تاخیر رشد و تکامل عدسی چشم ناشی از عصاره آبی میوه سنجد ((Elaeagnus angustifolia در جنین موش نژاد Balb/C

مقدمه

استفاده از داروهای گیاهی بر علیه بیماری‏های مختلف از زمان بسیار قدیم مرسوم بوده است. انسان اولیه از گیاهان به‏عنوان عوامل درمانی استفاده می‏کرد. طبیعت گیاهان فراوانی را که دارای ارزش‏های دارویی هستند فراهم می‏کند. خواص دارویی بعضی از گیاهان مشخص شده اما خواص تعداد زیادی از گیاهان  باقی مانده و هنوز ناشناخته است. بنابراین انجام مطالعات و شناسایی خواص درمانی آن‏ها ضروری می‏باشد (1 و 2).

گیاه سنجد با نام علمی Elaeagnus angustifolia در طب سنتی ایران به‏عنوان ضد درد و ضد التهاب معرفی شده است. جوشانده و عصاره میوه سنجد به‏عنوان درمان تب، زردی، آسم، کزاز و آرتریت روماتویید استفاده می‏شود (3 و 4). از آنجایی‏که در این مطالعه اثرات گیاه سنجد مد نظر بوده است لذا  ترکیبات و کاربرد دارویی گیاه سنجد به این‏صورت شرح داده می‏شود که میوه و برگ‏های آن دارای مقادیر قابل توجهی ترکیبات فلاونوییدی (Flavonoids)، ترپنوییدها (Terpenoids)، سیتواسترول (Sitosterol)، آلکالوییدها (Alkaloids) و کارواکرول (Carvacrol) می‏باشد (5). سنجد حاوی پتاسیم، منیزیم، سدیم، آهن،کلسیم، روی و مس می‏باشد. میوه آن حاوی ویتامین‏های مختلف از جمله A، B و K است و هسته آن دارای اسید چرب لینولئیک، فسفولیپید، گلیکولیپید و بتا سیتوسترول می‏باشد (6). عصاره بعضی از گیاهان می‏توانند اثر خود را طی دوران بارداری و یا حین زایمان نشان دهند که این موضوع بیانگر اهمیت رژیم غذایی مادران در دوران بارداری است (7).

 تحقیقات نشان داده است که ترکیبات میوه سنجد به‏راحتی از سد جفتی عبور کرده و به جنین می‏رسند (8).  فلاونویید‏ها که مهم‏ترین ماده موجود در عصاره گیاه می‏باشند (9) از طریق افزایش جذب ترکیبات کلسیمی در  بافت دیافیز استخوان باعث افزایش طول سری-دمی می‏شوند. همچنین کارواکرول از اجزای ضد میکروبی بسیار موثر در اسانس‏هاست (10) که اثر ضد میکروبی آن به‏دلیل نفوذپذیر نمودن غشا‏ی سلول می‏باشد که می‏تواند با کاتیون‏های سطح غشا کلاته شده و فعالیت‏های حیاتی را مختل کند (11) و تغییراتی را در جفت‏ها ایجاد نماید. از طرف دیگر به‏علت وجود ویتامین‏های مختلف در عصاره میوه سنجد ازدیاد این ویتامین‏ها نیز باعث اثرات تراتوژنیک در تکامل اندام‏های جنین به‏ویژه سیستم عصبی مرکزی می‏شوند.

از آنجایی‏که احتمال دارد بعضی از مادران باردار به‏دلیل داشتن درد‏های مفاصل و عضلات به توصیه پزشکان متخصص و یا به‏صورت خود درمانی سنجد مصرف کنند ممکن است اثرات نامناسبی بر روی تکامل جنین داشته باشد. با توجه به اینکه چشم یکی از مهم‏ترین اعضا موجود زنده می‏باشد این تحقیق تاثیر سنجد را بر عدسی جنین موش سوری در روز هجدهم بارداری بررسی می‏نماید.

