نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
هدف: اثر امواج تلفن های همراه بر بافت تخمدان موشهای صحرایی بررسی شد.
مواد و روشها: 28 سر موش صحرایی نژاد ویستار با وزن 20 200 گرم و سن90-80 روزه انتخاب و به 4 گروه (کنترل، شاهد، تجربی1و تجربی2) تقسیم شدند. گروه تجربی 1 دو هفته و تجربی 2 یک ماه روزانه 10 دقیقه در مجاورت تلفن همراه در حال مکالمه قرار گرفتند. گروه شاهد همین مدت در مجاورت تلفن همراه روشن بدون مکالمه قرار گرفتند. غلظت هورمون ها به روش الیزا اندازه گیری شد. تعداد فولیکولهای تخمدان با تکنیک دیسکتور فیزیکی شمارش شد.
نتایج: تفاوت معنی داری در وزن تخمدان، تعداد فولیکولهای اولیه و جسم زرد در گروه های مختلف مشاهده نشد. تعداد فولیکولهای ثانویه در گروههای تجربی 1و2 و شاهد نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری و تعداد فولیکول های گراف در گروه تجربی 1 و شاهد نسبت به کنترل کاهش معنی دار ولی تعداد فولیکول آترتیک در گروه های تجربی 1و2 نسبت به کنترل و شاهد افزایش معنی داری نشان داد. میزان هورمون LH در گروه تجربی1 نسبت به کنترل و هورمون FSH در گروه تجربی 2 نسبت به گروه های کنترل و شاهد افزایش معنی دار نشان دادند. هورمونهای استروژن و پروژسترون در گروههای تجربی 1و2 نسبت به کنترل و شاهد افزایش معنیداری نشان دادند.
نتیجه گیری: امواج موبایل آترزی فولیکولهای تخمدانی را افزایش و با اختلال در ترشح هورمونها باروری را تحت تأثیر قرار میدهد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Study on the effects of mobile phones waves on the number of ovarian follicles and level of FSH, LH, estrogen and progesterone hormones in adult rats
چکیده [English]
Aim: The effects of mobile phones waves investigated on rat ovary.
Materials and Methods: 28 rats with weight of 200±20g and age of 80-90 days selected and divided into four groups including control, sham, exposed number 1 and 2. For two weeks and one month, experimental 1 and 2 groups were exposed to mobile calls 12 times a day and each time for 10 minutes. The sham group was exposed to non-calling switched-on mobile phones. The concentration of hormones measured using ELISA method. The number of follicles calculated with physical dissector technique.
Results: The results showed no significant difference in the ovarian weight and number of primary follicles and corpus luteum. In different groups the number of secondary follicles decreased significantly in the exposed and sham groups compared to the control group. The number of Graffian follicles decreased significantly in the exposed group number1and sham in comparison to the control group while the number of atretic follicles increased significantly in both exposed groups in compared to the control and sham groups. The level of LH increased significantly in exposed group number1 in compared to the control group while the level of FSH increased significantly in the exposed group number 2 when compared to the control and sham groups. The level of estrogen and progesterone increased significantly in the exposed groups in compared to the control and sham groups.
Conclusion: The mobile phone waves may increase ovarian follicles atresia, disrupt the regulation of hormonal secretion and affect the fertility rate.
کلیدواژه‌ها [English]
- Microwaves
- Mobile Phone
- Ovary
- Reproductive
- Hormones
- Rat
مقاله پژوهشی مجله علمی پژوهشی سلول و بافت
جلد 1، شماره 1، پاییز 1389، 34-27
بررسی اثر امواج موبایل بر تعداد فولیکول های تخمدان و میزان هورمون های FSH، LH، استروژن و پروژسترون در موشهای صحرایی بالغ
وحید حمایت خواه جهرمی.Ph.D1 *، اسماعیل فتاحی.Ph.D2، مریم نظری.M.Sc3، حبیب اله جوهری.Ph.D 3 ،
حسین کارگر.M.Sc3
1- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جهرم، گروه زیست شناسی، جهرم، ایران
2- دانشگاه آزاداسلامی، واحد آیت الله آملی، گروه زیست شناسی، آمل، ایران
3- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جهرم، گروه زیست شناسی، جهرم، ایران
* پست الکترونیک نویسنده مسئول: Dr.Hemayatkhah@yahoo.com
تاریخ دریافت: 30/10/ 1389 تاریخ پذیرش: 17/1/1390
چکیده
هدف: اثر امواج تلفن های همراه بر بافت تخمدان موشهای صحرایی بررسی شد.
