخامت کامل بافت تا حفره شکمی ایجاد گردید. سپس دو  بخیه از نوع تکی بر روی محل برش‏ها زده شد و پس از آن ماهی‏ها به‏داخل آکواریوم برگردانده شدند. دمای آب آکواریوم در این مدت  18 تا 20 درجه سانتی‏گراد و pH آب حدود 5/6  تا 8 بود. آب آکواریوم‏ها هر 4 روز یک‏بار تعویض می‏شد.

عصاره بدن کرم‏های خاکی Eisenia foetida  به‏صورت پودری سفید رنگ بوده که به‏کمک متانول و کلروفرم و در نهایت خشکی انجمادی از آنان استخراج گردید. پس از مدت 24 ساعت از زمان ایجاد زخم‏های برشی و سپس بخیه درمان با دارو آغاز گردید. تیمارها روزانه یک‏‏‏بار و به‏مدت 14 روز متوالی صورت گرفتند. پس از این مدت، خون‏گیری از ناحیه سیاهرگ دمی گروه‏های مختلف انجام و برداشت بافت از محل جراحی‏ها صورت گرفت.

نمونه‏های بافتی در محلول 10 درصد فرمالین به‏مدت 10 روز فیکس شده و پس از برش‏گیری در انتها با روش رنگ‏آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین اسلایدهای تهیه شده به‏کمک میکروسکوپ نوری مورد بررسی قرار گرفتند. پارامترهای مختلف ترمیم زخم ارزیابی و درجه بندی گردیدند. نمونه‏های خون مورد نیاز نیز از ناحیه سیاهرگ دمی گروه های مختلف برداشت و سرم‏های مربوطه جدا شدند.

در بررسی تغییرات LPO ، میزان MDA به‏روش اسپکتروفوتومتری در سرم خون ماهیان طلایی مورد سنجش قرار گرفت. در ابتدا سرم‏ها‏ی خون موجود در لوله‏های آزمایش به کمک محلول ده درصد اسید تری کلرو استیک TCA)) سرد به نسبت یک به سه رقیق شدند. سپس این سروم ها مدت یک دقیقه با حداکثر دور g×2500 سانتریفیوژ گردیده تا مایع بالایی (سوپرناتانت) حاصل گردد. سوپرناتانت را به نسبت 1:1 با محلول یک درصد اسید تیوباربیتوریک (TBA) رقیق شد. سپس مجموعه‏های به‏دست آمده را در دمای 90 درجه سانتی‏گراد به‏مدت 10 دقیقه قرار داده شدند. پس از خارج سازی و سرد نمودن لوله‏ها در دمای اتاق، محتوی هر لوله به یک کووت منتقل و در طول موج 532 نانومتر به‏کمک اسپکتروفتومتر (دستگاه Herolab مدل UVT-20 M/L ساخت آلمان)، میزان جذب نوری نمونه‏ها اندازه گیری شد (17).

 

آنالیز آماری: دراینپژوهشتمامیداده‏هابه‏صورت Means±Standard Deviation (SD)  نمایشدادهشده اند.جهتمقایسهمیانگین داده‏هاازروشآماریآنالیزواریانسیک‏طرفه (One way-ANOVA) و پسآزمونTukey's HSD  در نرم افزار SPSS(ویراست 16) استفاده گردید. سطح 05/0p<از نظر آماریمعنیداردر نظر گرفته شد.

 

نتایج

نتایج حاصل از بررسی‏های میکروسکوپی (هیستوپاتولوژی) و ماکروسکوپی

در بررسی‏های هیستوپاتولوژیکی نمونه‏های بافتی مشخص گردید که در تیمارهای با پماد حاوی عصاره بدن کرم خاکی (گروه تجربی) رگ زایی بهتر و باز سازی اپی‏تلیوم  (شکل 1)، افزایش میزان تکثیر فیبروبلاستی و آرایش منظم‏تر رشته‏های کلاژنی و کاهش تعداد سلول‏های آماسی نسبت به سایر گروه‏ها (شکل 2)، و در مجموع پارامترهای بهتر و کامل‏تری در بهبود و ترمیم زخم بخیه‏ها مشاهده گردید (جدول 1). در طول دوره 14 روزه‏ی آزمایش هیچ‏گونه مرگ و میری در بین ماهیان طلایی مشاهده نشد.