مواد و روش‏ها

موش کوچک آزمایشگاهی ماده بالغ  نژاد Balb/C به تعداد 30 عدد با محدوده وزنی 7±33 گرم از بخش حیوانات دانشگاه   بقیه الله تهیه شد. موش‏ها در یک محیط کنترل شده، در دمای 2±23 درجه سانتی‏گراد و رطوبت 5±50 درصد و 12 ساعت روشنایی، 12 ساعت تاریکی قرار گرفتند. تمام موش‏های نر و ماده به‏مدت یک هفته برای سازش با محیط به‏صورت جداگانه در حیوان‏خانه دانشگاه بقیه الله نگه‏داری و با غذای استاندارد تغذیه شدند. پس از 24 ساعت جفت شدن حیوانات با موش‏های نر و حصول اطمینان از بارداری (مشاهده اسپرم در گسترش واژنی) موش‏های نر جدا و روز صفر بارداری تعیین شد. سپس موش‏های باردار به‏طور تصادفی به دو گروه شاهد و آزمایش تقسیم شدند. گــروه شاهد (C) که هیچ‏گونه ماده‏ای دریافت نکردند و گروه تجربی که عصاره آبی سنجد با دوز 500 میلی‏گرم بر کیلوگرم را به‏صورت محلول در آب خوراکی از روز صفر بارداری تا روز هجده بارداری دریافت کردند.

موش‏های باردار در پایان روز 18 بارداری به‏وسیله استنشاق کلروفرم با دوز بالا کشته شدند. جنین‏ها را با دقت و به‏صورتی که جفت و جنین آسیب نبینند از داخل شاخ‏های رحمی و کیسه آمنیون جدا کرده، سپس به‏وسیله ترازوی دیجیتال وزن جنین‏ها و جفت‏ها و به کمک کولیس اندازه طول سری- دمی جنین‏ها، اندازه قطر بزرگ و قطر کوچک جفت‏ها اندازه‏گیری و ثبت شد. سپس جنین‏ها و جفت‏ها از نظر ناهنجاری‏های مورفولوژی به‏وسیله‏ی لوپ مورد بررسی قرار  گرفتند. در انتها جنین‏ها به‏منظور فیکس نمودن در داخل ظرف محتوی فرمالین 10 درصد قرار داده شدند. تعداد 5 جنین از میان جنین‏های هر موش باردار به‏صورت تصادفی انتخاب شده، پس از گذراندن مرحله پردازش بافتی و تهیه برش‏هایی با ضخامت 5 میکرون به روش‏های هماتوکسیلین-ائوزین (H&E) و اسید فوشین-لایت‏گرین رنگ‏آمیزی شدند. سپس نمونه‏های رنگ آمیزی شده به‏وسیله‏ی میکروسکوپ نوری متصل به رایانه و نرم افزار موتیک مورد بررسی قرار گرفتند. داده‏های به‏دست آمده با میکروسکوپ نوری با روش آزمون  T-testدر نرم افزارSpss  مورد بررسی قرارگرفتند. اطلاعات به‏صورت میانگین±  انحراف معیار از میانگینMean±SEM)  ) ارائه شد و تفاوت میانگین‏ها درسطح 05/0 p< معنی‏دار درنظرگرفته شد.

محاسبه میزان دوز محلول سنجد: دوز انتخاب شده در این تحقیق 500 میلی‏گرم بر کیلوگرم برای گروه تجربی به‏صورت خوراکی می‏باشد و گروه کنترل دست نخورده باقی می‏مانند. ابتدا میزان آب مصرفی حیوان در 24 ساعت اندازه‏گیری شد. به‏صورت میانگین میزان آب مصرفی هر حیوان با وزن 40 گرم، 6 میلی‏لیتر در 24 ساعت بود.

500 mg     1000 g        

  X             40 g           X = 1000/20000 =20 mg                                                      

در نتیجه به‏ازای یک حیوان 40 گرمی روزانه باید 20 میلی‏گرم عصاره مصرف شود.