مواد و روشها: 28 سر موش صحرایی نژاد ویستار با وزن 20 200 گرم و سن90-80 روزه انتخاب و به 4 گروه (کنترل، شاهد، تجربی1و تجربی2) تقسیم شدند. گروه تجربی 1 دو هفته و تجربی 2 یک ماه روزانه 10 دقیقه در مجاورت تلفن همراه در حال مکالمه قرار گرفتند. گروه شاهد همین مدت در مجاورت تلفن همراه روشن بدون مکالمه قرار گرفتند. غلظت هورمون ها به روش الیزا اندازه گیری شد. تعداد فولیکولهای تخمدان با تکنیک دیسکتور فیزیکی شمارش شد.
نتایج: تفاوت معنی داری در وزن تخمدان، تعداد فولیکولهای اولیه و جسم زرد در گروه های مختلف مشاهده نشد. تعداد فولیکولهای ثانویه در گروههای تجربی 1و2 و شاهد نسبت به گروه کنترل کاهش معنیداری و تعداد فولیکول های گراف در گروه تجربی 1 و شاهد نسبت به کنترل کاهش معنی دار ولی تعداد فولیکول آترتیک در گروه های تجربی 1و2 نسبت به کنترل و شاهد افزایش معنی داری نشان داد. میزان هورمون LH در گروه تجربی1 نسبت به کنترل و هورمون FSH در گروه تجربی 2 نسبت به گروه های کنترل و شاهد افزایش معنی دار نشان دادند. هورمونهای استروژن و پروژسترون در گروههای تجربی 1و2 نسبت به کنترل و شاهد افزایش معنیداری نشان دادند.
نتیجه گیری: امواج موبایل آترزی فولیکولهای تخمدانی را افزایش و با اختلال در ترشح هورمونها باروری را تحت تأثیر قرار میدهد.
واژگان کلیدی: امواج مایکروویو، تلفن همراه، تخمدان، تولید مثل، موش صحرایی
مقدمه
تشعشع الکترومغناطیس که اغلب به صورت اشعه EM یا EMR (Electromagnetic radiation) خلاصه میشود، پدیدهای است که به صورت امواج نشری درخلأ و یا ماده گسترش مییابد. این امواج شامل میدانهای الکتریکی و مغناطیسی است که در فاز مربوط به خود نوسان کرده و عمود بر مسیر انرژی هستند. تشعشع الکترومغناطیس را با توجه به فرکانس امواجش طبقه بندی کردهاند که طیف آن شامل امواج رادیویی، امواج رادار و مایکروویو، اشعه زیر قرمز، نور مرئی، اشعه ماورای بنفش، اشعهها ی X و گاما است (1). این امواج در دستگاهها و لوازم مختلف مورد استفاده در زندگی روزمره نظیر یخچال، فریزر، تلویزیون، رادیو، مایکروفر، دستگاههای فتوکپی، نمایشگرهای کامپیوتری، لامپهای هالوژن و چاپگرها کاربرد وسیعی دارد (2).
امواج مایکروویو نیز بخشی از طیف امواج الکترو مغناطیس است که دامنه فرکانس آن از 300 مگاهرتز تا 300 گیگا هرتزمتغیر است و طول موج آن نیز از 1میلی متر تا 1 متر متغیر است (3). امواج ساطع شده از تلفنهای همراه با فرکانس متوسط حدود 900 مگاهرتز تا 1 گیگاهرتز در این محدوده فرکانس قرار دارند (4). براثر تابش این امواج روی مولکولها انرژی آن جذب مولکول شده و سبب تغییر ارتعاش مولکول و یا تغییر درجه حرارت آن میشود. شناسایی اثرات زیستی امواج مایکروویو پیچیده و بحث انگیز است و شواهدی وجود دارد که نشان میدهد این امواج بر حسب شدت تابش و فرکانس مدت تابش، اثرات زیستی مختلفی در مولکول های تحت تابش ایجاد می کنند (5). گسترش استفاده روز افزون از دستگاه های مولد امواج الکتریکی به ویژه تلفنهای همراه و گزارشهای متعددی که در سالهای اخیر در مورد اثرات ناهنجاری زایی این امواج بر فرایندهای مختلف رشد و نمو ی وجود دارد باعث بروز نگرانیهای بسیاری درارتباط با اثرات زیانبار امواج تلفنهای همراه برسلامت انسان شده است. درحال حاضر تعدادی از اثرات مهم زیستی غیر حرارتی شامل تغییر عملکرد سلولها از جمله تغییر در سرعت تکثیر یا تغییر در حالت بیان ژنی که باعث مرگ سلولی میشود، کاهش در تولید ملاتونین و تغییر در الکتروانسفالوگرام انسان توسط آنتنهای تلفنهای همراه خانگی و سیارگزارش شده است (6).