از سوی دیگر نیز بررسیهای ماکروسکوپی نشان داد که از دید خارجی و سطحی نیز ترمیم بهتر و کاملتری در زخمهای بخیهدار گروه تجربی نسبت به سایر گروهها صورت گرفته است (شکل 3).

 

 

 

جدول 1:  نتایج بررسی‏های هیستوپاتولوژی و درجه بندی پارامترهای ترمیم زخم بخیه ها پس از یک دوره 14 روزه در تیمارهای مختلف.

 

تیمارها

پارامتر مورد بررسی

کنترل کاذب

(شم)

کنترل مثبت

(پماد فنی‏تویین)

گروه تجربی

(عصاره کرم خاکی)

حضور سلول‏های آماسی

++

+

-

بلوغ فیبروبلاستی

+

++

+++

رگ‏زایی جدید

-

+

++

بازسازی اپی‏تلیوم

+

+

++

میزان گرانوله شدن

-

+

+

V

D

E

E

شکل 1: بازسازی کامل اپی‏تلیوم همراه با انباشت کامل فضای زخم در درم توسط بافت پیوندی و تشکیل رگ‏های خونی جدید در گروه تجربی.

E : اپیدرم، :D درم،  V: رگ خونی (بزرگنمایی 400×)

 

 

D

شکل 2: وجود رشته‏های فراوان کلاژن و کاهش تعداد سلول‏های آماسی در فضای زخم در گروه تجربی.: D درم، فلش: پراکندگی ، سلول‏های آماسی (بزرگنمایی 400×)

 

 

نتایج حاصل ارزیابی تغییرات LPO

نتایج موجود در جدول 2 نشان میدهند که در گروه شم میزان MDA سرم خون (محتوی LPO) درمقایسه با گروه کنترل (بدون زخم) در انتهای دوره 14روزه بهصورت معنیداری افزایش یافته، بهطوریکه این میزان تغییر در سطح معنی‏داری        05/0p< برابر با 78/134درصد می‏باشد. دو تیمار عصاره کرم خاکی و پماد فنی‏توئین موجب کاهش میزان LPO سرم خون گردیده؛ با این تفاوت که این کاهش درمقایسه‏ی تیمار عصاره کرم خاکی با کنترل کاذب یا شم معنی‏دار بوده (05/0p<)، اما در مقایسه با پماد فنی‏تویین با گروه شم علی‏رغم کاهش معنی‏دار نمی‏باشد. چنانچه دو گروه تیمار با عصاره کرم خاکی و پماد فنی‏تویین با گروه کنترل مقایسه گردند، میزان کاهش LPO و نزدیکی مقدار آن به گروه کنترل، در گروه تیمار با عصاره کرم خاکی معنی‏دار نبوده اما در گروه تیمار با گروه فنی‏تویین اختلاف معنی‏دار است (جدول 2).

                                                                           

 

 

شکل 3: زخم بخیه‏دار تیمار شده با عصاره کرم خاکی. فلش نشان‏دهنده لایه شیری رنگ بر روی محل زخم بخیه بوده که نسبت به سایر تیمارها      شکل کامل‏تری به‏خود گرفته است.

 

جدول 2: بررسی تغییرات پراکسیداسیون لیپیدها درسرم ماهیان طلایی در تیمارهای مختلف. واحد اندازه گیری  µM MDA/mg protein می‏باشد، داده‏ها به‏صورت Means ±SD آورده شده‏اند. اختلاف آماری بین گروه‏هایی که حروف غیر همنام دارند در سطح 05/0 p<معنی‏دار است.

 

گروه

پراکسیداسیون لیپیدها (LPO)

کنترل منفی

a 02/0 ± 92/0

تیمار فنی تویین

bcd04/0 ± 85/1

تیمار عصاره کرم خاکی

ad03/0 ± 41/1

کنترول کاذب (شم)

cb01/0 ± 16/2

 

 