20mg          6 ml      

  X              600 ml          X = 2000mg = 2g

نتایج

در این تحقیق طول سری-دمی، وزن و تعداد جنین‏ها، طول، قطر و وزن جفت‏ها و همچنین قطرهای قدامی-خلفی و بالایی-پایینی عدسی و مساحت عدسی توسط آزمون T-test مورد بررسی و تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت که نتایج این مطالعات به‏شرح زیر می‏باشد:

میانگین وزن و طول سری-دمی جنین‏ها در گروه تجربی که دوز 500 میلی‏گرم بر کیلوگرم عصاره سنجد دریافت کرده بودند نسبت به گروه شاهد افزایش داشت که این افزایش وزن در گروه تجربی معنی‏دار بود (نمودار 1 و2). همچنین میانگین تعداد جنین‏ها در گروه تجربی نسبت به گروه شاهد کاهش داشت که این کاهش در تعداد جنین در گروه تجربی از نظر آماری معنی‏دار نبود (نمودار3). اما میانگین وزن، قطر و ضخامت جفت بر حسب گرم در گروه تجربی که عصاره سنجد دریافت کرده بودند نسبت به گروه شاهد کاهش داشت که این کاهش در وزن، قطر و ضخامت جفت در گروه تجربی معنی‏دار بود (نمودار 4، 5 و 6).

همچنین بررسی‏های هیستومورفومتریک نشان داد که میانگین قطرهای عدسی ( قطر قدامی-خلفی و بالایی-پایینی عدسی) و همچنین میانگین مساحت عدسی در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل کاهش معنی‏داری را داشت (شکل 1).

نمودار 1: میانگین وزن جنین‏های 18 روزه را بر حسب گرم در گروه‏های شاهد و تجربی نشان می‏دهد. همان‏طور که در نمودار مشخص است بین وزن جنین‏ها در گروه تجربی و گروه شاهد افزایش معنی‏داری دیده می‏شود (05/0p<).

نمودار2: میانگین طول سری-دمی جنین‏های 18روزه را بر حسب میلی‏متر در گروه‏های شاهد و تجربی نشان می‏دهد.

علامت * نشان دهنده وجود اختلاف معنی‏دار (05/0p<) بین گروه تجربی با گروه شاهد می‏باشد.

نمودار 3: میانگین تعداد جنین‏های 18 روزه را در گروه‏های شاهد و تجربی نشان می‏دهد. همان‏طور که در نمودار مشخص است بین وزن جنین‏ها در گروه تجربی و گروه شاهد تغییر معنی‏داری دیده نمی‏شود.

نمودار 4: میانگین وزن جفت‏ جنین‏های 18 روزه را بر حسب گرم در گروه شاهد و گروه تجربی نشان می‏دهد.

 علامت * نشان‏دهنده وجود اختلاف معنی‏دار (05/0p<) بین گروه تجربی و گروه شاهد می‏باشد.

نمودار 5: میانگین قطر جفت‏ جنین‏های 18 روزه را بر حسب میلی‏متر در گروه  شاهد و گروه تجربی نشان می‏دهد.

 علامت * نشان‏دهنده وجود اختلاف معنی‏دار  (05/0p<) بین گروه تجربی با گروه شاهد می‏باشد.

نمودار6: میانگین ضخامت جفت‏ جنین‏های 18 روزه را بر حسب میلی‏متر در گروه  شاهد و گروه تجربی نشان می‏دهد.

علامت * نشان‏دهنده وجود اختلاف معنی‏دار  (05/0p<) بین گروه تجربی با گروه شاهد می‏باشد.

شکل 1: عدسی چشم جنین 18 روزه با بزرگنمایی ×100. A: گروه شاهد (رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین)، B: گروه تجربی(رنگ آمیزی هماتوکسیلین-ائوزین)، C: گروه شاهد (رنگ آمیزی اسید فوشین – لایت گرین)، D: گروه تجربی (رنگ آمیزی اسید فوشین – لایت گرین). AP: قطر قدامی – خلفی عدسی SI: قطر بالایی- پایینی عدسی LA: مساحت عدسی