در ارتباط با اثر امواج موبایل بر روی سیستم تولید مثلی نر و ماده مطالعههایی انجام شده است که از جمله آنها عبارتند از :
Mailhes در سال 1997 نشان داد اثر پرتوتابی بر جانوران باعث افزایش هایپرپلوئیدی در اووسیتهای پستانداران میشود (7). نتیجه مطالعه Klug (8) و Cao (9) نشان داد که پرتو تابی باعث اختلال در اسپرمیوژنز می شود. هم چنین نتایج مطالعه AL-Akhras (10) نیز نشان داد که قرار گیری موشهای صحرایی در معرض میدان الکترومغناطیسی با فرکانس 50 هرتز و شدت 25 میکروتسلا سبب کاهش معنی داری در تعداد کل اسپرم ها شد. علاوه بر آن هورمون محرک فولیکولی (FSH) به طور ناچیز کاهش ولی غلظت هورمون لوتئینی ((LH افزایش و هورمون تستوسترون کاهش چشمگیری دارد.
در تحقیق Agarwal (11) اثرات امواج موبایل روی متغیرهای اسپرم بررسی شد. یافته ها نشان داد که تعداد، حرکت، بقا و مورفولوژی طبیعی اسپرم کاهش یافته است. مطالعهی دیگر که توسط Yan (12) انجام شد، مشخص شد که امواج موبایل، میزان مرگ و میر و ایجاد توده های غیر طبیعی در اسپرم رت را افزایش داده است. علاوه بر این، تابش مداوم امواج الکترومغناطیس ممکن است مرگ سلولی را در سلولهای زاینده بیضة موش القاء کند.
بنابراین با توجه به نتایج تحقیقات ذکر شده و به دلیل ساختار فعال و بسیار حساس بافتهای زاینده از جمله تخمدان و دستگاه تولید مثلی به عوامل خارجی، در مطالعه حاضر به بررسی اثر امواج موبایل بربافت تخمدان، میزان باروری و سطح هورمونهای استروژن، پروژسترون، LH وFSH در موشهای صحرایی ماده بالغ پرداخته شده است.
مواد و روش ها
این یک مطالعه آزمایشگاهی وکاملا تصادفی است. در راستای انجام این تحقیق کلیه اصول اخلاقی در مورد نحوه کار با حیواناتآزمایشگاهی مد نظر قرار گرفته است. جهت انجام این پژوهش از تعداد 28 سرموش صحرایی ماده90- 80 روزه و وزن تقریبی 20200 گرم تهیه شده از مرکز پرورش و نگهدار ی حیوانات آزمایشگاهی شیراز استفاده شد. این حیوانات جهت سازگاری با محیط دو هفته قبل از شروع آزمایش در خانه حیوانات دانشگاه آزاد اسلامی جهرم نگهداری شدند. جهت تغذیه حیوانات از غذای فشرده شده که از شرکت سهامی خوراک دام و طیورشیراز تهیه شده بود استفاده شد. درجه حرارت محیط 222 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 55- 50 در صد بود. هم چنین دوره ی نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی در نظر گرفته شد. هوای اتاق توسط دو دستگاه تهویه که در دو طرف خانه حیوانات جا سازی شده بودند تهویه می شد. حیوانات در قفس های ویژه ای نگهداری می شدند که هر 3 روز یک بار تمیز و ضد عفونی می شدند. موش ها به 4 گروه 7 تایی شامل کنترل، شاهد، تجربی 1 و2 تقسیم شدند. جهت ایجاد امواج مایکروویو از 3 عدد تلفن همراه سونی اریکسون استفاده شد که به یک طرف قفس متصل شدند و قفسهای نگهداری موشها درون جعبه آلومنیومی که تمام وجوه آن به جزء یک وجه آن باز بود قرار داده شد تا امواج ساطع شده، خارج نشود. جهت ایجاد امواج، گوشی های تلفن درحالت مکالمه قرار داده شد و برای اطمینان بیشتر از خارج نشدن امواج هنگام تابش، روی قفسها ورقهی آلومنیومی قرار داده می شد.گروه کنترل هیچ گونه امواجی دریافت نکرد. در گروه شاهد دستگاه تلفن همراه روشن ولی بدون مکالمه استفاده شد. درگروه تجربی 1 به مدت 2 هفته و گروه تجربی 2 به مدت یک ماه روزانه 12 بار و هر بار 10 دقیقه، تلفن همراه در حالت مکالمه در مجاورت قفس موشها قرار داده میشد.