بحث

روند ترمیمزخمیکیازپیچیده‏ترینفرآیند‏هایفیزیولوژیکی بودهکهدر طیآنسلول‏هاوترشحات مختلفسلولیبه‏ویژه فاکتورهایرشدوبسیاریازسیتوکین‏هاواردعملمی‏شوند.به‏دنبالبروزآسیبدر  پوست،وقایع مولکولیو فعالیت‏هایسلولیشاملالتهاب،شکل‏گیریبافتجدیدو باز آرایی‏هایبافتیبه‏صورت پشت سرهم رخدادهودرنهایتمنجربهترمیمجزییو یا کلیبافتآسیبدیدهمی‏شوند. این روند از اهمیت فراوانی در پزشکی (درمان زخم‏های دیابتی و جراحی) و دامپزشکی (درمان زخم در سطح بدن ماهیان زینتی اکواریومی‏ و نیز ماهیان خاویاری) برخوردار است. علاقه و توجه به درمان هر چه بهتر زخم در ماهیان زینتی که از ارزش اقتصادی قابل توجه‏ای نیز برخوردار هستند، رو به افزایش بوده، لذا در این میان انتخاب درمان‏های مناسب‏تر و در عین حال موثرتر، مورد توجه محافل علمی قرار گرفته است (18).

تا‏کنون هیچ اطلاعاتی در زمینه ترمیم زخم بخیه‏ها به‏کمک عصاره بدن کرم‏های خاکی در ماهی‏ها در منابع معتبر علمی دنیا در دسترس نبوده و این تحقیق برای اولین بار بوده که به انجام رسیده است.

در سال 2001 نیز مشخص گردید که عصاره بدن کرم‏های خاکی واجد خاصیت‏های آنتی اکسیدانتی و ضد باکتریایی بوده و بدین‏ترتیبمی توان آن را به عنوان یک کاندید مناسب در فرآیند ترمیم زخم در جانوران مد نظر قرار داد (19). همچنین در این ارتباط مشخص شده که این عصاره در پوست موش‏ها موجب افزایش بازسازی مشهود اپی‏تلیوم و افزایش سنتز برخی فاکتور‏های رشد نظیر EGF و FGF در محل ضایعه پوستی شده است (10). نتایج این دو پژوهش در تایید نتایج پژوهش حاضر بوده که در طی آن عصاره بدن کرم‏های خاکی قابلیت ترمیم هر چه بهتر زخم‏های پوستی ماهیان را در مقایسه با داروی متداول نظیر فنی تویین دارا می‏باشد.

در پژوهش حاضر از بخیه زیر کوتیکولی جهت بهره‏گیری مناسب از جفت شدن دو سر محل برش استفاده بهینه گردید. نعمت اللهی و همکاران (20) نشان دادند که نوع بخیه در بهبود بهتر و موثرتر محل زخم در جراحی‏های ماهی طلایی نقشی اساسی را ایفا نموده و دراین میان بخیه‏ی نوع زیر کوتیکولی بهترین نتیجه را به‏دنبال داشته است. این نتیجه بیانگر این مطلب است که علاوه بر کاربرد ترمیم کننده‏های مناسب استفاده درست از نوع بخیه زدن نیز در اجرای بهتر روند ترمیم و بهبود زخم‏ها موثر خواهد بود.

از سوی دیگر نتایج برخی تحقیقات نشان داده که به‏دنبال ایجاد زخم در بدن جانوران به‏ویژه در موش ها میزان LPO و MDA در بافت‏های پوست و خون دجار تغییرات مثبت شده و عدم کنترل میزان LPO در محل زخم‏ها به کاهش وسعت ترمیم زخم منجر خواهد شد. در همین رابطه نیز مشخص شده که کاربرد عصاره‏ی گیاهان دارویی نیز به طور معنی‏داری از مقدار MDA سروم خون موش ها کاسته و بدینترتیب شرایط جهت افزایش سرعت ترمیم زخمها فراهم خواهد گردید (21).