پس از گذشت دورهی تابش امواج، با تهیه اسمیر واژنی، مرحله سیکل جنسی موشها بوسیله میکروسکوپ نوری تشخیص داده شد. برای تهیه گسترش مهبلی، به کمک سرسمپلر و سمپلر، یک یا دو قطره آب به واژن موش ها وارد گردید و سپس آب موجود تخلیه و مجدداً برداشت و روی لام گسترش داده و زیر میکروسکوپ، مطالعه گردید. موشهایی که در مرحله ی پرواستروس سیکل جنسی بودند از قلب آنها به کمک سرنگ انسولینی خونگیری و سپس تشریح شدند. نمونه های خون جمع آوری شده با دور 3000 به مدت 20 دقیقه سانتریفیوژ و سرم آن جدا گردید. نمونههای سرمی جهت بررسی بعدی در داخل فریزر نگهداری شدند. در مراحل بعد سطح هورمونهای LH، FSH، استروژن و پروژسترون در آزمایشگاه تشخیص طبی جهرم به روش الیزا (کیت پیش تاز طب ایران به شماره سریالهای LOT 89001 و LOT 88005) تعیین شد. پس از خونگیری، موش ها تشریح و تخمدان ها از شکم آنها خارج گردید. پس از حذف چربی ها وزن تخمدان توسط ترازوی دیجیتالی مدل AND ساخت ژاپن با دقت 001/0 گرم اندازه گیری شد و پس از شستشو با سرم فیزیولوژی به فرمالین 10 درصد انتقال داده شدند. پس از مراحل مختلف تثبیت، آبگیری (توسط اتانول)، شفاف سازی، قالب گیری، مقاطع بافتی به ضخامت 5 میکرون به کمک میکروتوم تهیه شد و با هماتوکسیلین- ائوزین رنگ آمیزی شدند. برای محاسبه تعداد فولیکولها (محاسبه استریولوژیک تعداد فولیکولهای تخمدانی) از تکنیک دیسکتور فیزیکی استفاده گردید. برای انجام این تکنیک، تصویر دو مقطع بافتی پشت سر هم توسط دو پروژکتور روی میز کار انداخته شد (13). تصویر مقطع اول به عنوان مرجع و مقطع دوم به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. سپس برای شمارش، یک ترانسپرنت متشکل از فریم هایی با ابعاد 13×13 میلی متر بطور تصادفی روی نمونه قرار گرفت. این فریم دارای یک خط آزاد (نقطه چین) و یک خط ممنوعه (پر رنگ) می باشد. برای شمارش، تعداد اوسیت های فولیکول ها مبنای شمارش قرار گرفت و اووسیتهایی شمارش می شدند که اولا با خط ممنوعه برخورد نداشته باشند ثانیا در تصویر مقطع شاهد هم مشاهده نشوند (14). بر این اساس تعداد فولیکولها شمارش گردید و با استفاده از فرمول زیر تعداد فولیکولهای تخمدانی محاسبه گردید و با ضرب نمودن تعداد فولیکولها در حجم مرجع، تعداد کل فولیکولها بدست آمد (15).
تخمین تعداد کل یک جزو از یک نمونه (بافت):
N=Nv × V( Ref )
N =تعداد کل
Nv =تعداد اجزاء در واحد حجم
V( Ref ) = حجم کل بافت (نمونه )
V( Ref )نتیجه استفاده از روش کاوالیری است.
V= 12Pأ— '>a( 12P)i=1mأ—'> t
V=حجم
12P'>=مجموع نقاط برخورد کرده با قسمت مورد نظر
a(p)=مساحت اطراف هر نقطه
t= ضخامت برش ها
a(p) × t=حجم متعلق به فضای اطراف یک نقطه تقاطعی
به کمک میکروسکوپ نوری نیکون مدل ii8 ساخت ژاپن تعداد فولیکول های اولیه، ثانویه، گرآف، آترتیک و جسم زرد در تمام گروهها شمارش شد. نتایج به کمک نرم افزار SPSS نسخه 16 و آزمون های آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA) و دانکن، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. میانگین و انحراف معیار داده ها محاسبه شدند و مقدار P
نتایج
در نتایج حاصل از وزن موشها تغییر معنی داری در گروههای مختلف مشاهده نشد (جدول1).
نتایج حاصل از وزن تخمدانهای راست و چپ، اختلاف معنیداری در گروههای مختلف نشان نداد(جدول1).
تعداد فولیکول های ثانویه در گروه تجربی 1و2 نسبت به گروه کنترل کاهش معنی داری را نشان داد. تعداد فولیکولهای گراف در گروه تجربی 1 در مقایسه با گروه کنترل به طور معنی داری کاهش ولی تعداد فولیکول آترتیک در گروه تجربی 1و2 در مقایسه با گروههای کنترل افزایش معنی داری نشان داد(جدول1). میزان هورمون های LH در گروه تجربی1 در مقایسه با کنترل افزایش معنی دار داشته در حالی که هورمون FSH در گروه تجربی 2 در مقایسه با گروه های کنترل و شاهد افزایش معنی دار نشان داد. هورمون های استروژن و پروژسترون در گروه های تجربی 1و2 در مقایسه با گروه کنترل و شاهد افزایش معنیداری را نشان دادند(جدول1).
جدول1- مقایسه گروه های کنترل، شاهد، تجربی1، و تجربی2 از نظر پارامترهای مورد بررسی
|
گروه پارامتر |
کنترل |
شاهد |
تجربی 1 |
تجربی 2 |
|
وزن موش ها (گرم) |
a178 |
a202 |
a216 |
a204 |
|
وزن تخمدان راست(گرم) |
b033/0 |
b054/0 |
b036/0 |
b039/0 |
|
وزن تخمدان چپ(گرم) |
b036/0 |
b54/0 |
b039/0 |
b040/0 |
|
LH (IU/L) |
b04/0 |
ab05/0 |
a06/0 |
ab05/0 |
|
FSH (IU/L) |
b07/0 |
b7./ . |
b07/0 |
a46/0 |
|
((ng/ml استروژن |
c1/22 |
c6/21 |
b6/33 |
a4/ 45 |
|
(ng/ml) پروژسترون |
c1/17 |
c2/18 |
b5/23 |
a36 |
|
تعداد جسم زرد |
a8/6 |
a2/5 |
a6 |
a6/5 |
|
تعداد فولیکول اولیه |
a2/4 |
a2/3 |
a8/1 |
a6/3 |
|
تعداد فولیکول ثانویه |
a2/7 |
b6/3 |
b2/1 |
b4 |
|
تعداد فولیکول گراف |
a6/4 |
b2/2 |
b8/2 |
ab2/3 |
|
تعداد فولیکول آترتیک |
c6/1 |
bc2 |
ab4/3 |
a4 |
میانگینهای موجود در هر ردیف که حداقل دارای یک حرف مشترک هستند، در سطح 5 درصد آزمون دانکن اختلاف معنی داری با هم ندارند.
بحث
با توجه به افزایش دستگاه های ساطع کننده امواج مایکروویو در محیط زندگی و هم چنین کاربرد وسیع تلفن های همراه این پرسش مطرح می شود که امواج ساطع شده از این سیستم ها بر سلامت و فرایندهای رشد و نمو چه تأثیری می گذارد. هدف از این تحقیق آگاهی یافتن از اثرات امواج موبایل بر تخمدان و هورمون های محور هیپوفیز – گناد در موش های صحرایی ماده بالغ بود. در این پژوهش هیچ گونه مرگ و میری در موش های گروه تجربی مشاهده نشد. نتایج حاصل از این پژوهش بیان گر آن است که امواج موبایل اثر معنی داری بر وزن موش ها ندارد و این موضوع با تحقیق بهار آرا و همکاران (17) که نشان دادند تابش طولانی مدت امواج شبیه سازی شده تلفن همراه بر وزن و ابعاد تخمدان های موش های ماده تیمار شده تغییر معنی دار ندارد، مطابقت دارد.