در تحقیق حاضر نیز مشخص گردید که کاربرد عصاره کرمهای خاکی بهطور معنیدار نسبت به سایر تیمارها بهویژه گروه شم و سپس گروه تیمار شده با فنی تویین، موجب کاهش میزان MDA سرم خون ماهیان با زخم بخیه‏دار شده است. از آن‏جایی که هیچ اطلاع دیگری از نتایج مشابه با این مبحث در مجلات و مجامع علمی مختلف در دسترس نمی‏باشد، چنین می‏توان تصور نمود که اجزا و یا کمپلکس‏های کوچکی از عصاره بدن کرم خاکی پس از ورود به محل زخم قدرت مهاجرت به‏جریان خون را کسب نموده و در آنجا در نهایت موجب افزایش فعالیت سیستم‏های آنتی اکسیدانتی آنزیمی و غیرآنزیمی در سرم خون ماهیان با زخم بخیه‏دار شده که نتیجه آن مهار القا تولید LPO خواهد بود. به‏دنبال این اثر و مهار سنتز  محصولات بینابینی و نهایی LPO در بافتهای بدن، بهویژه بافت واجد زخم بخیهدار، امکان بروز آسیبهای سلولی کاهش یافته و به این‏ترتیب عصاره بدن کرم خاکی توانسته در ترمیم سریع‏تر و کامل‏تر زخم‏ها به‏طور موثر وارد  عمل گردد.

در برخی از مطالعات نیز افزایش فاکتورهای رشد نظیر EGF در محل زخم‏ها موجب فروکش نمودن و مهار روند تولید LPO در آن ناحیه شده که نتیجه آن ترمیم سریع‏تر و بهتر زخم خواهد بود. نتایج حاصله از یک کار گروهی در سال 2007 نشان داد که چنان چه EGF در محل زخم‏های دهان خرگوش‏ها تزریق و وارد گردد، به‏طور معنی‏داری از میزان LPO در ضایعه‏ی بافتی کاسته شده و ترمیم بهتر صورت می‏گیرد. در همین گزارش پیشنهاد گردیده که EGF به‏عنوان یک عامل آنتی اکسیدانتی در محل زخم عمل نموده و موجب خنثی سازی رادیکال‏های آزاد اکسیژنی شده است (22).

از آنجایی‏که عصاره بدن کرم‏های خاکی در پوست موش‏ها موجب افزایش EGF گردیده (19) و با توجه به موارد ذکر شده در بالا و همچنین نتایج این تحقیق، می‏توان عنوان نمود که استفاده از عصاره بدن کرم‏های خاکی موجب افزایش تولید EGF در بافت‏های مختلف بدن ماهی طلایی شده و به این‏ترتیب با کاهش محصولات نهایی LPO از آسیب‏های بافتی جدید و بیشتر در طی روند ترمیم زخم کاسته می‏شود. از سوی دیگر چنانچه تحت اثر عوامل مشخص نظیر EGF مهار LPO در محل زخم به انجام رسد، اتفاقات مثبتی نظیر رگ‏زایی جدید در محل ضایعه روی داده که منجر به بهبود بهتر و سریع‏تر زخم خواهد خواهد شد (23).

 

نتیجه گیری

از آنجایی که عصاره بدن کرم‏های خاکی قابلیت حل شدن در پایه چربی را داراست لذا در محیط‏های آبی جهت ترمیم زخم‏های آبزیان مورد کاربرد فراوان داشته به‏طوری‏که در پژوهش حاضر در ماهیان طلایی موجب ترمیم و بهبود کامل‏تر زخم‏های پوستی به‏ویژه انواع  بخیه‏دار شده است. لذا می‏توان اظهار نمود که عصاره بدن کرم‏های خاکی که منبع سرشاری از ماکرومولکول‏های مختلف است، می‏تواند  به‏عنوان کاندیدای مناسب در روند ترمیم زخم‏ها در جانوران به‏‏ویژه آبزیان در نظر گرفته شود.

 

 

تشکر و قدردانی

بدین وسیله نویسندگان این مقاله مراتب تشکر و قدردانی خود را از مساعدت‏ها و پشتیبانی‏های به‏عمل آمده توسط مسئولین تحصیلات تکمیلی و امور پژوهشی دانشگاه شهرکرد اعلام می‏نمایند.