نتایج تحقیق حاضرنشان داد که امواج ساطع شده از تلفن های همراه بر وزن تخمدان های حیوانات گروه های تجربی 1 و2 اثر معنی داری ندارد که با تحقیقات بهار آرا و همکاران مطابقت دارد ولی باتحقیق Elebetieha (18) در تناقض می باشد که علت آن میتواند شرایط متفاوت آزمایش باشد. هم چنین در مطالعه ای که توسطOzguner (19) روی بیضه انجام گرفت مشاهده شد که امواج الکترومغناطیسی باعث افزایش وزن بیضه میشود که دلیل تناقض نتایج می تواند تفاوت بافت بیضه نسبت به تخمدان باشد که این بافت بیشتر تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می گیرد.
در مطالعه حاضر، تعداد فولیکول های اولیه و جسم زرد کاهش معنی داری را نشان ندادند. کاهش تعداد فولیکول های ثانویه به ویژه در گروه تجربی 1 و همچنین کاهش فولیکول های گرآف، معنی دار بود. همچنین تعداد فولیکول های آترتیک به طور معنی دار افزایش نشان داد. چون بیشتر حجم بدن را آب تشکیل می دهد تابش امواج الکترومغناطیسی بر آن می تواند ایجاد رادیکال های آزاد در بدن کند و این رادیکال های آزاد با ماکرومولکول ها و میکرومولکول ها واکنش می دهد که ممکن است با تغییر مختصر در یک مولکول باعث تغییر ژنتیکی شود (20) . همچنین این تغییرات موجب شکستن پیوند های شیمیایی شده که این خود می تواند باعث آسیب های زیستی گردد. اگر رادیکال های آزاد با اکسیژن ترکیب شوند و پراکسید هیدروژن تشکیل دهند، این آسیب ها تشدید می شود. اکسیژن باعث تثبیت ضایعات حاصله از تابش می شود. پراکسیدهای رادیکالهای آزاد در آسیب وسیع غشایی و آسیب DNA دخالت دارند. در تحقیق حاضر نیز احتمالأ رادیکال های آزاد ایجاد شده بر اثر تابش امواج موبایل در بدن باعث تاثیر بر بافت تخمدان و مرگ سلولی در فولیکول های تخمدانی و افزایش فولیکول های آترتیک شده اند (20). از طرفی این امواج باعث کاهش تشکیل آنتروم، نقصان در تکثیر سلول های گرانولوزا ، کاهش تولید 17 - بتا استرادیول و ناتوانی اووسیت ها در کامل کردن بلوغ هسته ا ی می گردد (21) .کاهش در تکثیر سلولی و تولید 17 بتا استرادیول می تواند مرتبط با فرایند مرگ سلولی باشد. احتمالاً امواج الکترومغناطیس باعث افزایش بیان برخی از ژن های آنکوژنی مثل C-mgC می شوند که پروتئین تولید شده توسط این ژن باعث تسهیل تکثیر سلول و تسهیل سنتز DNA در مرحله اینترفاز می گردد (22). این عامل و هم چنین افزایش دما که بر اثر این امواج در بدن حیوان ایجاد می شود ازطریق افزایش جریان خون، تکثیر سلولهای فولیکولی را زیاد کرده و باعث تبدیل فولیکول های اولیه به ثانویه و گرآف و در نهایت باعث افزایش فولیکول های آترتیک شده که با کاهش تخمک گذاری، تأثیر منفی در میزان باروری ایجاد می کند (23).
این نتایج با تحقیق Gul (24) که اثرات امواج با شدت کم و با فرکانس های 33 و 50 هرتز را بر روی فولیکول ها به صورت Invitro بررسی کردند مطابقت دارد.
Cecconi و همکـاران (21)، دریافتنـد میدان 50 هرتـزی تا روز
سوم و پنجم کشت، تغییری در فولیکولها ایجاد نمیکند ولی این پژوهشگران در ادامه نشان دادند که میدان 33 هرتزی سبب کاهش چشمگیری در تعداد فولیکول ها می شود. هم چنین معلوم گردید که میدان الکترومغناطیسی با فرکانس 33 هرتز، سبب آسیب های شدیدی در ساختمان آنتروم و کاهش مقدار استرادیول آزاد شده و سنتز DNA در سلول های گرانولوزا می شود و ممکن است میدان مذکور از طریق کاهش توانایی بلوغ فولیکول ها سبب عدم موفقیت در تولید مثل شود. از طرفی تحقیق حاضر با تحقیق انجام شده توسط زیارانی(25) در تناقض می باشد که می تواند به دلیل تفاوت در شرایط و فرکانس امواج مورد استفاده در تحقیق باشد.
از نتایج دیگر پژوهش حاضر تأثیرامواج مایکرو ویو ساطع شده از تلفن های همراه بر هورمون های استروژن، پروژسترون، FSH وLH بود که مطالعه نشان داد غلظت این هورمون به طور معنی داری افزایش یافتند. نتایج این مطالعه با تحقیق انجام شده توسط بهار آرا و همکاران (17) درتناقص می باشد. در تحقیق انجام شده توسط این محقق که با قرار دادن موش های گروه تجربی تحت امواج شبیه سازی شده تلفن همراه، انجام گرفته است نتایج هورمونی نشان داد که مقدار پروژسترون در گروههای تجربی کاهش معنی داری دارد ولی مقادیرهورمونهای LH، FSH و استروژن تغییر معنی داری نشان نداد. این نتیجه، میتواند مربوط به تفاوت سیستم تولید امواج باشد که به وسیله ساخت دستگاه تولید کننده امواج الکترومغناطیس، امواجی شبیه به امواج موبایل ایجاد گردیده است ولی در تحقیق ما از خود گوشی تلفن همراه در حال مکالمه برای ایجاد امواج استفاده شد.
Hjollund وهمکاران (26)، بامطالعه اثر میدانهای الکترومغناطیسی بر شاخص های باروری گزارش کردند که این امواج بر مقادیر هورمون های تولید مثلی تأثیر معنی داری ندارد. هم چنین Huuskonenو همکاران (27) با به کارگیری میدان الکترومغناطیسی با شدت 130میکروتسلا هیچ تغییری در سطح هورمونهای استرادیول و پروژسترون مشاهده نکردند.
تفاوت یافتههای پژوهشگران دیگر با یافته های مطالعه حاضر می تواند به دلیل تفاوت در فرکانس و شدت میدان های مورد مطالعه باشد. تفاوت در مدت زمان پرتو دهی، رده سلولی و بافت پرتو دهی شده از جمله مواردی است که سبب میشود یافتههای مختلفی در مطالعه های مختلف بدست آید. احتمالاً این تغییر میتواند به دلیل تأثیری که امواج موبایل در سطح بالایی مغز (هیپوتالاموس) ایجاد کرده و میزان ترشح GnRH را تحت تاثیر قرارداده است باشد. زیرا تغییردر غلظت GnRH در نهایت باعث تغییر در غلظت هورمونهای استروژن، پروژسترون، FSH و LH میگردد. در تحقیق ما به دلیل عدم دسترسی به کیت GnRH، غلظت این هورمون اندازهگیری نشد. بهتر است در آینده تحقیقات بیشتری ازجمله اندازهگیری غلظت هورمون GnRH در این ارتباط انجام گیرد.
نتیجه گیری
از نتایج این پژوهش میتوان نتیجه گرفت که امواج ساطع شده از موبایل ممکن است با اختلال در مسیرهای کنترل کننده هورمونها، تعداد فولیکولهای ثانویه وگراف را کاهش و هم چنین تعداد فولیکول های آترتیک را افزایش دهد که این حالت میتواند تأثیر منفی بر باروری موشهای ماده ایجادکند. همچنین بر اساس مطالعات انجام گرفته میتوان چنین گفت که در تحقیق حاضر نیز احتمالأ رادیکالهای آزاد ایجاد شده بر اثر تابش امواج موبایل در بدن باعث تاثیر بر بافت تخمدان و مرگ سلولی در فولیکولهای تخمدانی و افزایش فولیکولهای آترتیک شدهاند(20).
تشکر و قدردانی
نتایج این پژوهش بر اساس پایان نامه کارشناسی ارشد خانم مریم نظری دانشجوی رشته علوم جانوری گرایش زیست شناسی سلولی تکوینی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم با عنوان بررسی اثر امواج موبایل بر تخمدان و غلظت هورمون های FSH ، LH ، استروژن و پروژسترون در موشهای صحرایی بالغ ارائه گردیده است. بدین وسیله از مسوول محترم آزمایشگاه تکوینی که در اجرای این طرح همکاری صمیمانهای داشتهاند تقدیر و سپاسگزاری میشود.
)