1. Krafts KP. Tissue repair: the hidden drama. Organogenesis. 2010; 6(4): 225-233.
2. Probasco D, Noga EJ, Marcellin D, Khoo L. Dermal fibrosarcoma in a goldfish; case report. J. Small Exotic. Anim. Med. 1994; 2(4): 173-175.
3. Clark G. Oral obstruction in a goldfish. Vet. Record. 1988; 122)13): 311.
4. Lewbart GA, Spodnik G, Barlow N, Love NE, et al. Surgical removal of an undifferentiated abdominal sarcoma from a koi carp (Cyprinus carpio). Vet. Record. 1998; 143: 556-558.
5. Hasanabadizadeh Z, Moradlou AMH, Rasoul G, Rostami HAK, et al. The effects of vitamins injection (A, C, A+C and AD3E) on wound healing process and some hematological response in common carp, Cyprinus carpio. J. Agri. Sci. Natural Reso. 2008; 15(6): 117-124.
6. Ramesh U, Maridass M. Wound healing effect of chitosan in fresh water fish Cyprinus carpio L. Int. J. Biol. Technol. 2010; 1(1): 99-102.
7. Nematollahi A, Bigham-Sadegh A, Karimi I, Abbasi F. Reactions of goldfish (Carassius auratus) to three suture patterns following full thickness skin incisions. Vet. Sci. 2010; 89: 451-454.
8. Harikrishnan R, Balasundaram C, Moon Y, Kim M, et al. Phytotherapy of ulcerative dermatitis induced by Aeromonas hydrophila infection in goldfish (Carassius auratus). Acata veterinarica 2010; 58(1): 29-37.
9. Hrzenjak M, Kobrehel DG, Levanat S, Jurin M, et al. Mitogenicity of the earthworm’s Eisenia foetida insulin-like proteins. Comp. Biochem. Physiol. 1993; 104(4) B: 723-729.
10. Grdisa M, Popovic´ M, Hrzenjak T. Stimulation of growth factor synthesis in skin wounds using tissue extract (G-90) from the earthworm Eisenia foetida, Cell Biochem. Funct. 2004, 22(6): 373-378.
11. Shahsavani D, Movassaghi  AR, Sahebi GH. [Comparative histological survey of the healing effects of two drugs vitamin A and phenytoin sodium ointment on the goldfish (Carassius auratus) cutaneous lesions]. J. Fac. Vet. Med. Univ. Tehran 2002; 57(1): 43-46. Persian.
12. Meizel S, Turner KO. Stimulation of an exocytotic event, the hamster acrosome reaction by cis-unsaturated fatty acid. FEBS Lett. 1983; 161(2): 315-318.
13. Donnelly ET, McClure N, Lewis SE. Antioxidant supplementation in vitro does not improve human sperm motility. Fertil. Steril. 1999; 72(3): 484-495.
14. Rabbani M, Jafari A. Dose and time dependent effect of caffeine on superoxide release, cell survival and DNA fragmentation of alveolar macrophages from rat lung. Toxicology 2000; 149(2-3): 101-108.
15. Halliwell B, Gutteridge JMC. Oxygen toxicity, oxygen radicals, transition metals and disease. Biochem. J. 1984; 219(1):  1-14.
16. Griveau JF, Le lannou D. Reactive oxygen species and human spermatozoa: physiology and pathology. Int. J. Androl. 1997; 20(2): 61-69.
17. Buege J.A, Aust S.D. Microsomal Lipid peroxidation In: Methods in enzymology (Colowick SP, Kalpan NO, )eds). Acad. Press; 1978; 52: 302-310.
18. Gilliland ER. Comparison of absorbable suture used in large mouth bass liver biopsy surgery.   Persp. Fish Culturist. 1994; 56: 60-61. 
19. Grdisa M, Popovic M, Hrzenjak T. Glycolipoprotein extract G-90 from earthworm Eisenia foetida exerts some antioxidative activity. Comp. Biochem. Physiol. Part A. 2001; 128: 821-825.
20. Nematollahi A, Bigham AS, Karimi I, Abbasi F. Reactions of goldfish (Carassius auratus) to three suture patterns following full thickness skin incisions. Vet. Sci. 2010; 89(3): 451-454.
21. Rasal VP, Sinn AA, Ashok P, Yeshmatna S. Wound healing and antioxidant activities of Morinda citifolia leaf extract in rat. Iranian J pharmacol. Therapeut. 2008; 7: 49-52.
22. Coşkun S, Güleç EG, Balabanli B, Acartürk F. Effects of epidermal growth factor on lipid peroxidation and nitric oxide levels in oral mucosal ulcer healing: a time-course study. Surg. Today 2007; 37(7): 570-574.
23. Altavilla D, Galeano M, Bitto A, Minutoli L, et al. Lipid peroxidation inhibition by raxofelast improves angiogenesis and wound healing in experimental burn wounds. Shock 2005; 24(1): 85-91.